“Səndən eldə bir nişanə
qalar söz...”
Arzu Babayev: “Atam deyirdi ki, təfəkkür də,
dünyagörüşü də, dünyaya çıxmaq
da mütaliədən keçir”
Bu il Xalq şairi, Dövlət mükafatı
laureatı Nəbi Xəzrinin (Nəbi Ələkbər
oğlu Babayev; 1924–2007) 100 illik yubileyidir. Bu münasibətlə
sentyabrın 9-da Prezident İlham Əliyev görkəmli
şair və ictimai xadimin yubileyinin qeyd edilməsi haqqında
sərəncam imzalayıb. Sərəncamda Nəbi Xəzri Azərbaycan
ədəbiyyatını yeni poetik obrazlarla zənginləşdirərək
onun inkişafında özünəməxsus rol
oynamış görkəmli söz ustası kimi xarakterizə
edilir, onun çoxcəhətli yaradıcılığı
boyu insanın mənəvi aləminin saflığını
geniş lirik-epik lövhələrlə tərənnüm
etdiyi bildirilir.
Altmış ildən artıq həqiqi ədəbiyyata
xidmət etmiş şairin əsərləri mövzu dairəsinin
genişliyi və rəngarəngliyi ilə səciyyələnir.
Onun müasirlərimizin, eləcə də tarixi şəxsiyyətlərin
həyatından bəhs edən, lirik-epik lövhələrlə
zəngin poemaları özünün dərin lirizmi,
emosionallığı, orijinal üslubu və
obrazlılığı ilə seçilir.
Filologiya elmləri doktoru Vaqif Yusifli Nəbi Xəzri
poeziyası haqqında yazır: “Nəbi Xəzrisiz nə XX əsrin,
nə də indi yaşadığımız XXI əsrin Azərbaycan
poeziyasını təsəvvürə gətirmək
mümkündür. Onun poeziyası son yetmiş beş ilin
milli-mənəvi dəyərlərimiz sırasındadır.
Heç bir mübaliğəyə, epitetə ehtiyac duymadan
deyirik ki, Azərbaycan mentalitetinin dünyaya tanınmasında
Nəbi Xəzrinin də özünün və əsərlərinin
payı var”.
Coğrafiyaşünas-alim, akademik Budaq Budaqov isə Nəbi
Xəzrinin poetik təfəkkürünün məğzində
qloballığın dayandığını bildirib.
Şair özü isə 1944-cü ildə, 20
yaşında qələmə aldığı bir şeirdə
ədəbiyyatda iz qoymaq üçün özünün
yaradıcılıq məramnaməsini elan edirdi:
Çalış, Nəbi, gecə-gündüz yarat sən,
Bəd sözləri öz sinəndən yar, at sən.
İnci seçib, dürr toplayıb yaratsan,
Səndən eldə bir nişanə qalar söz...
Dekabrın 10-u Nəbi Xəzrinin doğum
günüdür. Bu ərəfədə şairin həyat və
yaradıcılıq yoluna oğlu Arzu Babayevlə nəzər
salmaq istədik.
– Arzu müəllim, atanızın 100 illiyinin qeyd edilməsi
ilə bağlı sərəncam yəqin ki, ailə olaraq
hamınızı çox sevindirdi.
– Dövlət başçımız hər zaman sənət
adamlarına, qələm sahiblərinə böyük diqqət
və qayğı ilə yanaşıb, yüksək qiymət
verib. Dövri mətbuatı mütəmadi izləyirəm.
Sentyabrın 9-da bacım mənə sərəncamla
bağlı xəbər verdi. Ailə olaraq çox
böyük sevinclə qarşıladıq. Hətta mənə
zəng edib təbrik edənlər də oldu. Bir daha fürsətdən
istifadə edib dövlət başçımız İlham
Əliyevə dərin minnətdarlığımı bildirirəm.
Ulu öndər Heydər Əliyev də atamın
yaradıcılığına hər zaman yüksək qiymət
verib.
– Nəbi Xəzrinin çap edilməyən ədəbi
nümunələri varmı və onları ictimaiyyətə
təqdim etməyi düşünürsünüzmü?
