75-ci dayanacaqda
qarşılaşma
Onu səhnə və sənətdən, aktiv sosial
şəbəkə hesabından, mədəni mühitdən
hamımız çox yaxşı tanıyırıq. Öz
yer-yurdunu, çəkisini bilən, xətir-hörmətini
saxlayan adamdı. Səhnədə də, həyatda da eynidir.
Şöhrətli sənətkarın ədabazlığı,
ad-sanın verdiyi türlü səxavətli təqdimatlarda
xumarlanmağı da yoxdur. Sadə, səmimi, mehriban və bir
o qədər də ciddi.
Müsahibələri, yubileydən yubileyə
söz-sovu çox olduğundan çalışdım
ağsaqqal yaşına bir boy da qalxan Xalq artisti, “Şöhrət”
ordenli teatr və kino aktyoru, “İlham” miniatür
teatrının yaradıcısı, ADMİU-nun Musiqili teatr
aktyoru kafedrasının müdiri İlham Namiq Kamal ilə
yaşının və sənətinin verdiyi imkanla söhbət
edim.
– İlham müəllim, zarafat-zarafat, 75 çatdı
ha...
– Bunu tərsinə də oxuyub, yaza bilərsiz də,
nə paxıllıqdı? (gülür).
– Yaxşı, biz oxuduq – 57. Bəs siz? İnsanlara hər
zaman nikbin, indi dəbdə olan sözlə desək, pozitiv təsir
bağışlayırsınız. Belə qalmaq asandır? Bəlkə sizdə də
görüntü ilə reallıq başqadır...
– Yox-yox, əsla. Bizdə bu, nəsildən gəlib.
İnsanların qanını qaraltmaq istəməmişik.
Ağsaqqallarımız da elə olub, biz də. Baxın, həm
də onu bilməlisən ki, insansan, bu gün varsan, sabah
yoxsan. Bunu bilən insan özünü bir az
yığışdırmalıdır.
– Bu müvəqqəti varlıq barədə çox
düşünürsüz?
– Həmişə, lap gənclik illərimdən.
– Bu sizi kədərləndirir?
– Yox, əksinə, bilirəm ki, bu müddət ərməğandır
və layiqincə yaşamaq lazımdır. Mən buna
Allahın bəndəyə verdiyi ezamiyyət kimi də
baxıram. Kimisinə uzun, kimisinə
qısa zaman qismət edir.
Qazandığımız nə varsa burada qalır, sonda
yaxşı əməl və xoş xatirələr
yaşayır.
– Bu günlərdə 96 yaşlı bir
yazıçının müsahibəsini oxudum. O bu
yaşında çox darıxdığını dedi. Siz də
darıxırsız?
– Əlbəttə, çünki itirdiklərimiz
çoxdur. İtirirsən və heç nə edə bilmirsən.
Əvvəl nənə-baba, sonra valideynlər, sonra
dostların bir çoxu... Amma bunu düşünə-düşünə
həyata da nikbin baxmaq lazımdır. Onu da deyim ki, rəhmət
qazanmaq da hər kəsə nəsib olmur.
– Sizin sahədə yəqin bu daha çətindir?
– Bunun bizim, sizin sahə bölgüsünə
heç bir aidiyyəti yoxdur. Hər kəs öz peşəsinə
öz tərbiyəsini gətirir. Mən bu
yaş-başımda da nəyi deyib, nəyi eləmək
lazım olduğunu bilirəm. Peşəkar, tanınan insan
bunu xüsusilə bilməlidir. Bu mənada tərbiyə və
zamanında o qaydalara riayət ən vacib məqamdır. Bir də
vaxtında sənə deyilən “olmaz”ı eşidib, əməl
etməlisən. Yenə də məsələ valideynlərə,
kökə gedib çıxır.
– İlham müəllim, sizin səhnəyə gəldiyiniz
dövr də o meyarların üst plankada olduğu məqamlar
idi. Bəlkə bunun da təsiri var? Sizcə, siz o
qızıl dövrə düşdünüz, yoxsa
şansınıza yaxşı müəllimlər, sənətkarlar
düşdü?
