“Arzum
Bakıda gənclərə
animasiya dərsləri
verməkdir”
Məsud Pənahi: “Adil İsgəndərov “Tıq-tıq xanım və Siçan bəy”in bütün heyətini kinostudiyada işə götürmüşdü”
Tanınmış animasiya rejissoru və rəssamı Məsud Pənahi. O, Cənubi azərbaycanlı
yazıçı, Təbrizdə
Milli hökumətin qurulmasında və fəaliyyətində mühüm
rol oynamış Pənahi Makulunun (1900-1971)
yadigarıdır. Animasiya
sahəsində çoxsaylı
uğurlara imza atıb. 1979-cu ildən Almaniyada yaşayan sənətkar bu günlərdə paytaxtımızda
keçirilən 6-cı “Animafilm”
Beynəlxalq Animasiya Festivalının qonaqları
arasında idi. Bu il 80 illiyini
qeyd edən Məsud müəllim daha çox “Tıq-tıq xanım və Siçan bəy” (1974) cizgi filmi ilə məşhurdur. Onunla elə festival zamanı həmsöhbət
olduq.
– Bakıya tez-tez
gəlirsiniz?
– Son illər animasiya festivalına görə, demək olar ki, hər il Azərbaycana gəlirəm. Festivala dəstək olmaq istəyirəm. Çalışıram
ki, imkanım qədər
gəncləri animasiya
ilə məşğul
olmağa cəlb edim. Birinci festivalda
maraqlanan az idi. İndi gördüyünüz
kimi, həm festivalın açılışına
çoxsaylı insanlar
qatıldı, həm
də gənclərin
animasiya sahəsinə
marağı artıb.
Qıraqdan baxanda görmək olur ki, bu tələbdir və lazımlı fəaliyyətdir.
– Animasiyamızda sizin adınız hər zaman ön sıralardadır. Vaxtilə lentə aldığınız “Tıq-tıq
xanım və Siçan bəy” cizgi filminə olan maraq heç
də azalmır. Bu filmin uğuru nədədir?
– Filmi çəkəndə onun
belə uğur qazanacağını düşünməmişdim.
Əsas məqsədim
bu nağılı müasir dövrə uyğun lentə almaq idi. Xalq
musiqisini, xalq oyununu yeni bir formada təqdim etmək istəyirdim. Ona görə də filmdə xalq musiqisi ilə yanaşı, rəhmətlik
Vaqif Mustafazadənin də musiqisinə yer vermişəm. Ramiz Rövşən isə mahnı mətni yazıb. Bu film Ramiz Rövşənin
film sahəsində debütü
də sayıla bilər. O zaman yalnız gənclərlə işləmək
istəyirdim. Vaqif Mustafazadənin təklifi ilə “Sevil” vokal qrupu üzvlərindən
birinin səsini yazdım. Filmdə sevilən aktrisamız Zemfira İsmayılovanın,
rəhmətlik rejissorlar
Arif Babayevin və Adil İsgəndərovun
(toybəyi) səsi yer alıb.
– Həmin dövrdə bizdə animasiya elə də populyar olmayıb...
– Bəli, zəif idi. Mən animasiyaya
başlayanda bu sahədə rəsmdən
istifadə, demək olar ki, yox idi.
İstəyirdim rəsm
filmi olsun. İlk rəsm
filmi 1973-cü ildə çəkdiyim
“Bulud niyə ağlayır?” ekran işi idi. 1974-cü ildə Bakıda VII Ümumittifaq Kinofestivalında
filmə birinci mükafat verildi. Onu da deyim ki, Adil İsgəndərov “Tıq-tıq
xanım və Siçan bəy”in bütün heyətini o vaxt bütünlükdə
kinostudiyada işə
götürmüşdü. Çünki bu heyət cizgi filmi üçün yaxşı
ixtisaslaşmış komanda
idi. Daha sonra mən rejissorluqdan əlavə, təşkilati işlərlə
də məşğul
olmağa başladım.
Bizdən üç gənc xanım Kiyevə, üç gənc oğlan isə Moskvaya “Soyuzmultfilmə” animasiya üzrə təhsil almağa göndərildi.
Mütəxəssis baxımından
Moskvadan asılı olmaq istəmirdim. Belə də oldu. Onlar oxuyub
gəldilər və artıq bizim öz mütəxəssislərimiz
vardı. Zaman elə gətirdi ki, mən Almaniyaya getməli oldum. Və artıq uzun illərdir Almaniyada yaşayıram.
– Getməyinizə nə səbəb oldu?
– Kimsə deyə bilər ki, mən maddi vəziyyətə görə getmişəm.
Xeyr, o zaman burada da imkanım pis deyildi. Bakıda sonuncu filmim “Qız qalası” oldu. Fikrim var idi ki, bu məşhur
mövzudan film çəkim
və o qız Azərbaycanın bütövlüyünün
simvolu olsun. “Qız qalası” mənim üçün vacib film idi. Əslində, göstərmək
istəyirdim ki, düşmən
yanımızdadır. Bu, Azərbaycan
animasiyasında ilk 18 dəqiqəlik
rəsm filmidir.