– 2014-cü ildə son kitab çap olunandan sonra bir
neçə şeirini də aşkar etdik. Ötən il
“Qanun” nəşriyyatı Nəbi Xəzrinin seçilmiş
şeirlərini çap etdi. Aşkar olunan şeirləri, yəqin
ki, növbəti kitabda yer alacaq.
– İndi isə atanızla bağlı xatirələrə
yol alaq...
– Mən həmişə onun ruhu qarşısında
baş əyirəm. Mətbuata dəfələrlə
müsahibə vermişəm və yenə də təkrarən
demək istərdim ki, cəmiyyətin normal üzvü kimi
yetişməyimdə onun verdiyi tərbiyənin rolu misilsizdir.
O, əsl şair olduğu kimi, həm də əsl ata idi.
Bizim evdə şair Nəbi Xəzri və bir də ata Nəbi
Xəzri var idi. Atalığı da şeirləri kimi poetik
idi. Verdiyi tərbiyədən böyük nəticələr
çıxarmışam. Bəzən sərt olurdu, bəzən
mülayim, bəzən də söhbəti izah edərək
işləri yoluna qoyurdu. Çalışırdıq evdə
elə edək ki, onun sərt üzünü görməyək.
O bizi həmişə sanki öz poeziyası ilə tərbiyə
edərdi. Çünki hər zaman başına
yığıb ilk şeirlərini bizə oxuyardı.
Poeziyasındakı zəriflik və həzinlik sanki ruhumuza da
hopub, bizi formalaşdırıb. Bizi şair təbiətli
böyüdüb.
– Şair təbiətli demişkən, Nəbi müəllimin
həyata baxışı necə idi?
– Atam azərbaycançılığa və
mentalitetimizə bağlı idi. Yenə qayıdıram bizə
verdiyi tərbiyəyə. Onun ailədə qoyduğu qaydalar
var idi. Həm müasir, həm də keçmişimizə
bağlı, adət-ənənələrimizi yerinə yetirən
və bizi də bu dəyərlərə sadiqliyə
çağıran insan idi. Yəni milli köklərə
çox bağlı idi.
– O həm də ictimai xadim idi.
Yazıçılıq, ailə, ictimai fəaliyyət. Ailəsinə
vaxt ayıra bilirdimi?
– Şənbə-bazar günü o
bütünlüklə qələmə sarılırdı.
Həmin günlər bizi atasının evinə, Xırdalana
aparırdı və yeni şeirlərini oxuyurdu. Həmişə
dövlət işində çalışıb. İşlərini
çatdırırdı. Anam ona böyük dəstək
olub. 1989-cu ildə anamı itirəndən sonra böyük
sarsıntı keçirdi. Anamın o vaxt 57, atamın 65
yaşı var idi. Bu, atam üçün faciə idi. O,
“Qadınsız ev” şeirində bu ağır itkini ifadə
edib:
Çiyinlərdə yerin-göyün qəmidir,
Ah çəkirsən asimana yetişir.
Qadınsız ev – tufandakı gəmidir,
O nə batır, nə limana yetişir...
Atam ömrünün ondan sonrakı 17 ilini çox əzabla
yaşadı. Biz onu nə qədər ovundururduqsa, olmurdu. Həyat
şəraiti çox rahat idi, amma buna baxmayaraq bizə deyirdi
ki, heç kim Gülarəni əvəz edə bilməz. O,
anama “Qəm dəftəri” adlı bir kitab həsr etdi. Orada
yer alan şeirləri qüssəsiz oxumaq olmur. Anam ona dayaq
idi. Bizim tərbiyəmizdə də ona dəstək idi. Evdar
qadın olsa da, dünyagörüşü geniş idi. Bəlkə
minə yaxın kitab oxumuşdu. Atamla hətta yaradıcı
söhbətlər edir, Balzakın, Cek Londonun əsərlərini,
dövri mətbuatı müzakirə edirdilər. Onların həm
yaradıcı, həm də ailə-məişət söhbətlərində
hər zaman bir harmoniya olurdu.
– Atanız heç öz keçmişi barədə
sizlərə danışırdı?
