Muğamın yaz təəssüratı.
Bakıda I Beynəlxalq Muğam
Festivalı başa çatdı. Azərbaycan, Türkiyə, İran, Qazaxıstan,
İraq, Mərakeş, Tacikistan, Özbəkistan, Çin,
(uyğur) və başqa Şərq ölkələrindən
gələn muğam ustaları, sənətşünaslar və
musiqi alimlərinin cəm olduğu bu təntənəli tədbir
ölkəmizin mədəni həyatında böyük bir
hadisəyə çevrildi. Qoca Şərqin
tarixində ilk dəfə olaraq Bakı dünyanın əksər
muğamsevərlərini bir yerə topladı. Möhtəşəm muğam aləminin sehri
milyonların ürəyini fəth etdi. H.Əliyev
Fondunun, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyinin, Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatçılığı
və Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondu və
Təhsil Nazirliyinin dəstəyi ilə həyata keçirilən
muğam festivalı böyük musiqi bayramı olmaqla
yanaşı, həm də tariximizə, keçmişimizə,
milli-mənəvi kökümüzə ehtiramın, hörmətin
ifadəsi idi. Muğam festivalının Novruz bayramı ərəfəsində
başlaması da bu ehtişamlı musiqi törəninə
bir yaz ovqatı, bir coşqunluq gətirdi. Ruhumuzu oxşayan
ifaların, təzə nəfəslərin, rəngarəng
milli geyimlərin gözəlliyi bir-birinə
qarışdı. Billur zəngulələrin ecazkar
işığında dolanbadolan Təbriz küçələrini
gəzdik, Dəməşqin, Səmərqəndin,
İstanbulun sehrli gecələrini seyr etdik, qazax çöllərinin
nəhayətsizliyinin əsrarəngizliyini duyduq, Füzulinin
uyuduğu Bağdadın zümrüd göylərində
gözdən itən durna qatarını gördük. Arzunun,
Təyyarın, Babəkin, Yulduzun çıxışları
bizi qürurlandırdı. Alim Qasımovun
ifası muğamı zaman və məkan çərçivəsindən
çıxarıb əbədiyyətə ünvanladı.
Ruhumuz təzələndi, yaddaşımızın
qırışığı açıldı. Bəlkə
də, bu o ovqat idi ki, məndə bu yazını müsahibə
janrından çıxarıb, elə gördüyüm və
duyduğum kimi oxucuya təqdim etmək istəyi yaratdı. Belə
ki...
I portret
Bakı. «Park İnn»
mehmanxanası. Səhər saat 10.
Onlar Daşkəndə
uçmağa hazırlaşırdılar. Mən onu
görən kimi tanıdım. Həmin an
da soruşdum: - Siz festivalda «getmə» yox, «gitmə, gitmə,
gitmə gözəl» oxuyan qız deyilsiniz? O, saat
çöhrəsində təbəssümün
işığı göründü:
- Yəni düz oxumadım?
Bu sual, elə bil
özü ilə Səmərqəndin mavi günbəzlərini
bəzəyən naxışlarını,
yağışlı havada yol gedən dəvə
karvanlarının su dolan ləpirlərini, yaşıl,
qırmızı, sarı ipəyin isti
işartısını gətirdi gözümün
qabağına. Onun bu sualı elə öz adı kimi
şirin gəldi mənə. - Yulduz.
- Bəlkə «Ulduz»?
- Yox, Yulduz Turdıyeva.
Gördüm ki, «getmə»
ilə «gitmə»nin bənzərliyi «Ulduz»la «Yulduz» kimi dilimizin
güzgüsündə eyni cür əks olunur. Yaxşı
idi ki, Yulduzun
çöhrəsindəki sadəliyi, gözəlliyi, ənlik-kirşan
örtməmişdi. Geyimində də, rəftarında
da özünü tez büruzə verən bir təvazökarlıq
əlaməti var idi. Bəlkə o,
muğam adlı bir dünyanın içində yox, tamam
başqa bir ölçüdə yaşasaydı, daha
doğrusu, başqa bir sənətə könül versəydi,
indi gördüyüm Yulduz olmayacaqdı. Görünür,
muğam axar su sayağı təmizliyi, saflığı, sadəliyi
sevdiyi kimi, ona ürək bağlayanları da öz
arxasınca aparır.
- Evdə balaca bir bolom var, -
üzümdəki anlaşılmazlığı
görüb, əlinin işarəsi ilə sözlərini tərcümə
etmək istəyir - yeddi aylıq bolom var, adı Mehracdır.
