Məcnun obrazından
başlanan sənət şöhrəti
Hüseynqulu Sarabski-145
Ötən əsrin əvvəllərində səhnə
sənəti hələ xalq tərəfindən geniş
şəkildə qəbul edilmir, bu sahənin insanların mənəvi
təkamülündə, estetik
dünyagörüşünün formalaşmasındakı
rolu cəmiyyətdə doğru-dürüst
qavranılmırdı. Məhz belə bir zamanda səhnəyə
gələn, teatr sənətinin inkişafına töhfə
verən incəsənət xadimlərimizdən biri də Xalq
artisti Hüseynqulu Sarabski idi. Bu il görkəmli aktyor, rejissor
və pedaqoqun anadan olmasının 145 illiyidir.
Hüseynqulu Məlik oğlu Rzayev (Sarabski) 20 mart
1879-cu ildə Bakıda dünyaya göz açıb. İlk
gənclik çağlarından teatr sənətinə maraq
göstərir. Səhnədə ilk addımını 1902-ci
ildə Nəriman Nərimanovun təşkil etdiyi “Müsəlman
dram cəmiyyəti”ndə atır. Bununla yanaşı, o,
“Nicat” və “Səfa” mədəni-maarif cəmiyyətlərinin
dram dərnəklərində, “Müsəlman artistləri
ittifaqı”nda aktyor kimi çıxış edir. Gənc
Hüseynqulu qısa müddət ərzində milli və
xarici dramaturqların əsərləri əsasında
hazırlanan tamaşalarda böyük ustalıqla öz aktyor
potensialını göstərir.
Araşdırmalarda qeyd edilir ki, onun da bu sənətdə
daha geniş şöhrət qazanmasında dahi Üzeyir
Hacıbəylinin xidmətləri olub. Hüseynqulunun Henrix
Heynenin “Əl-Mənsur” pyesində ərəb rolunda
çıxışı zamanı oxuduğu “Hicaz” muğamı
tamaşanı izləyən Üzeyir bəyin diqqətini
çəkir. Bəstəkar üzərində işlədiyi
“Leyli və Məcnun”
operasında Məcnun rolunda məhz H.Sarabskini
görür. Bu hadisə həm də aktyorun taleyində yeni mərhələnin
başlanğıcı olur.
Görkəmli sənətkar xatirələrində
yazır: “Bir gün Üzeyir mənə yanaşdı, “Nə
gözəl “Hicaz” oxudun, çox xoşum gəldi. Mən bir
“Leyli və Məcnun” operası başlamışam... İki
gündən sonra yanıma gələrsən” dedi. İki
gün sonra getdim, yazdığı əsərin bəzi məqamlarını
mənə oxutdurdu, çox asanlıqla oxudum. Üzeyir bəyin
qayğısı məni daha da həvəsləndirdi. Ondan
sonra gedib hər gün Məcnun roluna
hazırlaşırdım. “Leyli və Məcnun” hazır oldu.
Əsəri “Nicat”a gətirdik. Çünki artistlərin
hamısı orada oynayırdı”.
Beləliklə, H.Sarabski “Leyli və Məcnun”
tamaşasında Məcnunun ilk ifaçısı kimi
tanınır, teatr həvəskarları tərəfindən
“səhnəmizin Məcnunu”, “operamızın
yaraşığı” təyinləri ilə
çağırılır. Aktyor bu obrazı hər dəfə
böyük həvəs və şövqlə oynayır,
tamaşaçıların dərin rəğbətini
qazanır.
Məcnun rolunda uğurlu ifasından sonra aktyor
haqqında dövri mətbuatda çox sayda məqalə dərc
olunur. Parlaq sənəti, məftunedici səsi və uyğun
səhnə görünüşü teatrşünaslar tərəfindən
yüksək qiymətləndirilir.
Tənqidçi-ədəbiyyatşünas Əziz
Şərif 1914-cü ildə mətbuatda dərc etdirdiyi bir məqaləsində
istedadlı sənətkarın ifasını belə dəyərləndirirdi:
“H.Sarabski öz rolunu böyük ustalıqla oynayır. O həqiqi
mənada Məcnun obrazını səhnədə
canlandırır... Sarabski bütün səhnələri
yaxşı, olduqca yaxşı ifa edir. Son səhnədə
o, Məcnunun ölümünü elə təbii oynayır
ki, sanki səhnədə ölüm ayağında artist yox,
həqiqətən də, ağlını itirmiş Məcnundur.
Onun ikinci səhnədə söylədiyi məntiqsiz və həyəcanlı
sözlər və divanəlik, üçüncü səhnədə
dağlarda yaşaması, ağlını itirən təki
şikayətli ağısı – bütün bunlar dərindən
düşünülmüş və virtuoz ifa olunan səhnələrdir”.
Üzeyir bəy isə onun sənətkar qüdrətini
belə dəyərləndirirdi: “Aktyorluq dərsi
oxumamış, obraz yaratmaq sənətini keçməmiş,
məktəb və darülfünü bitirməmiş olan
Hüseynqulu Sarabski olduqca çətin və mürəkkəb
bir faciə təmsil edən Məcnun obrazını yaratmaq
sahəsində öz-özündən elə bir məharət
göstərdi ki, sair artistlər üçün bir nümunə,
tam bir məktəb oldu”.
H.Sarabski daha sonra bəstəkarın bir-birinin
ardınca ərsəyə gətirdiyi digər əsərlərin
tamaşalarında daha inamla çıxış edir.
İstedad və qabiliyyətini böyük sənət sevgisi
ilə nümayiş etdirir.
Aktyor 4 mart 1919-cu ildə M.Maqomayevin “Şah
İsmayıl” operasının premyerasında baş rolu –
Şah İsmayıl Xətainin bədii obrazını
yüksək aktyorluq məharəti ilə canlandırır.
Muğam parçalarını, həm də ariya və duetləri
böyük sənətkarlıqla tamaşaçılara
çatdırır.
Araşdırmalarda qeyd edilir ki, aktyor kimi
özünü təsdiq edən H.Sarabski rejissorluq
bacarığını da ortaya qoyub, opera və bəzi dram
tamaşalarına quruluş verib. Onun rəhbərliyi
altında A.Rubinşteynin “Sulamif” operası Azərbaycan dilinə
tərcümə edilərək nümayiş olunub.
H.Sarabski uzunmüddətli dolğun səhnə fəaliyyəti
ərzində rəngarəng obrazlar qalereyası yaradıb.
Eyni zamanda muğam sənətinin təbliği və tədrisinə
də mühüm töhfələr verib. Yaratdığı
səhnə ənənəsi xələfləri tərəfindən
uğurla davam etdirilib.
Milli opera sənəti salnaməsinə adını
qızıl hərflərlə yazdırmış unudulmaz səhnə
xadimi Hüseynqulu Sarabski 16 fevral 1945-ci ildə Bakıda vəfat
edib, Fəxri xiyabanda dəfn olunub.
Savalan
Mədəniyyət.- 2024.- 5 aprel, ¹25-26.- S.7.