– Doqquz yaşı olanda atasını itirmişdi.
Üç qardaşı rəhmətə getmişdi. Atam ailənin
sonbeşiyi olub. Bacıları atam hələ kiçik
yaşlarında olanda ailə qurmuşdu. Bir bacısı iki
ayın gəlini olanda həyat yoldaşı müharibəyə
getmiş və qayıtmamışdı. Övladı da yox
idi. O bibim heç vaxt ailə qurmadı, ölən
gününə qədər həyat yoldaşının
yolunu gözlədi. Atam ona “Bacım” poeması həsr edib.
Atam “Ana”, “Bacı” və “Ömür yoldaşı” adlı
trilogiya yazıb. Atam qədər anasını sevən ikinci
bir şəxs görməmişdim. Nənəm 1969-cu ildə rəhmətə gedib. O vaxt yeddi
yaşım var idi. İndiyə kimi atamın nənəmin
başına pərvanə kimi dolanmağı
yadımdadır. Mən bəlkə də anaya olan sevgini
atamdan öyrəndim. Nənəm də çox qürurlu,
bacarıqlı və mərd qadın olub. Babam imkanlı olub.
Buna baxmayaraq babamın qəfil ölümü onu
çaşqın etməyib. O, əziyyətdən çəkinməyib,
xalça toxuyub satmaqla atamı Leninqrada və Moskvaya
oxumağa yollayıb.
– Ədəbiyyatşünaslar Nəbi Xəzrini
lirik-fəlsəfi poemalar ustası adlandırırlar. Bayaq
adlarını çəkdiyiniz, “Ana”, “Bacı”, “Ömür
yoldaşı” poemaları da ümumilikdə Azərbaycan
qadınlarının müqəddəsliyinə poetik himnlər
kimi səciyyələndirilir...
– Bəli. Atam 9 yaşında öz atasını itirəndə
nənəm ona əsl dayaq olub. Onu oxutdurub. Özü də
atama bir tapşırıq vermişdi. Demişdi ki, oxumağa
tək gedirsən, tək də gəlirsən. Atam da ona
“baş üstə, mömə” demişdi. Bakılılar
anaya bəzən belə müraciət edirlər. Atam
1946-cı ildə Bakı Dövlət Universitetinə qəbul
olunur, bir il oxuduqdan sonra Leninqrad Dövlət Universitetində
təhsilini davam etdirir. 1949–1952-ci illərdə isə Moskvada
Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda oxuyur.
Orada təhsil aldığı zaman tanınmış
şair-yazıçılarla dostluğu başlayır. Rəsul
Həmzətov, Yevgeni Yevtuşenko, Robert Rojdestvenski, Sergey
Vasilyev və Yeqor İsayev vaxtilə bizim evin qonaqları
olublar. Atamın rus dilində 15 kitabı çap olunub. Həmin
dövrün şairləri sırasında rus dilində ən
çox nəşr olunan Nəbi Xəzri idi.
– Bu istedad haradan gəlmişdi? Nəsildə yazar,
yaxud sənət adamı olmuşdu?
– Bibim bir dəfə demişdi ki, ulu babamız sinədəftər
olub. O vaxt elə deyirdilər. Bədahətən şeir
deyib, hekayə söyləyib. Yəqin gendən gəlib.
– Dostlarından danışdınız. Onların
arasında ən yaxınları kim idi?
– Ən yaxın dostları Cabir Novruz və Qabil idi.
Bir də Bakı Slavyan Universitetinin müəllimi var idi –
Şükür Xanlarov. O sanki atamın mənəvi
qardaşı idi. Bir də axı onlar 4 bacanaq idilər: Nəbi
Xəzri, şair Məstan Günər, yazıçı
İsa Muğanna, ədəbiyyatşünas Cəlal
Abdullayev. Bir-birinin evinə doğma adamlar kimi gəlib-gedirdilər,
yaradıcı söhbətləri çox olurdu.
Şükür Xanlarov atamdan tez rəhmətə getsə də,
atamın çətin anlarında həmişə yanında
olmuşdu.
– Atanız ömrünün son dövrlərində nə
yazırdı?
