Kitabxana
fondlarını zənginləşdirən tarixi qərar
Latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlər
haqqında sərəncamdan 20 il ötür...
Qədim zamanlardan Azərbaycan dünyanı öyrənmək
təşnəsi ilə tanınmışdır. Bu da
zaman-zaman kitabxanaların yaranması, onların zənginləşdirilməsi
və inkişafı ilə şərtlənmişdir.
Bir dövrün digəri ilə əvəz
olunması istər-istəməz kitabxanaların metodoloji, elmi
və hətta onların binalarının memarlığı
baxımından təkmilləşdirilməsi zərurətini
doğurmuşdur. XIX əsrin 90-cı illərində görkəmli
siyasi xadim, maarifçi Nəriman Nərimanovun təşəbbüsü
ilə Bakıda dövrün tələblərinə cavab verən
ilk ictimai kitabxana-qiraətxananın yaradılması məhz
bununla bağlı idi.
Azərbaycan kitabxanaları ötən əsrin
1970–80-ci illərinin əvvəllərində Ümummilli lider
Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərliyi dövründə
yüksək mərhələyə çatmışdı.
Həmin illər kitabxanaların həm şəhər, həm
də kənd əhalisinin həyatına daxil olması ilə
xarakterizə olunurdu. Bu sahədə aparılan mərkəzləşdirmə
1979-cu ilə qədər həm şəhər, həm də
rayon səviyyəsində bütün kitabxana sistemini əhatə
etdi. Bir çox şəhər, rayon mərkəzi
kitabxanaları nümunəvi
(ixtisaslaşdırılmış) binalarda yerləşdirildi,
kənd kitabxanaları abadlaşdırıldı, əksər
kəndlərdə kitabxanalar yaradıldı. Bakının,
demək olar ki, bütün qəsəbələrində yeni
kitabxanalar açıldı.
Ulu öndərin 1993-cü ildə siyasi hakimiyyətə
qayıdışı xalqın mədəni həyatının
yenidən dirçəlişinə,
o cümlədən Azərbaycanda kitabxana işinə təkan
verdi. Hərbi-siyasi, sosial-iqtisadi baxımından dövlətimiz
üçün mürəkkəb olan dövrdə Ulu
öndər gərgin iş qrafikinə baxmayaraq, dörd dəfə
M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Dövlət
Kitabxanasını (Milli Kitabxana) ziyarət etmişdi.
Ümummilli lider şəxsi kitabxanasından Milli Kitabxanaya
hazırda onun fondunda qayğı ilə qorunub saxlanılan 300-dən
çox nəşri hədiyyə etməsi də kitabxana
işçilərinin əməyinə hörmət və
diqqətinin əlaməti idi.
O, kitabxanaya və kitabxanaçıların əməyinə
yüksək dəyər verərək demişdir: “Kitabxana
xalq, millət üçün, cəmiyyət
üçün müqəddəs
bir yer, mənəviyyat, bilik, zəka mənbəyidir. Ona
görə də kitabxanaya daimi hörmət
xalqımızın mədəniyyətini nümayiş etdirən
amillərdən biridir… Kitabxanaya, burada çalışan
insanlara hörmət və ehtiramımı bildirmək istəyirəm”.
Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə
1998-ci ildə bu sahədə fundamental qanunvericilik
bazasını yaradan “Kitabxana işi haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Gözəl təchiz
olunmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər
İdarəsi Prezident Kitabxanasının yaradılması da
kitabxana sahəsinə olan əskilməyən diqqətin bariz
göstəricisi oldu.
Ulu öndərin bu sahədə siyasəti öz
davamlılığı ilə Prezident İlham Əliyev tərəfindən
kitabxana-informasiya fəaliyyətinin idarə edilməsi
proqramına təbii şəkildə daxil olmuşdur. Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 12 yanvar 2004-cü il tarixli “Azərbaycan
dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin
həyata keçirilməsi haqqında” Sərəncamı
kitabxana fondlarının inkişafına yönəldilmiş
müstəsna əhəmiyyətli addım idi.