– Burada bir məqam var: heç kim bilmir ki, hansı
dövrə gəlib və kimlərlə
qarşılaşacaq. O ki qaldı şansa – bəli, bu,
başqa şeydir. Bu şans o dövrdə ola da bilərdi,
olmaya da. Mən özümü bu mənada haradasa
şanslı saya bilərəm. Amma dövrdən asılı
olmayaraq, daim işləmişəm. Dayanmamışam. Bu mənada
şansla yanaşı, zəhmət, istedad və
çalışmaq da vacibdir. Özü də fəxri
adı, şan-şöhrəti, mükafatı
düşünmədən işləmişəm. Zatən
onlar barədə düşünsən, işləməyə
vaxt qalmaz. Bəzən deyirlər ki, nə olsun e, biz işləyirik,
görüb, dəyər verən yoxdur. Əksəriyyəti
yalan danışır. Ola bilər, necə deyərlər, bəxti
gətirmir, amma kim ki, işləyir, öz sahəsində
peşəkardır, mütəxəssisdir, onun qiyməti
verilir. Qiymət deyərkən təkcə dövləti nəzərdə
tutmuram ki. Burada xalqın, cəmiyyətin münasibətindən
də söhbət gedir. Bu münasibət küçədə-bayırda
olanda elə aydın görünür ki...
– Siz həm də böyük bir rejissorun əlindən
su içdiniz. Sözsüz ki, Adil İsgəndərovun
kursunda oxumaq başqa məqamdır. Amma siz milli
teatrımızda inqilab eləmiş Tofiq Kazımovun kəşflərindənsiz.
– Mənim üçün ən əziz amil müəllimlərimdi.
Məsələn, Adil müəllim, Təhmasib müəllim, teatrda Tofiq müəllim.
Özü də Tofiq müəllim tək mənim yox,
teatrdakı aktyor ansamblının yaradıcısı idi.
Arada düşünürəm ki, bəlkə də heç
Tofiq müəllimə dram teatrı lazım deyildi. Onun öz
teatrı olmalıydı. Sadəcə, sovetlər birliyində
bu, elə də asan görünmürdü, daha doğrusu,
Moskvadakılar kimi bizlərə bunun üçün imkan
vermirdilər. Tofiq müəllim də bunu nəzərə
alaraq sanki, teatr içində özünün teatr
laboratoriyasını yaratdı.
– Yəni teatrı ənənəçilikdən, qəlibindən
çıxardı.
– Qəlibdən çıxarmaq nədir ki? Demək
olar ki, söküb-dağıtdı. O, böyük rejissor
idi. O, dünyasını dəyişənədək mən
o teatrda irili-xırdalı bütün rolları oynadım. Bu
minvalla dram teatrında 35 ilə yaxın
çalışdım. Düzdü, arada Musiqili Komediya Teatrında dəvət əsasında
bir neçə tamaşada oynadım. 90-cı illər, ondan
da əvvəlki dövrlər idi. Sonra yenidən Dram teatrına
qayıtdım, 1993-cü ildə “İlham” miniatür
teatrını açdım. Teatrların hər biri mənim
üçün doğma oldu və buna görə
rejissorlarıma təşəkkür edirəm. Məsələn,
təcrübəmdə operetta da var. Onu deyim ki, mən Akademik
Musiqili Teatrda çalışdığım dövrdə,
özü də orada teatrın repertuarında “Arşın
mal alan” gedə-gedə Opera və Balet Teatrındakı
“Arşın mal alan”da oynamağı xahiş etdilər və
gedib oynadım.
– Yəqin ki, ulduzlar uzaqdan daha cazibədar
görünür deyə.
– Bilmirəm, bəlkə də. Amma o ansambl da mənim
üçün çox maraqlı idi.
– Amma orada opera solistləri, vokalçılar. Yəqin
onların içində oynamaq elə də asan olmadı.
– Bəli, amma mən də axı fağır adamam
(gülür). Sonra yenə Musiqili Komediya Teatrında – mən
adı dəyişsə də, ona elə belə deyirəm –
oynadığım rollar. Yəni həyatım rollar,
tamaşalarımla keçib. Kukla teatrında da “Bizim Don-Kixot”
oynamışam.