– Lirik və fəlsəfi şeirlər qələmə
alırdı. Atam həmişə lirika və təbiət
şeirləri yazıb. Onun “Dərələr” şeiri sanki təbiət
tablosudur. Maraqlıdır ki, o, ölümü sanki
bütün yaş dövrlərində xatırlayıb. 30
yaşında yazdığı “Naçar gedər” şeirinə
Bəhram Nəsibov mahnı bəstələyib: “Şair Nəbi
son nəfəsdə bu torpağı qucar gedər”.
Ölümünə 15 gün qalmış bizi
yığdı başına, gənc vaxtı
yazdığı şeirləri oxudu və ağladı. Bəlkə
də hiss etmişdi ki, ömrünün son günləridir.
Ömrünün son beş ilini biz atamla dost və qardaş
kimi idik.
– Ən çox harada istirahət edirdi?
– Deyirdi ki, mən bütün dünyanı gəzmişəm.
Hər bir təbiəti görmüşəm. Amma bunların
heç biri mənə Bakının dəniz və qumunu əvəz
edə bilməz. Atam bağda əkin edərdi və mənə
də işlər gördürərdi. Məni ərköyün
böyütmürdü. Çalışırdı zəhmətə
öyrətsin. Buna görə də ona hədsiz minnətdaram.
– İlk əmək fəaliyyətinə radioda
başlamısınız. Nəbi müəllim peşə
seçiminizə müdaxilə etdimi?
– Xeyr, o mənə heç bir qadağa qoymurdu.
İki ali təhsil almışam: şərqşünaslıq
və hüquq. 22 yaşımda təyinatla Azərbaycan
Radiosuna gəldim. Beş il işləyəndən sonra sənədlərimi
daxili işlər orqanlarına verdim. 32 il polis zabiti
olmuşam.
– Şair oğlu üçün bu sahə çətin
deyildi ki?
– (gülür) Şair təbiətli polislərimiz
azdır.
– Atanızın ədəbi düşüncələri
maraqlıdır. Ən çox kimləri oxuyardı?
– Əliağa Vahidə böyük sevgisi var idi. Cəfər
Cabbarlını əzbər bilirdi. Dünya klassiklərinin,
demək olar ki, hamısını mütaliə etmişdi.
Eyni zamanda gəncləri də oxuyub məsləhətlərini
əsirgəmirdi. Atam deyirdi ki, bütün təfəkkür
də, dünyagörüşü də, dünyaya
çıxmaq da mütaliədən gəlib keçir.
– Nəbi Xəzrinin 100 illik yubileyi ilə bağlı
nə kimi işlər görülür?
– Möhtərəm Prezidentimizin bununla bağlı sərəncamı
var. Yazıçılar Birliyi də yubileylə bağlı
təklifini Mədəniyyət Nazirliyinə təqdim edib, yəqin
ki, yaxın vaxtlarda tədbirlə bağlı mətbuata
açıqlama veriləcək. Çox istərdim ki, “Dan
ulduzu” ansamblı bu tədbirdə iştirak etsin. Atamın
sözlərinə 200-dən çox mahnı yazılıb.
Onlardan 130-dan çoxu fonddadır. Milli Konservatoriyanın
professoru Abbasqulu Nəcəfzadə atamın yubileyinə kitab
hazırlayır – “Musiqiyə bələnmiş misralar”. Onunla
araşdırma apardıq. Bu kitab üçün bəzi
şeirlərin əlyazmasını tapmırdıq. “Mən zəfərlə
gələcəyəm” mahnısı var, onun mətnini Salman
Mümtaz adına Ədəbiyyat və İncəsənət
Arxivindən tapdıq. Bu mahnının musiqisini görkəmli
bəstəkarımız Şəfiqə Axundovanın
oğlu rəhmətlik Taleh Hacıyev yazıb.
– Maraqlı söhbətə görə təşəkkür
edirəm.
– Mən də diqqətinizə görə minnətdaram,
“Mədəniyyət” qəzetinin redaksiya heyətinə
uğurlar arzulayıram.
Lalə Azəri
Mədəniyyət .- 2024.- 4 dekabr(¹89-90).- S.6.