Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələrinin qədim tarixi var

Milli Kitabxanada “Özbək ədəbiyyatı guşəsi” açılıb

Avqustun 2-də Azərbaycanda Özbəkistan mədəniyyəti günləri çərçivəsində Milli Kitabxanada “Özbək ədəbiyyatı guşəsi”nin və özbək ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, repressiya qurbanı Abdulla Qədirinin (1894-1938) “Ötən günlər” romanının Azərbaycan dilində yeni nəşrinin təqdimatı oldu.

Tədbirdə Azərbaycanın mədəniyyət naziri Adil Kərimli, Özbəkistanın mədəniyyət naziri Ozodbek Nazarbekov, millət vəkilləri, iki ölkənin ədəbiyyat və elm xadimləri iştirak edirdilər.

Qonaqları kitabxananın foyesində Özbəkistanın folklor ansamblı öz ifası ilə salamladı. Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru professor Kərim Tahirov çıxış edərək iki ölkənin milli kitabxanaları arasında əməkdaşlıq əlaqələrindən və həyata keçirilən tədbirlərdən danışdı.

“Özbək ədəbiyyatı guşəsi” haqqında məlumat verən direktor diqqətə çatdırdı ki, kitabxanada Özbəkistana dair ədəbiyyat fondu 2019-cu ildə yaradılıb, sonradan yeni nəşrlərlə zənginləşdirilib.

Mərasimdə çıxış edən Özbəkistanın mədəniyyət naziri Ozodbek Nazarbekov Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələri tarixinin qədim dövrlərə gedib çıxdığını dedi. Qeyd etdi ki, bu əlaqələr iki xalqın tarixi ənənələrə bağlılığı, ortaq ədəbi abidələrinin olması ilə xarakterikdir. Azərbaycan və özbək xalqlarının ədəbi-mədəni əlaqələrinin çoxəsrlik zəngin tarixi müstəqillik dövründə xalqlarımızı bir-birinə daha da yaxınlaşdırıb.

“Hələ qədim zamanlardan özbək klassikləri Azərbaycanda oxunub və həmişə böyük maraqla qarşılanıb. Eyni zamanda Azərbaycanın dahi şairləri Nizami Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi və Məhəmməd Füzulinin də əsərləri Özbəkistanda oxunub və çox sevilib. Özbək ədəbiyyatının əbədi rəmzi hesab edilən Əlişir Nəvainin əsərləri Azərbaycanda da Orta əsrlərin klassik poeziya nümunələri kimi oxunur, asan başa düşülür və sevilir. Bu, Azərbaycan və özbək xalqlarının ortaq tarixi kökləri ilə birlikdə, həm də poeziya ənənələrinin, milli-mənəvi dünyasının da nə qədər yaxın və doğma olmasının mühüm göstəricilərindəndir”, – deyə Ozodbek Nazarbekov bildirdi.

Qeyd olundu ki, bu doğmalıq təkcə mədəni sahədə deyil, eləcə də siyasi sahədə duyulmaqdadır. Ölkələrimizin rəhbərləri arasındakı yüksək dostluq münasibətləri, qarşılıqlı görüşlər və səfərlər, səmərəli dialoq da əməkdaşlığımıza mühüm töhfələr verir.

Çıxışlardan sonra qonaqlar “Özbək ədəbiyyatı guşəsi” ilə tanış oldular.

İki gəncin faciəli məhəbbəti haqqında roman

Daha sonra tədbir özbək ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, repressiya qurbanı Abdulla Qədirinin (Abdulla Qodiriy; 1894-1938) “Ötən günlər” romanının Azərbaycan dilində yeni nəşrinin təqdimatı ilə davam etdi. Tədbir iştirakçıları əvvəlcə Abdulla Qədiriyə həsr olunan videoçarxı izlədilər.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Xalq yazıçısı Anar Azərbaycan-Özbəkistan ədəbi əlaqələrinin zəngin tarixi olduğunu dedi. Bildirdi ki, ölkələrimiz müstəqillik qazandıqdan sonra bu əlaqələr yüksələn xətt üzrə davam edib. Dövlət başçılarının sıx və isti münasibəti xalqlarımızı daha da yaxınlaşdırır. Xalq yazıçısı bu ilin mart ayında Özbəkistanda yubileyi ilə əlaqədar keçirilən tədbirlərə görə də minnətdarlığını ifadə etdi.

