“Həmişə sevinmişəm ki, mənim
də kinoda əməyim var”
Rafis İsmayılov: “Rəssamsız filmin
koloritini qurmaq mümkün deyil”
Dünya bir nağıldır deyirik. Yaşanan həyat hekayələrini vizual olaraq bizlərə təqdim edən isə kinodur. Kinematoqrafiyanı ərsəyə gətirən vacib peşə sahiblərindən biri də kino rəssamlarıdır. Ekran əsərlərində obrazlılığı, emosionallığı göstərmək, mövzunun xarakterlərlə olan vəhdətini yaratmaq, kompozisiya qurmaq bilavasitə rəssamın üzərinə düşür. Ümumiyyətlə, filmin ilkin komponentləri rəssamın təfəkküründən yaranır. Kompozisiya qurmaq, kadrlara kolorit gətirmək, işıq-kölgə effektini müəyyən etmək çəkiliş prosesində rejissorlara istiqamət verir.
C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” Kinostudiyasında istehsal olunan 40-a yaxın ekran əsərində çalışmış Xalq rəssamı Rafis İsmayılov da fərdi yaradıcılıq üslubunu əks etdirən, istedad və bacarığını təsdiqləyən dekorativ təsvirlər, natura planları sayəsində filmlərin məna dəyərini, məzmun-mahiyyətini artırıb, baxımlı edib. Bir neçə animasiya filminə, dünya ədəbiyyatında tanınan yazıçıların kitablarına illüstrasiyalar çəkən, Akademik Milli Dram Teatrında 8 tamaşaya, Akademik Opera və Balet Teatrında 6 səhnə işinə dekorasiyalar hazırlayan, həmçinin miniatür sənəti ilə də məşğul olan istedadlı rəssamın martın 30-da 83 yaşı tamam olur.
Ömrünün bu çağında yaradıcılıqdan yorulmayan, zəngin həyat fəlsəfəsini, fikir və duyğularını əsərlərində əks etdirən Rafis İsmayılova təbriklərimizi çatdırırıq. Özünün və kino həmkarlarının dilindən rəssamın filmdəki roluna bir daha nəzər saldıq.
– Rafis müəllim, yeni yaşınız mübarək, ömrünüzün 84-cü ili uğurlarınıza uğur qatsın.
– Təşəkkür edirəm.
– Uğur mənbəyinizdən biri də
kinodur. Gəlin, rəssamın
kinodakı rolundan danışaq...
– Kino
ssenaridən başlayır. Ssenari maraqlı
olanda rejissor ilk növbədə rəssamla operatoru
çağırır. Rəssam birinci
tamaşaçıdır ki, ssenarini oxuya-oxuya hadisələri
göz önündə canlandırır. O, hər
hansı bir dövrü sənətində emosional şəkildə
elə təsvir etməlidir ki, ssenaridə göstərilən
atmosferi yaratsın. Sonra dekor tikiləndə, natura çəkilişləri
reallaşanda kadrlar inandırıcı olsun. Filmin təsirli,
inandırıcı olması üçün rəssamın
dünyagörüşünün zənginliyi, bilgisinin
çoxluğu tələb olunur.
– “Yenilməz batalyon” filmində rəssam assistenti kimi
çalışmısınız. İlk
yaradıcılıq işi kimi tarixi filmdə
çalışmaq çətin olmadı?
–
Kinostudiyaya 1964-cü ildə gəlmişəm. Şadam ki, bu filmdə görkəmli kinorejissor
Hüseyn Seyidzadə və kino rəssamı Nadir Zeynalovla birgə
çalışmışam. İstedadlı
rəssam Nadir Zeynalovu müəllimim hesab edirəm.
Çünki ilk dəfə filmdəki hadisələrin təsvirinə rəssam
kimi quruluş verməyi ondan öyrənmişəm. Sonra 1966-cı ildə Moskvaya getdim, 1972-ci ilə qədər
Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun Rəssamlıq
fakültəsində təhsil aldım. Kinodakı
fəaliyyətim boyunca görkəmli rejissorlarla, məşhur
aktyorlarla çalışmışam. İştirak
etdiyim filmlər ekranlara çıxanda həmişə
sevinmişəm ki, mənim də kinoda əməyim var.
Rəssamın kinoda rolu haqqında – həmkarları nə
deyir?
Əməkdar
mədəniyyət işçisi, film direktoru Nadir Əliyev:
“Kino rəssamı çəkiliş qrupunda ən vacib
insandır. O, eskizləri ilə çəkiləcək
filmin təsvirini verir. Rafis müəllim öz
işinə çox incəliklə yanaşır, çəkiliş
meydançasının tərtibi ilə məşğul
olur. Onunla çox filmdə işləmişəm,
həmişə də zövq almışam. “Təhminə” filmində bəzi məkan çəkilişləri
kinostudiyanın pavilyonunda aparılırdı. Rafis müəllim dekorasiya üzərində
çox diqqətlə işləyirdi. Film
ekranlara çıxdıqdan sonra tamaşaçılar mənə
yaxınlaşıb məkanları harada çəkdiyimizi
soruşurdular. Deyirdim pavilyonda çəkilib.
