Fərman gəldi ki...
Yaddaşlardakı yerini də heç kimə vermədi
Onun haqqında illər əvvəl, səhv etmirəmsə,
ölümündən bir neçə gün sonra
yazmışdım. Özümü buna borclu bilmişdim.
Çünki vədələşdiyimiz müsahibəyə
zaman və ömrü vəfa etməmişdi.
Özümü xeyli danlamışdım.
Onu elə son dəfə də səhnədə – Azərbaycan
Teatr Xadimləri İttifaqında festivalla bağlı
tamaşada görmüşdüm deyə aktyor və insan
itkisinin qütbləşməsində
sarsılmışdım. Kədərimə ifadə
forması belə seçə bilməmişdim.
Ağlamalı anlarda gülməklə edilən amansız
etiraz kimi. Necə? Onu illər əvvəl özünün
verdiyi müsahibədən sitatlarla izah edəcəyəm...
Sonralar anladım ki, səhnədə gülən,
özü gülməklə güldürməyi bacaran kədərli
adamlar bəxtəvərdir. Çünki dərin
hüznün, ağır maddi və mənəvi iztirabın,
istedada tərs-mütənasib yaradıcı uğursuzluq,
peşənin, sevgi ilə seçilən sənətin
zamansızlıq girdabında həqiqi dəyərini almamaq
ağır mətləbdir. İllah da o tale ilə
barışırmış kimi görünmək. Bu mənada
onu da bəxtəvərlər bəxtəvəri saymaq
olardı. Nə qədər ironik səslənsə də...
Mənə görə, Fərman Şəkili
ömrü boyu mübarizə apardı. Həm özü, həm
də özündən qopan və zaman-zaman özünə
qarşı dayanan əzmi ilə. Buna qüruru,
sınmamağı, qapılar döyməməyi, ağlayıb-sıtqamamağı
da əlavə eləsək, əlamət bir tamaşa
alınır.
Özünün də dediyi kimi: “Mən doğrudan
ampluasız aktyoram. “Şurum-burum”u da gözəl îynaya bilirəm,
Teymurləngi də… Özü də Cavidin yîõ, Kristofîr Marlîkun
Teymurləngini. Miõail Şvıdkîyun resenziyası var bu rolum
barədə. Moskvada îynamışam”...
İndi 70 yaşına çatıb ömür yolunu
58-də qırılan bəstəboy milli Çarli
Çaplinimiz. Düzdür, xarici görünüşünə
görə onu “Xaç atası”na bənzədənlər də
çoxdur. Amma məncə, o bizim Çaplindir...
Hamı ondan danışıb. Bəlağət, ya da
bəraət üçün bir sıra ilklikləri adına
yazıb daldan atılan daş misalı könlünü almaq
cəhdlərində olanlar daha çox olub. Amma o özü də
yaxşı bilirdi ki, sözün bütün çərçivələrində
aktyor idi və səhnə, kinoekran üçün
yaranmışdı. Həm də onu bilirdi ki, doğru olmayan
zaman və məkanda doğulmuşdu. Məhz ona görə də
Azərbaycan kino, teatr, televiziya mühiti üçün
“Şurum-burum”la eyhamlı bir obraz qoydu.
Ömür yoluna qısa nəzər salaq. Fərman
Abdulcabbar oğlu Abdullayev (Şəkili) 4 noyabr 1954-cü ildə
Şəkidə anadan olub. Gürcüstanda Mixail
Tumanişvilinin aktyorluq kursunda təhsil alıb. 1975-ci ildən
professional səhnədə olub. Şəki Dövlət Dram
Teatrında çalışıb. Quruluş verdiyi
tamaşalar beynəlxalq festivallarda mükafatlara layiq
görülüb. “Dahi” adlı pantomim pyesin müəllifidir.
1980-ci ilin əvvəllərində oynanılan bu pyes o zaman
xeyli səs gətirib. Həyatı mübarizələrdə
keçən aktyor xərçənglə cəmi 11 ay
döyüşdü. 5 mart 2013-cü ildə son rolunu
oynadı və getdi...
Şəki Dövlət Dram Teatrında
çalışdığı illər bu sənət
ocağının “qızıl dövrü” olub. Kollektivlə
qastrollara gedib, festivallarda seçilməyi bacarıb. Sonra səs-küysüz
teatrı tərk edib, Bakı mühitində özünə
yaradıcı meydan axtarmağa başlayıb.
80-ci illərin ortalarında kinoda onun da üzünə,
kiçicik də olsa, bir pəncərə
açılıb. 1986-cı il istehsalı
“Aşkarsızlıq şəraitində” filmi ilə.
Aktyor o filmə çəkilməsi ilə
bağlı maraqlı tarixçə də
danışıb: “Bir dəfə “Azərbaycanfilm”
kinîstudiyasından Şəki teatrına Elmira Əliyeva zəng
vurdu. Dedi ki, biz getmişdik Moskvaya, îrda bizə dedilər ki,
Şəkidə belə bir aktyor var. Əlavə etdi ki, biz
sizi tanımırıq, şəklinizi göndərə bilərsiniz?