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Günay Əfəndiyeva fondun Özbəkistanla əlaqələri və həyata keçirilən layihələrdən söz açdı. Abdulla Qədirinin “Ötən günlər” əsəri haqqında danışan G.Əfəndiyeva dedi ki, roman ilk dəfə 1928-ci ildə Azərbaycan dilinə tərcümə olunub. Fondun rəhbəri hələ sovetlər dövründə babası, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyev, Xalq şairi Mirvarid Dilbazi və başqa yazıçı və şairlərin özbək ədibləri ilə dostluğunu xatırladaraq hazırda ədəbi-mədəni əlaqələrin daha da genişlənməsindən məmnunluğunu bildirdi.

Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktoru akademik Rafael Hüseynov Özbəkistan mədəniyyəti günlərinin ölkələrimiz arasında anlaşmanın, səmimiyyətin ən bariz nümunəsi olduğunu bildirdi. O hələ 1979-cu ildə Azərbaycanda təşkil edilən Özbəkistan mədəniyyəti və incəsənəti ongünlüyü tədbirlərini xatırladaraq həmin dövrdə Özbəkistanla bağlı 230 televiziya və radio verilişinin yayımlandığını diqqətə çatdırdı: “Özbəkistanla Azərbaycan, Türkiyə ilə Azərbaycanın dostluğu bütün türk dövlətlərinə örnək olmalıdır. Klassik irsimizə, ədəbi nümunələrimizə sahib çıxaraq dəyərləndirməli və qədrini bilməliyik”.Özbəkistanın ölkəmizdəki səfiri Bahrom Aşrafxanov, Özbəkistan Respublikası Milli Məclisinin üzvü, Xalq şairi Mahmudcan Tahirov, yazıçı, Abdulla Qədirinin Ev-Muzeyinin direktoru, ədibin nəvəsi Xondamir Qədiri, Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının üzvü Bahadur Kərimov, Azərbaycan Milli Məclisi Mədəniyyət komitəsinin sədr müavini Fazil Mustafa, kitabın redaktoru, AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu Azərbaycan-Türkmənistan-Özbəkistan ədəbi əlaqələri şöbəsinin müdiri filologiya elmləri doktoru Almaz Ülvi-Binnətova, türkoloq, professor Ramiz Əskər, şair Əkbər Qoşalı çıxış edərək Abdulla Qədirinin özbək ədəbiyyatında rolundan söz açdılar, nəşrin əhəmiyyətini vurğuladılar.

Bildirildi ki, yazıçının qələmə aldığı mövzular onun həyatda çox tez-tez gördüyü, şahidi olduğu hadisələrdir. Abdulla Qədiri Özbəkistanda nəşr olunan ilk satirik jurnalın – “Müştüm” (“Yumruq”) dərgisinin yaradıcılarından və fəal müəlliflərindən olub. 1928-ci ildə “Azərnəşr”də işıq üzü görən “Ötən günlər” romanını Azərbaycan dilinə ilk dəfə özbək yazıçısı, türkoloq, Bakıda yaşayıb-yaradan Xalid Səid Xocayev (1888-1937) tərcümə edib. Özbək ədəbiyyatında roman janrının ilk nümunəsi sayılan “Ötən günlər” 1926-cı ildə kitab şəkildə nəşr olunub.

Əsərdə mərgilanlı gözəl Gümüş ilə daşkəndli igid Atabekin faciəli məhəbbəti özbək xalqının tarixindəki ən mühüm mərhələlərdən birinin – XIX əsrin ortalarındakı hadisələrin fonunda cərəyan edir. Abdulla Qədirinin sağlığında böyük şöhrət tapmış roman müəllif repressiya qurbanı olduqdan sonra qadağan edilsə də, ona maraq heç vaxt səngiməyib. Əsər müxtəlif dillərə tərcümə olunub, Azərbaycanda da geniş oxucu rəğbəti qazanıb.

Təqdimatın sonunda Azərbaycan Milli Kitabxanası adından Özbəkistanın mədəniyyət naziri Ozodbek Nazarbekova Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sinə dair Fransada saxlanılan əlyazmanın surəti və Azərbaycan incəsənəti ilə bağlı kitablar hədiyyə edildi.

L.Azəri

Mədəniyyət.- 2023.- 4 avqust.- S.1;3.