20 ili tamam olan bu sərəncam əsasında ölkəmizin
respublika əhəmiyyətli kitabxanalarına, kütləvi
kitabxanalara, təhsil müəssisələrinin
kitabxanalarına, tabeçiliyindən asılı olmayan digər
kitabxanalarına hədiyyə edilən Azərbaycan və
dünya klassiklərinin əsərlərinin, lüğət
və ensiklopediyaların 2005–2008-ci illərdə 25 və 10
min nüsxə tirajla nəşrinə başlandı. Nəfis
şəkildə nəşr olunmuş kitablar şəhər,
rayon mərkəzi kitabxanalarının hər birinə on
nüsxə, kitabxana filiallarına isə iki nüsxə
olmaqla verildi. 27 dekabr 2004-cü
il tarixində “2005–2006-cı illərdə Azərbaycan dilində
latın qrafikası ilə çapı nəzərdə
tutulan əsərlərin siyahısının təsdiq edilməsi
haqqında” sərəncam imzalandı ki, bu da kitabxana
fondlarının Nizami, Xaqani, Füzuli, Nəsimi, Vaqif, Natəvan,
eləcə də M.Ş.Vazeh, M.F.Axundzadə, C.Məmmədquluzadə,
S.Ə.Şirvani, M.Ə.Sabir, N.Nərimanov, C.Cabbarlı,
A.Şaiq, H.Cavid, M.Müşfiq, S.Vurğun, Ə.Vahid,
S.Rüstəm, H.Arif, S.S.Axundov, B.Vahabzadə, C.Novruz,
İ.Əfəndiyev, M.Araz və digər
yazıçı-şairlərin əsərləri ilə zənginləşməsinə
səbəb oldu. Azərbaycan dilində kiril qrafikalı
kitabxana fondları qısa müddət latın qrafikada nəşrlərlə
yeniləndi və çoxsaylı oxucularını tapdı.
Bu, dünya kitabxana tarixində analoqu olmayan təcrübə
idi.
Eyni zamanda Prezident İlham Əliyevin “Dünya ədəbiyyatının
görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin
Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında” 24
avqust 2007-ci il tarixli Sərəncamı sayəsində
kitabxana fondlarında saxlanılan nəşrlərin
coğrafi sərhədləri əhəmiyyətli dərəcədə
genişləndirildi. Azərbaycan oxucularının dünya ədəbiyyatı
klassikləri, eləcə də müasir bestsellerlər
haqqında bilik dairəsi C.London, Q.Flober, A.S.Puşkin,
M.Y.Lermontov, M.Prust, G.Qrass, Stendal, C.Faulz, H.Uels, E.Umberto,
B.Pasternak, E.Po, O.Pamuk, Ç.Aytmatov və s. kimi ədiblərin
əsərləri hesabına artdı. “Dünya ədəbiyyatı
kitabxanası”nın 150 cildlik nəşri də kitabxanalara hədiyyə
olundu.
Sözügedən sərəncamlarla Yasamal rayon Mərkəzləşdirilmiş
Kitabxana Sisteminə də 51 min 716 nüsxə kitab hədiyyə
edilmişdir.
Prezidentin “Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin
yaxşılaşdırılması haqqında” 20 aprel 2007-ci
il tarixli Sərəncamı da respublikada
kitabxanaçılığın gələcək
inkişafı üçün böyük əhəmiyyət
kəsb edir. Sərəncamda Azərbaycan kitabxanalarına
yüksək dəyər verilir: “Azərbaycan kitabxanaları
Azərbaycan xalqının milli sərvətidir.
Xalqımızın yaratdığı qiymətli tarixi-mədəni,
ədəbi-bədii və elmi-fəlsəfi irsin toplanıb
saxlanılmasında, bəşər mədəniyyətinin
qazandığı nailiyyətlərin nəsildən-nəslə
çatdırılmasında və cəmiyyətimizin
intellektual-mənəvi potensialının
artırılmasında kitabxanalarımız əvəzsiz rol
oynayır”.
Bu tarixi sənəd Azərbaycan xalqının əsrlər
boyu milli irsi olan Azərbaycan kitabxanalarının dəyərini
təsbit etdi, onların cəmiyyətin həyatında rolunu
və əhəmiyyətini aydın və ardıcıl şəkildə
müəyyənləşdirdi. Sərəncamda Azərbaycanda
əhaliyə xidmət edən və müxtəlif
kateqoriyalara aid olan 12 min müxtəlif tipli kitabxananın
olduğu, eyni zamanda erməni işğalı nəticəsində
fondlarında dörd milyondan çox kitabı olan minə
yaxın kütləvi kitabxananın
dağıdıldığı qeyd olunmuşdu. Sərəncam
Milli Kitabxananın müasirləşdirilməsi, regionlardaki
kütləvi kitabxanaların inkişafı planlarının
işlənib hazırlanması və “Azərbaycan ədəbiyyatının
virtual kitabxanası”nın yaradılmasına təkan verdi.
Prezident Kitabxanasını ziyarət edən dövlət
başçısı İlham Əliyev və birinci xanım
Mehriban Əliyeva bu kitabxananın
informasiyalaşdırılması prosesi ilə ətraflı
maraqlanmış, kitabxananın nadir fondunda saxlanılan
kitablarla tanış olmuşdurlar. Akademiya şəhərciyinin
ərazisində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
Mərkəzi Elmi Kitabxanası üçün müasir, tam
təchizatlı binanın tikilməsi də kitabxana işinə
dövlət tərəfindən diqqətin göstəricisi
idi.