Detalların və
dekorasiyaların dəqiqliyinə görə mənə
inanmırdılar.
Onu da qeyd edim ki, Rafis müəllim Azərbaycan tarixini
çox gözəl bilir. Bu bilgi ona tarixi
janrlı filmlərdə çalışmasına xüsusi
olaraq kömək edir. Kino həyatın
inikası olduğu üçün hər bir kadr dəqiq
olmalıdır. Tamaşaçılar
içərisində alim, tarixçi və müxtəlif
peşə sahibləri var. Yanlışlığa yol vermək
filmin uğuruna kölgə sala bilər. Buna
görə də birinci növbədə rəssam təsvir
olunan hadisələrin eskizlərini dəqiqliklə təqdim
etməlidir. Rafis İsmayılov da məhz bu kimi
meyarları əsas götürərək həmişə
öz işinə diqqətlə, peşəkarcasına
yanaşır...”.
Əməkdar
incəsənət xadimi, kinooperator Kənan Məmmədov:
“Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunu bitirib
Bakıya qayıtdıqdan sonra ilk işlərimdən biri
görkəmli rejissor Tofiq Tağızadənin “Evin kişisi”
bədii filmi oldu. Filmdə Rafis müəllimlə
birgə çalışdıq. Tofiq
müəllim, Rafis İsmayılov və mən natura çəkilişlərini
müəyyənləşdirmək üçün
Yardımlıya, Şəkiyə getdik. Rafis
müəllim həmin illərdə artıq kinostudiyanın rəssamı
kimi irihəcmli filmlərdə
çalışmışdı. O, hər hansı bir səhnəni
çəkməyimizi müəyyənləşdirəndə
işığın çıxmasını, batmasını
çox yaxşı nəzərə alırdı, mənə
də başa salırdı. Bu mənada o, təsvir
nöqteyi-nəzərindən kinoda birinci müəllimim olub.
“Qara gölün cəngavərləri” filmində biz
yenidən görüşdük. Filmdə natura çəkilişlərini,
buruqları, dekorasiyaları Rafis müəllimlə birlikdə
çox böyük həvəslə qurur, naturanı seçir,
sonra isə çəkilişlər aparılırdı.
Film üçün natural şəkildə 12 ədəd
mədən, baraklar, quyu və mövzuya uyğun olan başqa
tikililər qurduq. Bununla yanaşı,
epizodların necə qurulmasına da diqqət edirdik.
Kinorejissor Rasim Ocaqovun çəkdiyi dörd filmdə Rafis
müəllimlə birgə işləmişəm. Kadrların bir çoxu orta
və böyük plan üzərində qurulub. “Özgə ömür” filmində rektorun kabineti və
kabinetin qarşısındakı katibənin oturduğu yer, dəhliz
kompleks olaraq böyük bir dekorasiyadır. Baş rolu
(Fariz Rzayev) oynayan Rusiyanın məşhur aktyoru Aleksandr
Kalyagin tamaşalardan vaxt tapıb çəkilişə gələ
bilmədiyindən Rafis müəllim ona aid olan kadrları
Moskvada, M.Qorki adına kinostudiyanın
pavilyonunda qurmuşdu.
Rafis müəllimlə
çalışdığımız daha bir ekran işi “Fəryad”
filmi oldu. Natura səhnələrini əsasən Goranboy
rayonunda, Murovdağın ətəyində çəkdik.
Çəkilişləri fevral ayının əvvəlində,
qarlı havada aparırdıq. Həmin yerləri
Rafis müəllimlə birgə seçmişdik. Dekorasiya çəkilişlərini isə
kinostudiyanın pavilyonunda qurmuşduq. Orda böyük
bir ev və onun zirzəmisini də tikdik. Filmin əsas səhnələrini həmin dekorasiyada
çəkdik. Filmə lazım olan
detallar, pəncərə, otaq hamısı filmdə real
görünürdü. Kadrların hamısı Rafis
İsmayılovun eskizləri əsasında qurulmuşdu...”.
Yenidən
Rafis müəllimlə söhbətə
qayıdırıq...
–
Mövzuya uyğun olaraq kinonun koloritini rəssamlar yaradır.
Filmin bütün çəkilişlərində iştirak
edirsiniz, yoxsa rejissorlar rəssamlarsız işləyə bilər?
– Yox, rəssamsız
filmin koloritini qurmaq mümkün deyil. “Fəryad”
filmində İsmayılın anasını
xatırladığı, göz önündə
canlandırdığı kadrlar var. Bir rəssam olaraq
çalışdım ki, həmin səhnə cənnətməkanı
xatırlatsın və emosional alınsın.
Bəllidir ki, bu filmdə kədərli səhnələr
də çoxdur. Xocalı qırğınını
canlandırdığımız kadrları qışda
çəkdik. Assistentlərimizə dedik ki, həmin
kütləvi səhnələrin çəkilişində
200 nəfər adam iştirak etməlidir.
