Rusların Bakıdakı “Evlənmə”sindən yaddaqalanlar

Aleksandr Maliç: “Klassika muzey eksponatı deyil və onun müasir tamaşaçı üçün maraqlı olmasını rejissor təmin etməlidir”

Xəbər verdiyimiz kimi, 19-20 sentyabr tarixlərində Sankt-Peterburqun Aleksandrinski Teatrı paytaxtımızın qonağı oldu. Rusiyalı qonaqlar Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı səhnəsində, özlərinin təbrincə desək, son illər teatrlarının vizit kartına çevrilən “Evlənmə” tamaşasını (quruluşçu rejissor Rusiyanın Xalq artisti Valeri Fokin) göstərdilər.

Nikolay Qoqolun bizim teatrlarda da dəfələrlə qoyulmuş məşhur əsəri 2008-ci ildən yeni quruluşda Aleksandrinski Teatrının repertuarındadır. Ustad dərsi səviyyəsindəki bu tamaşanı bizim teatr camesinin (aktyorlar, rejissorlar, texniki heyət) daha böyük sayda təmsilçisinin izləməsini arzu edərdik. Fəqət çoxluq sadə tamaşaçı idi...

Tamaşanın tərtibatı, tempi, musiqi və işıq həlli sadə və baxımlı idi. Tamaşaçı yorulmadı, aktyorun bağırmaqdan bağrı, tamaşaçının da qulaq pərdələri çatlamadı. Səhnədə mürəkkəb, dağınıq konstruksiya yığını, “səhnəni doldur” kimi iş texnikasını görmədik. Rusiyalı rejissor klassik əsəri müasir tamaşaçıya maraqlı yozumla – evlənməyin buz üzərində rəqsə bənzəməsi kimi göstərməklə, əylənə-əylənə, gülə-gülə, düşünə-düşünə göstərmişdi. Evlənmək istəyən altı kişinin bir qız üçün yarışını, özünə ər seçməkdən ötəri dəridən-qabıqdan çıxan qızın və yan-yörəsindəkilərin hərisliyini də tamaşaçı gülsün deyə “hır”ıltıyla yox, gülünc “vəziyyət həlli” ilə vermişdi.

İkihissəli tamaşada nə diskotekanı andıran rəngarəng işıqlar, nə karnaval üslubunda musiqi tərtibatı, nə kölgə oyunbazlığı, nə də ifaçıdan jonqlyorluq (aktyorların buz meydanını andıran “polovik” üzərində konkisürmə performanslarını çıxsaq) görünmədi. Aktyor tərəf-müqabili ilə, işıqla, səslə, rekvizitlə sadəcə hərəkət edirdi və bir an belə olsun tamaşaçının fikri yayınmırdı.

Buna vəziyyətin tələbinə uyğun həll üzərindən aktyor hakimiyyəti də demək olar, quruluşun həndəsi dəqiqlikdə yığılması da.

Komik, daha doğrusu, tragikomik vəziyyətin tələbinə uyğunlaşdırılmış akt tamaşaçını sadə həqiqətlər qəlibində saxlamır. Hətta müəllifin özü də pyesin janrını ikihissəli ağlagəlməz, inanılmaz hadisə kimi müəyyən etdiyindən bu qeyri-müəyyənlik sadə tamaşaçıya daha çox nüfuz edir və o, tamaşa boyu axtarışlarda olur...

***

Səfər əsnasında Aleksandrinski Teatrının direktoru Aleksandr Maliç və bədii rəhbəri Nikita Kobelevlə söhbətləşmək imkanı da oldu. Mətbuat konfransında qonaqlara 3-4 sual verib, onların bizim haqqımızda təəssüratını da öyrənməyə çalışdım.

Əvvəla, hər iki qonaq səfərdən, Akademik Milli Dram Teatrı ilə əməkdaşlıqdan məmnunluqla danışdılar, bunun Rusiya və Azərbaycan arasında mədəni əlaqələrə töhfə olduğunu vurğuladılar.

Teatrımız haqqında təəssürata gəlincə, sentyabrın əvvəlində onların səhnəsində nümayiş olunan “İblis və...” tamaşasının (quruluş müəllifi Əməkdar incəsənət xadimi Mehriban Ələkbərzadə) maraqlı olduğunu, sənətsevərlər tərəfindən bəyənildiyini dedilər.

Qonaqlardan əməkdaşlığa başladıqları teatrla birgə festival arzusunun olub-olmadığını soruşdum. Bildirdilər ki, hazırkı imkanlar çərçivəsində kifayət qədər layihələr olacaq. Bu xüsusda birgə festival da maraqlı təklifdir.

Mədəniyyətin “yumşaq güc” olduğunu nəzərə alaraq, milli səhnəmizdə rus klassikasının daim yer aldığını xatırladaraq tarixi üç əsri əhatə edən teatrın bu günədək nəinki Azərbaycan, heç Qafqaz müəlliflərinə müraciət etmədiyinin səbəbini bilmək maraqlı idi.

Hər iki rəhbər şəxsin cavabı diplomatik, ümumi planda oldu.

Aleksandr Maliç bildirdi ki, bizim üçün müəllif bölgüsü yox, mövzu vacibdir və düşünürəm ki, gələcək əməkdaşlıq planlarında bu məqama da yer verəcəyik.