Azərbaycanın mədəni irsinin müasir
elmi-texniki və texnoloji tərəqqi tempinə
uyğunlaşdırılması yeni kitabxanaların tikilməsini
və mövcud kitabxanaların müasirləşdirilməsini
də özündə ehtiva edir. Bu kontekst Prezidentin “Bakı
şəhərinin qəsəbələrinin sosial-iqtisadi
inkişafının sürətləndirilməsinə dair tədbirlər
proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında” 27 fevral
2006-cı il tarixli Sərəncamı ilə əhəmiyyətli
dərəcədə aktuallaşdı. Qısa müddət ərzində
Nardaran, Maştağa, Ramana, Kürdəxanı, Binəqədi,
Lökbatan, Sahil, Sanqaçal, Qobustan, Mərdəkan, Qala,
Buzovna, Şüvəlan qəsəbələrində
mövcud kitabxanalar təmir və təchiz olundu, Binə qəsəbəsində
yeni kitabxana inşa edildi.
Müstəqillik tariximizdə ilk dəfə “Azərbaycan
Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə
inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın həyata
keçirilməsi kitabxanalarda modernləşdirmə və təmir
işlərinin aparılmasına səbəb oldu. İnternet
şəbəkəsi bütün şəhər və rayon
mərkəzi kitabxanalarını əhatə etdi.
Kitabxanaların bir çoxunda elektron kataloqlar və elektron
kitabxanalar, bütün şəhər və rayon mərkəzləşdirilmiş
kitabxana sistemlərinin veb saytları yaradıldı. 10 mindən
çox elektron kitabı özündə cəmləşdirən
“Azərbaycan ədəbiyyatının virtual kitabxanası”
yaradıldı.
Milli Kitabxanada, AMEA-nın Mərkəzi Elmi
Kitabxanasında, Respublika Elmi-Texniki Kitabxanasında, Respublika
Elmi-Tibb Kitabxanasında, F.Köçərli adına Respublika
Uşaq Kitabxanasında, C.Cabbarlı adına Gənclər
Kitabxanasında, Bakı Dövlət Universitetinin, Azərbaycan
Turizm və Menecment Universitetinin, Azərbaycan Universitetinin, Azərbaycan İlahiyyat
İnstitutunun, Ədliyyə Akademiyasının
kitabxanalarında, bir çox şəhər və rayon mərkəzi
kitabxanalarında kitabxana-biblioqrafiya proseslərinin
avtomatlaşdırılması işi həyata keçirildi.
2008-ci ildən ənənəvi olaraq may ayında
şəhər və rayonlarda Ulu öndərin anadan
olması münasibətilə ənənəvi kitab
bayramları keçirildi. “İlin kitabxanası”, “İlin
kitabxanaçısı”, “İlin ən yaxşı Mərkəzi
Kitabxanası”, “İlin ən yaxşı kitabxana filialı”
nominasiyaları üzrə müsabiqələr təşkil
olundu. Dövlət Proqramının icrası nəticəsində
Azərbaycanda bir neçə beynəlxalq kitabxana konfransı
təşkil edildi, Azərbaycan kitabxanaçıları beynəlxalq
kitabxana forumlarında iştirak və çıxış
edirdilər. Bundan əlavə, kitabxana-informasiya sahəsinin
inkişafına dair yeni kitablar nəşr edildi, “Azərbaycanın
kitab abidələri”nin Dövlət reyestrinin
yaradılması işinə başlanıldı. İlk dəfə
“Azərbaycan kitabxana ensiklopediyası” nəşr olundu.
Prezident İlham Əliyevin Azərbaycan xalqının
maariflənməsi, intellektual və sivil inkişafı üçün
göstərdiyi diqqət və qayğının daha bir təzahürü
kimi 24 iyun 2023-cü il tarixdə imzaladığı “Azərbaycan
Milli Kitabxanasının 100 illik yubileyinin keçirilməsi
haqqında” sərəncamı başda olmaqla, Milli
Kitabxananın yubileylərinin qeyd edilməsi də Azərbaycanda
bəşəri idrakın mühüm mənbələrinin
var olmasının çoxəsrlik tarixini ümumiləşdirən
əlamətdar məqamlardır.
Lətifə Məmmədova
Yasamal rayon MKS-nin direktoru tarix üzrə fəlsəfə
doktoru
Mədəniyyət.- 2024.- 24 aprel, ¹30.- S.7.