– 70-inizdə Don Kixotluq eləmisiz...
– Mən Don Kixotluğu həmişə edirəm və
bu qayəmdir. Mən Şamaxının Sarıtorpaq məhəlləsindənəm
axı. Biz o “qırmızı şamaxılı”yıq,
saxlamırıq, deyirik sözümüzü. Sözüm
ondadır ki, o gün də, bu gün də işləmişəm,
sənətim ilə məşğul olmuşam. Televiziya
tamaşaları, pedaqoji fəaliyyət...
– Söhbət çalışdığınız
Musiqili Teatrdan düşmüşkən, bəlkə bu
komediyasızlığın da səbəbləri var. Məsələn,
bəlkə komediya o məqamında deyil. Çünki
nüvəsindəki satira, cəsarət azdır...
– Bilirsiz, hər teatrın öz siması
olmalıdır. Əsas budur. Başqa teatrların
repertuarındakı əsərləri götürüb, teatrın profilinə
uyğun oldu-olmadı səhnəyə qoymaq, məncə,
düzgün deyil. Amma əsas məsələ o da deyil.
Teatrın siması olması üçün təyin olunan
baş rejissorun səlahiyyətləri yerində
olmalıdır. Bayaq Tofiq Kazımovdan danışdıq. Bu
gün bizə də istedadlı, maraqlı baxışı,
zövqü olan baş rejissor təyin olunub. Sadəcə, ona
işləmək üçün imkan vermək
lazımdır. Bütün dövrlər üçün
teatrın beyni onun baş rejissorudur. Hamıya, hamısına
hörmətim var, bu, öz yerində. Amma baş rejissora kömək etmək
lazımdır, diktə yox. Teatrın inkişafına
çalışmaq, bunu istəmək üçün də
gərək onu hərtərəfli sevəsən, ona şəxsi
əşya kimi yanaşmayasan... Qısası, teatrın
repertuar siyasəti, öz ənənəsi olmalıdır.
– Axı teatrlar həm də eksperimentlər edir. Sizcə,
yaşı 100-ü adlamış teatrlar da bu tendensiyaya
qoşulmalıdır, yoxsa oturuşmuş ənənəsinin
arxasınca getməlidir?
– Paradoksal bir şey deyəcəm. Artıq bizim teatrda
18+ tamaşa da hazırlayırlar.
– Baxmısınız?
– Yox, şəkillərini gördüm, xəcalət
çəkdim, toxundu mənə. Məndə düşmənçilik
yoxdur, qeybətdən də zəhləm gedir. Amma həm də
ürəyim yanır axı. Kim olur-olsun, çəkinmədən
fikrimi deyirəm, deyəcəm. Məni yandıran odur ki,
tamaşada tələbəm oynayır.
– Siz bu ay premyerası nəzərdə tutulan
“Matryoşka”dan danışırsınız? Tələbələrinizdir
orada oynayanlar?
– Bəs nə? Gültac Əlili tələbəm
olub, onu teatra mən gətirmişəm. Zəng eləyib ona
da sözümü dedim.
– Axı o, aktrisadır, oyna deyirlər, oynayır.
– Bilirəm, gərək insan özünü də nədənsə
saxlasın. Məni məlumatsız adam saymayın ha. 18+
tamaşalar müstəqil teatrlarda oynanılsın və istəyən
tamaşaçı da gedib orada baxsın, amma akademik teatrda
yox. Bu teatrın simasına uyğun o qədər mövzular,
gözəl əsərlər var ki, kifayət qədər
maraqlı repertuar planı qurmaq olar. Biz bu gün varıq,
sabah yox, amma deyirik, danışırıq, qulaq asın da.
Axı, məqsədimiz ömrümüzü verdiyimiz
teatrın, sənətin inkişafıdır. Bilirsiz, olmazı
bilən, tərbiyəli adam bunları da bilir və bilməlidir
də.
– Gəlin, yubiley ovqatınıza qayıdaq,
qanınızı qaraltmayım. Eşitdim 75
yaşınızda da səhnədə Əliqulunu evləndirirsiniz.
