Dilçilik elminin görkəmli
simalarından – Yusif Seyidov
Çoxcəhətli elmi yaradıcılıq fəaliyyəti
ilə dilçilik elmimizə töhfələr verən alimlərdən
biri də filologiya elmləri
doktoru, professor, Dövlət mükafatı laureatı, Əməkdar
elm xadimi Yusif Seyidov olub. Bu il görkəmli alimin anadan
olmasından 95 il ötür.
Yusif Mirəhməd oğlu Seyidov 2 may 1929-cu ildə
Naxçıvan Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Yengicə
kəndində dünyaya göz açıb. Orta məktəbi
bitirdikdən sonra ikiillik
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunda və Azərbaycan
Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsil
alır. Təhsilini başa vurduqdan sonra dilçilik
ixtisası üzrə aspiranturada saxlanılır. “Müasir
Azərbaycan dilində feli bağlama tərkibləri”
mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edir.
Universitetdə Ümumi dilçilik kafedrasında müəllim,
baş müəllim, dosent, professor işləyir. 1965-ci ildə
“Müasir Azərbaycan dilində söz birləşmələri”
mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edir. Azərbaycan
dili və onun tədrisi metodikası kafedrasının
müdiri olur. Rusdilli məktəblər üçün “Azərbaycan
dili” dərsliyini hazırlayır. Elmi-pedaqoji fəaliyyətlə
yanaşı, tənqidçi və ədəbiyyatşünas
kimi də çalışır.
Daima axtarışda olan, araşdırmalar aparan və
milli dəyərlərə söykənən professor ilk dəfə
olaraq linqvistik təhlilləri bədii nəsr nümunələri
ilə aparmaq ənənəsini dilçilik elminə gətirir.
Görkəmli alim bir sıra məqalələrində,
“Klassik Azərbaycan şairləri söz haqqında”,
“Yazıçı və dil”, “Sözün qüdrəti”,
“Sözün hikməti” və s. kimi monoqrafiyalarında XI əsrdən
başlayaraq XX əsrin sonlarına qədər Azərbaycan
yazıçılarının söz və sənət
haqqında, dil və onun insan həyatında, cəmiyyətdə
rolu, əhəmiyyəti barədə fikirlərini toplayıb
sistemləşdirir. Xalqın dilçilik, qismən də ədəbiyyatşünaslıq
və estetik görüşlərinin yığcam salnaməsini
yaradır.
Yusif Seyidov həmçinin elmi məzmununa, metodiki
mükəmməlliyinə görə dəyərləndirilən
“Müasir Azərbaycan dili”,
“Müasir Azərbaycan dili. IV hissə. Sintaksis” dərsliklərin
əsas müəlliflərindən biri, təkrar nəşr
edilən “Azərbaycan dili” və “Azərbaycan dilinin
qrammatikası. Morfologiya” kimi ali məktəb dərsliklərinin
müəllifi olub.
Akademik İsa Həbibbəyli görkəmli alimin elmi
araşdırmalarından bəhs edərkən yazır: “Azərbaycan
dilçiliyində sintaktik əlaqələrin elmi əsaslarla
geniş tədqiqi professor Yusif Seyidovun adı ilə
bağlıdır. O, türkologiyada tabesizlik və tabelilik əlaqələrinin
bütün sintaktik vahidlər üzrə (söz birləşmələrindən
mürəkkəb cümləyə qədər) təzahür
hallarını müəyyən edib. Bu sahədə bir
sıra yeni elmi fikirlər irəli sürüb. Azərbaycan
dilçilik elmini və ümumən türkologiyanı yeni
elmi müddəalarla zənginləşdirib...”.
Dilçi alim Azərbaycan dili tarixinə dair də səmərəli
tədqiqatlar aparıb. Alim “Nəsiminin dili” monoqrafiyasında
Azərbaycan dilinin inkişafı tarixində şairin rolunu tədqiq
edib. Dilçiliyin nəzəri və tətbiqi problemlərinə
dair 200-dən çox məqalə, 30-dan çox kitab
(monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaitləri) ərsəyə
gətirib.
Yusif Seyidov 1985–2006-cı illərdə Təhsil
Nazirliyi Elmi Metodik Şurası filologiya bölməsinin sədri,
2001-ci ildən Azərbaycan Dövlət Dil
Komissiyasının üzvü olub. Dövri mətbuatda dil və
ədəbiyyatşünaslıq məsələləri ilə
bağlı müntəzəm çıxışlar edib.
Görkəmli alimin səmərəli elmi
araşdırmaları, geniş pedaqoji fəaliyyəti ilə
yanaşı, elmi rəhbərliyi altında onlarla namizədlik
və doktorluq dissertasiyaları müdafiə olunub. Elmin
inkişafında və gənc kadrların
hazırlanmasındakı xidmətlərinə görə
“Əməkdar elm xadimi” fəxri adına və Dövlət
mükafatına layiq görülüb. O, həmçinin
2000-ci ildə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib.
Şərəfli ömür yolu keçən Yusif
Seyidov 18 noyabr 2013-cü ildə vəfat edib, xatirəsi bu
gün də hörmət və ehtiramla anılır.
Savalan Fərəcov