Nikita Kobelev isə teatrın daim müxtəlif müəlliflərə müraciət etdiyini dedi: “Sözsüz ki, milli teatr təkcə status yox, həm də ənənələrin qorunması missiyasını yerinə yetirir. Bu mənada bizim teatrın öz yolu, mövzu yanaşması var. Amma sizin suala gəlincə, haqlısınız, niyə də olmasın. Yəqin ki, bu, uzaq olmayan gələcəkdə sizin klassiklərdən hansısa biri olacaq. “Yeni səhnə”mizdə, eksperimentlərlə bağlı ayrıca blokumuzda buna da yer vermək barədə düşünərik. Direktorumuzun da dediyi kimi, biz əməkdaşlığa yeni başlayırıq”.

Daha bir sual teatr-tamaşaçı münasibətləri, klassik nümunələrin müasir tamaşaçıda doğurduğu təəssürat barədə idi.

Aleksandr Maliç: “Parlaq nümunə hesab olunan klassiklərin – Qoqolun, Tolstoyun klassik əsərlərinin yeniyetmə və gənclərə xitab edəcək tərzdə qurulması bizim praktikamızda daim olub. Sadəcə, hər zaman yeni formalar, çox sadə, amma həm də fərqli texnikalar ön planda olmalıdır. İndi mən hansısa ustad dərsinin, yaxud da məruzənin mətni olacaq bu maraqlı sualınız ətrafında uzun danışıb yorucu olmaq istəmirəm. Konkret nümunə verim, məncə, bu sizin fikrinizə təsir edəcək. Elə götürək “Evlənmə” tamaşasını. Orada hadisələr buz meydançasında təsvir olunub, daha doğrusu, uyğunlaşdırılmış meydança-səhnədə. Tempi, yeni nəslin “işıq sürəti”ni anlayırıq və ona uyğunlaşmağa çalışırıq.

Sözsüz ki, bu günün rejissoru həm də dramaturqdur. O, müəllifin gördüyünü tamaşaçıya təqdim edəcək məqamda ikinci müəllif kimi təxəyyülünü işə salır. Deməli, uzun zaman öncə yaşamış müəllifin fikrini müasir tamaşaçı üçün əlçatan etməyin yeganə yolu müəllif rejissurasıdır. Burada incə bir məqam da var və zaman-zaman müəyyən mühafizəkar düşüncələrə qarşı bunu qalxan da etmək olar. Nədir bu? Klassik mətnə hörmətlə yanaşırıq. Amma klassika muzey eksponatı deyil və onun müasir tamaşaçı üçün maraqlı, anlaşılan və əyləncəli olmasını rejissor təmin etməlidir. Bu mənada bayaq da dediyim kimi, heç də yeni olmayan rejissor teatrı, rejissorun üslub özünəməxsusluğu ön plana gəlir. Bu zaman aktyor oyunundan sadə tərtibatadək bütün nüanslar, sanki, bir qəlibdən çıxır”.

Nikita Kobelev: “Doğrudur, tərtibat, texniki həll zamanı biz də yeni formalar axtarırıq. Uğurlu və uğursuz hesab olunacaq cəhdlər edirik. Xüsusən də klassik mətnlər üzərində çalışarkən istənilən auditoriyanı nəzərə almağa məcbur oluruq. Amma heç vaxt unutmuruq ki, səhnədəki aktyor, insan amili, onun təbii, peşəkar və sözsüz ki, təsirli oyunu bütün köməkçi vasitələrdən yuxarıda dayanır. Əsas onun hissi, obrazın ifadəsində dəqiqliyidir. Ümumiyyətlə, teatr texniki cəhətdən nə qədər mükəmməlliyə can atsa da, müasir qrafikaları, dizaynları, daha yüksək texniki imkanların köməyi ilə belə vizual təsvir həllini üstələyə bilməz. Tamaşaçı bu gün süni intellektin köməyi ilə hətta özü belə telefonunda istənilən qrafik təsviri edə bilər. Deməli, onu teatra bağlayan səhnədəki sehrdir. Teatr insan amili və ondan qaynaqlanan sehrləmək bacarığını itirməməlidir.

Tamaşaçı, ələlxüsus gənc auditoriya ilə işə gəlincə, biz də sizin kimi bunun yollarını axtarırıq və bunu daha çox performanslar, konsertlər, qısacası, balanslaşdırılmış repertuarla edirik. Sözsüz ki, teatrın palitrasına, əsas repertuar siyasətinə xələl gətirmədən.

Bu gün yeni nəsil sosial şəbəkələr, kompüter oyunları və fərqli əyləncələrlə məşğuldur. Amma hamısının ünsiyyət ehtiyacı var və dünyanın hər yerində insanlar da, münasibətlər də, duyğular da təxminən eynidir. Eləcə də insanların problemləri də, sevinc və kədəri oxşardır. Qalır ona fərqli rakursdan yanaşmaq”.

Aleksandr Maliç: “Bir əlavə də mən edim. Düşünürəm ki, baxış bucağının fərqli olması ilə bunu da həll etmək mümkündür. Əsas odur ki, hər teatrın öz siması olmalı və bütün yaradıcı axtarışlara rəğmən, teatr öz xarakterik cəhətlərini qoruyub saxlamalıdır”.

Həmidə Nizamiqızı

Mədəniyyət .- 2024.- 27 sentyabr(№71-72).- S.5.