– Bu gün Azərbaycanda animasiyanın inkişafı
üçün nələr
çatışmır?
– Düşünürəm ki, bu
sahəni maddiyyatı
güdmədən gənclərə
təbliğ etmək,
öyrətmək lazımdır.
Bizdə istedadlı gənclər var, lakin onları öyrətməyə
mütəxəssislər yoxdur.
Gəncləri düzgün
yönəltmək, sənətin
sirlərini öyrətmək
lazımdır.
– Bəs müasir dünya animasiyasındakı
yeniliklərə münasibətiniz
necədir?
– Zaman var
idi, nənə otururdu kürsünün qırağında uşaqlara
nağıl danışırdı.
Nağıllar zamanla keçdi kitaba. Sonra yavaş-yavaş animasiyaya.
Sonra kino oldu. İndi animasiya
çox inkişaf edib. Bu gün elə bir sənət
yoxdur ki, orada animasiya olmasın. Dünyada binaların inşasından tutmuş istənilən sahəni animasiya əhatə edir. Binanın layihəsi, yaxud kosmosa uçuş və s. bunların nümayişi də animasiyadır. Ona görə
də animasiyada yeniliklər, fantaziyalar yaranıb.
– Kompüter qrafikası ilə işlənmiş oxşar personajlı cizgi filmlərinə uşaqların marağı
daha azdır. Rəsm animasiyası isə daha cəlbedicidir...
– Kompüter qrafikası oyun animasiyasıdır. Mən Bakıda çalışanda bir
film üzərində 40-dan çox adam işləyirdi. 10 dəqiqəlik
bir filmi 8 aya başa gətirirdik.
İndi texnologiya, sistem
tamam dəyişilib. Texnika insanların əməyinin bir hissəsini əvəz edib. Eyni zamanda
animasiya sahəsində
də vəziyyət belədir. Məsələn,
əlin aşağıdan
yuxarı qalxması prosesində aradakı məsafəni vermək üçün bir neçə faza çəkilirdi. Daha sonra rəngləmək, indi bütün bunlar ixtisara düşüb. Kompüterdə
komanda verirsən, hamısını özü
rəngləyir. Ancaq rəsm sənəti əsasdır...
– O zaman ildə neçə animasiya filmi istehsal olunurdu?
– İldə 4-5 film çəkilirdi.
O vaxt maliyyə ayrılırdı. Bu gün
animasiya ilə məşğul olmağı
düşünürsənsə, ilk növbədə, xaricdə
animasiya bazarının
tələbini öyrənməlisən.
Bunu öyrənmədən,
öz ideyanla heç nə əldə edə bilməyəcəksən...
– Bir qədər də Almaniyadakı fəaliyyətinizdən
danışaq.
– Orada 7 il məktəbdə
işlədim. İl yarım
digər kino məktəbində
animasiyadan dərs dedim. 15 il Berlin Mərkəzi
Telestudiyasında və
müxtəlif animasiya
studiyalarında çalışdım
və 60-dan çox animasiya filmi ərsəyə
gətirdim. Bundan əlavə, müxtəlif
animasiya studiyalarında
da çalışırdım. Daha sonra evdə
çalışmağa başladım.
Həyat yoldaşım
ağır xəstə
olduğu üçün
ona baxmalı idim. Bu müddətdə
“Rezin xoruz” adlı avtobioqrafik kitabımı yazdım,
2020-ci ildə Berlin şəhərində
nəşr olundu. Bakıdan festivala dəvət olunanda həmin kitabdan da gətirməyi xahiş etdilər. Gətirib iştirakçılara payladım.
Almaniyaya qayıdıb
ustad dərslərinə
başlayacağam. Əvvəllər
intensiv gedirdim, amma indi yaşımla
bağlı azaltmışam.
Arzum Bakıda gəncləri bir yerə yığıb onlara üç ay müddətində animasiya
dərsləri keçməkdir.
– Məsud müəllim, gələn il “Tıq-tıq
xanım və Siçan bəy”in 50 yaşı olacaq.
– Bəli, bu filmin
50 illiyi tamam olacaq. Ümidvaram ki, bizim animasiya da inkişaf mərhələsinə
qədəm qoyacaq.
Bunun üçün, ilk növbədə,
tələb və düzgün hesablanmış
auditoriyaya diqqət etmək lazımdır. Mütləq ilkin addımları atmaq lazımdır. Gənc rejissor Nəzrin Ağamalıyevanın “Hədis”
animasiya filmi dünyanın
ən böyük animasiya festivalı olan Annecy festivalında iştirak edib. Film 25-dən
çox beynəlxalq festivala qəbul olunub ki, onlardan üçü – Annecy, Busan və
“Animest” Oskar standartlı
festivallardır. Yəni
əsas şərt o deyil ki, qalib olasan. Əsas orada iştirak etməkdir. Biz fəxr etməliyik ki, əziyyətimiz
boşa getməyib.
– Maraqlı müsahibəyə
görə təşəkkür
edirəm.
L.Azəri
Mədəniyyət.- 2023.- 29 sentyabr.- S.5.