Özü də, deyəsən, əsas heyət
keçmiş tələbələrinizdir.
– Bəli, “Əliqulu evlənir” tamaşasını
hazırlayıram. Çoxu da tələbələrimdir.
Bundan əvvəl “Amerikalı kürəkən”i də əsasən
tələbələrimlə qurmuşdum. Bu məni çox
sevindirir.
– Deməli, bu mənada da sizi yaxşı müəllim
hesab eləmək olar. Tələbələrinizlə
auditoriyada sağollaşmır, onlar üçün
qapılar döyürsünüz.
– Onların əksəriyyəti rəhmətlik
Hacıbaba Bağırovun vaxtında teatra gəliblər. Ruhu
şad olsun, xahiş eləmişəm, inanıb,
götürüb işə.
– İlham müəllim, bu gün dərs dediyiniz
universitetin məzunlarından söz düşərkən müəyyən narazılıqlar
da səsləndirilir. Düzdür, aktyor səhnədə
yetişir. Amma bunun bir də tədris məqamı var.
– Vallah, elə tələbə vaxtından istedad da,
bilik də, bacarıq da görünür. Sözsüz ki,
bunu da ən yaxşı müəllimi bilir. Mən də bunu
duyan müəllim kimi istedadlı adamlara yol açan
Hacıbaba müəllimə ağız açırdım və
o da gənclərin teatrda işə götürülməsinə
şərait yaradırdı. Tanıyanlar yaxşı bilir,
heç vaxt istedadsız tələbəmə görə kiməsə
ağız açmaram. İstedadsız tələbə
haqqında danışmaram da. Kömək edərəm, amma
başqa yerdə, işdə, səhnədə yox.
Çünki səhnə insanları “udur”. Zarafat deyil, səhnə
səni elə “udar” ki, görünməzsən də.
İstedad olmasa, sən aktyora baxa bilməzsən. Biz istedad
vermirik, onu yönəldirik. Müəllimlərim mənə
istedad verməyiblər.
– İndiki nəsil bir az da daha tələbkardır,
deyəsən.
– Bilirsiz, bu, qoyulmamış qanunlar, nizam da pozulub e elə
bil. Bax, bu gün dövlət tərəfindən bizim sahəyə
diqqət artıb və bu ən əvvəl də məvaciblərdə
hiss olunur. Akademik statuslu teatrlarda çalışanlarda
xüsusilə. İndi gəlin görək məşqə gəlirlərmi?
Xınayaxdılara, toylara, dayaz seriallara gedirlər. Di gəl bunlarla məşq elə də
görüm, necə edirsən. Bəziləri
üçün təəssüf ki, teatr ikinci dərəcəlidir.
Ay balam, biz də çəkilişlərə, televiziyalara,
verilişlərə, dərsə getmişik də. Bəlkə
də onların çoxundan çox getmişəm. Amma
heç bir kənar işə görə teatrın işini
– məşqi, tamaşanı pozmuram. Teatr – əsas iş
yerimiz daim birinci dərəcəli olub. Ay aktyor, bu maaş səni
qane etmir, get, qoy işləyən, buranı özünə əsas
iş yeri sayan gəlsin, biz də işimizi bilək də.
Yox, getmir. Niyə? Çünki fəxri ad, mükafat gözləyir.
Çox teatr indi bu gündədir, bəlkə də. Sadəcə,
səs-səmir çıxmır.
– Akademik Musiqili Teatra gəliş səbəbiniz həmişə
mənə maraqlı olub.
– Deyim də, nigaran qalmayın (gülür). Rəhmətlik
Hacıbaba Bağırov ilə yaxın idik. İndi də onu
yaxın dost bilirəm, baxmayaraq ki, bu dünyada yoxdur. Hə,
onu çalışdığım kafedraya müəllim
işləməyə dəvət elədim. Sonra da ondan təklif
gəldi ki, gedib Musiqili Komediya Teatrında tamaşa qoyum. Hətta
onun arzusu idi ki, bir səhnədə tamaşa oynayaq. Təəssüf
ki, dünyasını dəyişdi.