Assistentlərimiz Goranboy yaxınlığında mehmanxanada
qalanda çəkiliş üçün adam
lazım olduğunu bildiriblər. Onlara deyiblər
ki, mehmanxanada məskunlaşan insanlar öz doğma
ev-eşiyindən didərgin salınan Xocalı sakinləridir.
Həmin insanlar filmdə çəkiləcəklərini
bildirərək çəkiliş meydançasına gəlmişdilər.
Qarın üzərində uzanmış halda
olan insanları çəkəndə filmin rejissoru Ceyhun Mirzəyevin
ağladığını gördüm. Səbəbini
soruşanda, “ay
Rafis, Xocalı faciəsini bu insanlar onsuz da yaşayıblar.
İndi onlar bir daha həmin dəhşətli hadisələri
xatırlayırlar” dedi.
–
Teatrlarda bir neçə tamaşaya rəssam kimi quruluş vermisiniz. Teatr və kino fəaliyyətinizin
fərqi nədədir?
– Teatrda
şərtilik var. Kino isə şərtiliyi qəbul etmir. Burda hər bir çəkiliş dəqiq
olmalıdır, kadrlar inandırıcı görünməlidir.
Şərtilik özü də böyük bir
fantaziya, yaradıcılıq tələb edir. Teatrda işləyərkən də qarşımda
yeni bir dünya canlanırdı. Amma kinonun
öz qanunları var.
Kənan Məmmədov: “Qətldən yeddi gün sonra” filminin natura çəkilişlərini Rafis müəllimlə birlikdə Moskvada seçdik. Baş rolları Donatas Banionis, Yuri Yakovlev, Tatyana Lyutayeva və Moskvanın digər məşhur aktyorları oynayırdı. Aktyorlar tez-tez Bakıya gələ bilmədiyi üçün dekorasiyaların bir çoxunu Rafis müəllim Moskvada qurdu. Filmdə Mixail Romanoviçin (aktyor Yuri Yakovlev) evi, iş otağı işıq-təsvir baxımından incəliklə, dövrə aid olan əşyalara görə isə dəqiqliklə qurulub. Ümumiyyətlə, Rafis İsmayılov rəssam kimi böyük sənətkardır və kino çəkilişinin incəliklərini gözəl bilir. Onunla işləmək mənim üçün həmişə rahat olub.”
Rafis İsmayılovun sözügedən filmlə bağlı əlavələri də yerinə düşür: “Mixail Romanoviçin evinin dekorasiyasını M.Qorki adına kinostudiyada qurmaq üçün Moskvaya ezam olundum. Orda Sergey Portnoy adlı rəssamı mənə köməkçi verdilər və kinostudiyanın sexindən istədiyim mebelləri əldə edə biləcəyimi dedilər. Kinostudiyanın rekvizitlər saxlanılan yerindən filmə lazım olan mebelləri seçdim və Rasim Ocaqova da bildirdim. Ertəsi günü həmin mebellərdən digər filmin çəkilişlərində istifadə edəcəklərini bildirib, bizə verə bilməyəcəklərini dedilər. Belə olduğu halda mən sınıq mebellərin hara atıldığını soruşdum. Kinostudiyada sınıq əşyaları topladıqları yerə gedib bizə lazım olan köhnə mebellərdən seçib təmir etdirdim. Qurduğum dekorasiya və mebellərdən uğurla istifadə etdik. Çəkilişlərimiz bitdikdən sonra isə dekorasiyanı sökməməyimizi bizdən xahiş etdilər və bildirdilər ki, həmin dekorativ fonda film çəkəcəklər. Sonra eşitdim ki, “Qətldən yeddi gün sonra” filmində istifadə olunan dekorasiya və rekvizitlərdən dörd filmin çəkilişlərində istifadə ediblər.
M.Qorki adına kinostudiyanın rəhbərliyi bir neçə dəfə Sergey Portnoy vasitəsilə mənə orada işləmək barədə təklif göndərsə də, bu təklifə razı olmadığımı bildirdim....
Kənan Məmmədov: “Azərbaycanın
müasir təsviri incəsənətində miniatür
janrında da işləyən əziz dostum mənə bu sənətin
nümunəsi olan iki tablo bağışlayıb. Onlardan biri
“Əlibaba və qırx quldur” mövzusunda olan miniatür əsərdir
ki, evimdə saxlayıram və ona baxanda böyük zövq
alıram. Digəri isə
“Cavad xan” filminə aid olan miniatür üslubda eskizlərdir.
Rafis İsmayılovla çox səfərlərdə,
ölkələrdə olmuşam. O, dost kimi dəyərli, istiqanlı
insandır. Onunla həm sənətkar, həm də bir dost
kimi ünsiyyətdə olmaq maraqlıdır və xoşdur...”.
Şəhla Əmirli
kinoşünas
Mədəniyyət.- 2022.- 30 mart.-
S.7.