Baõaq görək sir-sifətiniz nə təhərdi. Baõın,
mənim Azərbaycanda filmə düşməyim “çerez”
Moskva olub. Problemlərdən necə danışmayım? Nə
isə... Əvvəlcə “Aşkarsızlıq şəraitində”
filmində çəkildim. Ramiz Fətəliyevin ssenarisi əsasında
Fərhad Yusufîv çəkdi...”.
Sonralar irili-xırdalı olmaqla “Boş yer”, “Zirzəmi,
“Fransız, “Həm ziyarət, həm ticarət...”, “Otel
otağı”, “Sarı gəlin”, “Yalan”, “Günaydın, mələyim!”,
“İstanbul reysi” filmlərində rol aldı.
Taleyin qisməti bu olsa gərək. Onun son filmi
oğlu rejissor Elvin Abdullanın kinoda debütü idi: “Özgə
günah”...
Onu çox vaxt Azərbaycanda klounada sənətinin
yaradıcısı kimi də təqdim edirlər.
Sözsüz ki, kütləvi şəkildə edilən bu
yanlışlıqla bağlı bir qeydə ehtiyac var. Azərbaycanda ilk klounlar 1945-ci ildə
yaradılmış sirk kollektivində olub. Bunlar Qasım və
Bibi oğlu obrazlarıdır. O ki qaldı Fərman Şəkiliyə,
bəli, 90-cı illərdə onu televiziya klounadamızda ilklərdən
saymaq olardı.
Onun aktyor yaradıcılığı zəngin olsa
da, kütləvi tamaşaçı ilə ünsiyyəti
“Şurum-burum”, “Xoş beş-on beş” adlarıyla
yarandı. Beləcə, yaddaşlarda həkk olundu Fərman
Şəkili.
Bakıdakı sənət ictimaiyyəti isə onu
Teatr Xadimləri İttifaqının monotamaşalar
festivalında “Hamlet” tamaşası ilə kəşf etdi, hətta
“Qran-pri”ni də o aldı.
Kədərlidir, amma 2005-ci ildə verdiyi müsahibədə
həyəcan təbili çalırdı. Eşidənlər
az olsa da, qaldırdığı məsələlər hələ
də çağdaşdır: “Mən maksimalistəm.
İşləyiriksə, tam işləyirik, işləmiriksə,
heç işləmirik. Nə bilim, gəl, başını
girlə, başını dîlandır, belə yîõ. Teatrda bu dəqiqə
mənim verdiyim quruluşları verməkdən ötrü
heç bir şərait yîõdur. Üstəlik, yaradıcı
şərait də məni qane eləmir. Bu dəqiqə səhnə
yeni texnika, yeni işıqlar tələb edir. Aktyor da həmişə
formada olmalıdır. Aktyoru da formada saxlayan aktyor
birjasıdır ki, bütün dünya yalnız bununla məşğuldur.
Heç kim öz teatrında daimi truppa saxlamır. Î,
lazımsız, gərəksiz bir şeydir. Biri gəlib girir
ora işə. Sonra qalır illərlə îrada. Adam îrada
kök atır, sonra cavanları da işləməyə
qoymur. Özü də işləyə bilmir. Orda intriqa əmələ
gəlir. Xaricdə belə deyil. Aktyor birjasında minlərlə
aktyor olur. Amma tamaşaya, məsələn, altı aktyor
lazım olur. Deməli, həmin aktyorlar
çalışır ki, altı nəfərdən biri,
heç olmasa, î olsun. Ona görə məcburdur öz üzərində
işləsin, heç kimin ardınca danışmasın.
Buna heç onun vaxtı da yîõdur. Və sabah da mənim kimi
adam gəlib tamaşa qurmaq istəyəndə birjadan
özü istədiyi aktyoru tapa bilir...”.
Zaman-zaman qarşılaşdığı maneələr,
bəlkə də, özünün də eyham vurduğu kimi,
“başını girlə”məmək onu tez-tez bezdirsə də,
inamını, sevgisini və həvəsini itirmədi. Xəstəliklə
boğuşanda da ssenari haqqında düşünüb, film
çəkmək üçün vəsait axtardı.
İllərlə üzərində işlədiyi “Əyri
ağac”ın qəhrəmanı tabutdüzəldən
kişi idi...
“Mən dini kitabları yaxşı îõumuşam.
Heç bir din günah bağışlaya bilmir. Yalnız
Allah bağışlayır günahı. Allahın yanına
kim hansı yolla gedirsə, qoy getsin. Bunun mənimçün
heç bir əhəmiyyəti yîõdur. Təki, qəlbində
Allah olsun. Ona görə mənimçün fərqi yîõdur,
bu, müsəlmandır, xristiandır, nədir. İnsan
balasıdır da! Buddizmdə deyilir ki, ən yaxşı elm
də pis adamın əlinə düşəndə pis iş
görür. Onu deyim ki, bütün haqsızların
qarşıda haqq-hesabı var. Allaha inanmayandan sonra
haqsızlıq etməyə nə var ki…” deyən və həyatı
şah fərmanı sayaq müzakirəsiz yaşayan Fərman
Şəkili yaddaşlardakı yerini də heç kimə
vermədi. Özü və özgələrə inad...
Həmidə Nizamiqızı
Mədəniyyət .- 2024.- 4 dekabr(¹89-90).- S.7.