– Bir aktyor kimi, yaradıcılıq
tamamlığınızı Milli Dram Teatrında tapdınız,
yoxsa burada?
– Mən buna ehtiyac kimi yox, yaradıcılıq kimi
baxıram və harada oynamağımdan asılı olmayaraq, hər
biri mənim üçün doğma olub və hansı rol
üzərində işləmişəmsə, o rol mənə
əzizdir.
– Teatrın heç kimə lazım
olmadığı dövrdə teatr da yaratdınız.
“İlham” miniatür teatrı hansı ehtiyacdan yarandı və
nə zaman artıq bitdi dediniz?
– O zaman Rusiyada xeyli teatr yaranmışdı və
düşünürdüm ki, belə dişli, azad
düşüncəli teatr bizdə də niyə olmasın?!
Qoy, tamaşaçının ürəyində olanı səhnədən
deyə bilsin. Yarandı,
yaxşı da kollektiv yığıldı, zəngin
repertuarı oldu. Yaxşı dostlarım, yaxşı və
işində peşəkar dramaturqlar, bəstəkarlar, rəssamlar
toplandı, 30-dan artıq tamaşa hazırlandı,
baxıldı. Düşünürəm ki, öz
dövrünü, daha doğrusu, missiyasını tamamladı.
– Bayaq yeni hazırladığınız tamaşadan
söz düşdü. Rejissor
və aktyorun bir qəlibə salınması, yəni ampluada
saxlanılmasına necədir münasibətiniz?
– İstedad və yaşından asılı olmayaraq,
aktyor rejissorun tablosunda bir rəngdir. Onun o tablonu korlamağa
ixtiyarı yoxdur. Sən öz rolunu oyna, vəssalam. Bəzən
aktyorlar lazımsız sözlər deyir, artıq
görünmək üçün sözçülük
edirlər. Bu improvizə yox, özfəaliyyətdir,
biabırçılıqdır. İmprovizəni də hər
aktyor bacarmır və heç lazım da deyil. O ki qaldı mən
hazırladığım tamaşalara, orada da kimdən nə
istədiyimi özüm bilirəm də. Rejissor rəssam kimidir və aktyor
rejissoruna inanmalıdır. Mizanı rejissor verir, amma aktyorun əvəzində
onu icra eləmir axı. Vallah, mən də heç bir aktyorun
hambalı deyiləm ki, onun əvəzinə oynayım.
Heç bir rejissora da imkan vermərəm ki, mənim yerimə
nə isə eləsin. Bütün bunlarla bərabər, mən
heç bir rolun da həsrətində olmamışam, istədiyim,
rejissorların verdiyi bütün rolları oynamışam.
Qoy o rol sevinsin ki, onu İlham Namiq Kamal oynayacaq (gülür).
– Hərçənd sizin nəsil aktyorların
çoxu rolsuzluqdan gileylənirlər.
– Sənə hansısa rejissor rol verirsə, o, etimad
göstərir. Sən də gərək o etimadı doğruldasan da. Bircə dəfə
onu yanıltdınsa, vəssalam, ömründə rol verməz.
Bu mənada aktyor gərək hər yaşda meydanda, öz
formasında olsun. Biz aktyorların səhnə, sənətdə
bundan böyük istəyi yoxdur – səhnədə olmaq,
oynamaq, tamaşaçıların önünə
çıxmaq.
– Son suallarımı verirəm. İlham müəllimin
özünün ilham mənbəyi nədir?
– Mən təbiəti çox sevirəm və məqam
olan kimi Şamaxıya, Sarıtorpağa qaçıram.
Xudmani bir bağım var. Orada özümü tamam başqa
cür hiss edirəm, rahat, xoşhal oluram. Qulaq asmağı
sevirəm. İndi insanlar arasında ən çox bu
çatışmır. Hamı danışır, heç
kim bir-birini dinləmir, hiss etmir, sadəcə,
danışırlar. Cavan da, qoca da.
– Özünüzə arzunuz.
– Bacaraq, salamat olaq.
Söhbətləşdi: Həmidə
Nizamiqızı
Mədəniyyət .- 2024.- 19 yanvar(¹5).-S.7.