Kino salnaməmizdə izi qalanlar: TOFİQ TAĞIZADƏ

Görkəmli kinorejissor, Xalq artisti Tofiq Tağızadə milli dəyərlərin sıxışdırıldığı bir dövrdə sənətə gəlib və dolğun yaradıcılıq fəaliyyəti ilə kinomuza yeni nəfəs bəxş edib. Eyni zamanda dünya kinematoqrafiyasının mütərəqqi təcrübəsindən yaradıcı şəkildə bəhrələnib. Sənətkarı anadan olmasının 105 illiyi münasibətilə xatırlayırıq.

Tofiq Mehdiqulu oğlu Tağızadə 7 fevral 1919-cu ildə Bakının Keşlə qəsəbəsində müəllim ailəsində dünyaya göz açıb. Şəhər mühiti onda erkən çağlardan kino, teatr və musiqiyə dərin maraq doğurur. Orta məktəbi bitirib Energetika Texnikumuna qəbul olunur. Paralel olaraq musiqi məktəbində də oxuyur. 1938-ci ildə indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin Energetika fakültəsində təhsil almağa başlayır. Üçüncü kursda oxuyarkən II Dünya müharibəsi başlayır. Həmyaşıdları kimi ordu sıralarına yazılır. Rostov yaxınlığında gedən ağır döyüşlərin birində yaralanır və arxa cəbhəyə göndərilir.

Müharibə başa çatdıqdan sonra Vətənə qayıdan Tofiq Tağızadə Moskvada Kinematoqrafiya İnstitutunun Kinorejissorluq fakültəsində təhsilini davam etdirir.

Məzun olduqdan sonra təyinatla “Mosfilm” kinostudiyasında fəaliyyətə başlayır. Bir müddət Moskvada çalışdıqdan sonra öz arzusu ilə Bakıya qayıdır və C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında işə düzəlir.

Tofiq Tağızadə gəlişi ilə milli kino tariximizdə yeni səhifələr açır. 1955-ci ildə çəkdiyi “Görüş” filmi ilə Azərbaycan kinosuna yeni üslub gətirir. “Görüş” filmi böyük maraqla qarşılanır. Ekran əsərinin mövzusu sevgi, sovet rejiminin əməyə çağırışı və bir-biri ilə yarışan Azərbaycan və Özbəkistan pambıqçılarının ənənəvi dostluğunu əhatə edir. Filmin mərkəzində iki gəncin – özbək qızı Lala ilə azərbaycanlı Kamilin saf məhəbbəti durur. Rejissor “Görüş”də milli-mənəvi dəyərlərə geniş yer ayırıb. Həyatda tez-tez rast gəlinən problemləri ekrana gətirib. Bu problemlərin ekran həlli tamaşaçını həm düşündürür, həm də güldürür.

Ancaq mətbuatda dərc olunan rəylərdə filmə münasibət birmənalı olmur. Buna cavab olaraq rejissor müsahibələrinin birində deyir: “Görüş” bədii filmi həmin dövrlə bağlı yadımıza çox şey salır. Film Moskvada ali kino institutunu bitirib Bakıya qayıdandan sonra çəkdiyim ilk film oldu. Janrına görə kinokomediyadır. Burada komik aktyorların olması vacib idi. Məncə, filmdə aktyor seçimində səhv etməmişəm”.

Bu uğuru onu həmişəlik kino sənətinə bağlayır. O, “Uzaq sahillərdə” (1958), bir il sonra lentə aldığı “Əsl dost” filmləri ilə milli kinomuza yeni nəfəs verir.

“Uzaq sahillərdə” filmi ekranlara çıxdığın ilk gündən böyük maraqla qarşılanır. Mehdi Hüseynzadənin bacısı Bikə xanım filmə baxandan sonra belə deyib: “Filmə baxarkən qardaşımın uzaq ellərdə çəkdiyi əziyyəti, od-alov içində necə vuruşduğunu görürəm. Şirin söhbəti və mehriban gülüşü ilə evimizi bəzəyən qardaşımı sanki heç ölməmiş kimi gördüm. Az qala onu yenə bağrıma basıb öpəcək, evimizə aparacaqdım”.

Görkəmli rejissor ömrünün 40 ilə yaxın bir dövrünü kinoya həsr edib. Çəkdiyi filmlərdə Azərbaycanın tarixi, mədəniyyəti və məişəti sənətkarlıqla əksini tapır.

“Mən ki gözəl deyildim” (1969) filmi II Dünya müharibəsi illərində xalqımızın keçdiyi çətin həyat yolundan bəhs edir. Filmdə tamaşaçı iki gəncin sərt müharibə qanunları qarşısında yaşamaq mübarizəsini görür. Rejissor filmin qəhrəmanları Səidə və Məzahirin timsalında müharibə dövrü gənclərinin ümumiləşmiş obrazını yaradıb.

Rejissorun “Dədə Qorqud” dastanının motivləri əsasında Xalq yazıçısı Anarın ssenarisi ilə 1975-ci ildə çəkdiyi film Türk dünyasının ortaq mədəniyyət abidəsi olan folklor nümunəsindəki mədəni zənginliklər tamaşaçıya çatdırılır.

Tofiq Tağızadənin “Yeddi oğul istərəm” (1970) filmi də diqqətəlayiq nümunələrdəndir. Filmdə dövrün siyasi mənzərəsi arxa planda qalır. Rejissor hadisələrə başqa yön verir. Gəray bəy, Bəxtiyar, Cəlal və digər obrazların gərgin münaqişə fonunda səhnə təcəssümünü yaradır.

Görkəmli rejissor Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığına da maraq göstərir. “Ölülər” tragikomediyası üçün ssenari də yazır. Ancaq onu reallaşdırmağa imkan olmur. Nəhayət, 1991-ci ildə istəyinə nail olur, “O dünyadan salam” filmini çəkir.

Rejissor müxtəlif illərdə “Mateo Falkone”, “Arşın mal alan” (1965), “Babamızın babasının babası”, “Bağ mövsümü”, “Qızıl qaz”, “Zirzəmi”, “Köpək” və digər ekran əsərləri ilə kino tariximizi zənginləşdirib.

Tofiq Tağızadənin Azərbaycan kinosunun inkişafında xidmətləri yüksək qiymətləndirilib. 1964-cü ildə “Əməkdar incəsənət xadimi”, 1976-cı ildə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülüb. Ömrünün müdrik çağlarında xüsusi studiya yaradan rejissor istedadlı sənət dostlarını ətrafına toplayır, yeni layihələr ortaya qoymaq istəyirdi. Ömrü vəfa etməyib...

Tofiq Tağızadə 27 avqust 1998-ci ildə, 79 yaşında vəfat edib. II Fəxri xiyabanda dəfn olunub. Kino salnaməmizdə parlaq iz qoymuş sənətkarın 100 illik yubileyi 2019-cu ildə dövlət səviyyəsində qeyd edilib.

Savalan Fərəcov

Mədəniyyət .- 2024.- 4 dekabr(№89-90).- S.6.