Mən bu tərcümədən
sonra başa düşdüm ki, Yulduzun yeddi aylıq oğlu
var. O, sonra da yanımda əyləşmiş telli-toqqalı
oğlanı göstərib deyir:
- Bu da yerimdir. (Mötərizəni
siz oxuculara görə açdım. Çünki
sonradan başa düşdüm ki, Yulduz «ərim» demək istəyir.
Düzü «yerim» bizimlə yanaşı otursa da, söhbətimizə
az qoşulurdu. Onu da bildim ki,
o, Yulduzun çıxış elədiyi ansamblda zərb alətində
çalır və bütün səfərlərdə
öz «xatun»unu müşayiət edir. Bu məqam Yulduzu
gözümdə bir az da qaldırdı.)
Müsahibə yox, söhbət
Yulduzun «yerim»i bizə
Sözdə yazıya
26 mart saat 11 radələrində lentə
alınıb.
- Özbəkistan
Dövlət Konservatoriyasının muğam şöbəsini
bitirmişəm. Azərbaycan muğamlarına balaca
yaşlarından vurulmuşam. «Segah»,
«Şur», «Çahargah», «Bayatı-şiraz»ı çox sevirəm.
Ən böyük arzum Azərbaycan muğam məktəbində
təhsil almaq, muğamları mükəmməl öyrənib,
ifa etməkdir.
- Biz azərbaycanlılar
muğamla nəfəs alırıq. Bəs
Özbəkistanda necə?
- Əlbəttə,
muğam bizdə Azərbaycandakı kimi yayılmayıb. Bizdə Şərq
təranələrinə meyil daha çoxdur. Mən dünyanın bir çox ölkələrində
olmuşam. Müxtəlif musiqi
festivallarında iştirak etmişəm. Ancaq
heç yerdə görmədim ki, hansısa konsert salonunda
özbək muğamı oxunsun. Belə
mötəbər tədbirlərdə həmişə Azərbaycan
və İran muğamlarını eşitmişəm.
- Azərbaycanın muğam
ustalarından kimlərə daha çox üstünlük
verirsiniz?
- Alim Qasımov, Arif Babayev,
Zabit Nəbizadə və Simarə İmanovanın
adını çəkmək istəyirəm. Festivalda
çıxış edən Arzu Əliyeva və Təyyar
Bayramovu çox bəyəndim. Mən bu
möhtəşəm tədbiri gerçəkləşdirən
Mehriban xanım Əliyevaya dərin minnətdarlığımı
bildirirəm.
- Siz bu festivalda «Qarabağ
şikəstəsi»ni ifa etdiniz, onu necə
öyrəndiniz?
- Hələ uşaq
yaşlarında onu eşitmişdim. Sonralar Səmərqənddə
«Şərq təranələri» festivalı keçiriləndə
«Qarabağ şikəstəsi»ni canlı
şəkildə Alim Qasımovun ifasında dinləmişəm.
Qərarlaşdırdım ki, hər necə
olsa onu oxumalıyam. Bu festivalda «Qarabağ şikəstəsi»ni ifa edəndə səslənən
alqışlardan belə başa düşdüm ki, zəhmətim
hədər getməyib. Mən onu ürəkdən
oxumuşam.
- Sizdə musiqiyə həvəs
hardan yaranıb?
- Atam mühəndisdir, anam
tikiş ustası. Ailəmizdə musiqiçi
yoxdur. Görünür, bu, Allah vergisidir.
Ancaq həyat yoldaşım musiqiçilər
ailəsindədir.
- Özbəkistanın
bugünkü mədəni mühiti haqqında nə deyə
bilərsiniz?
- Müstəqillik qazanandan
sonra bizim respublikamızda böyük inkişaf gedir. Bu, təbii ki, mədəniyyətdə də öz
əksini tapır. Festival günlərində
Bakının görməli yerlərində oldum. Bakı Avropa şəhərini xatırladır.
- Bizim böyük bəstəkarlarımız
- Ü.Hacıbəyov, Q.Qarayev, F.Əmirov, A.Məlikov və
başqaları öz əsərlərində milli musiqimizdən
bəhrələniblər. Bu hal bütün
dünya musiqi mədəniyyətində mövcuddur. Mənimçün
maraqlıdır: Özbəkistanda milli musiqi ənənələri
və müasir bəstəkarlıq məktəbinin
bağlılığı necə qurulub?
- Mən sizin «Leyli və Məcnun»na qulaq asmışam. O, başdan-ayağa
muğam üstündədir. Bizdə isə belə
fakt yoxdur. Ancaq dediyiniz bağlılıq
isə var və həmişə olacaqdır.
- Muğam bir insan kimi sizə
nə verib?
- Muğam mənim həyatıma
gözəllik gətirib. Mənə həyatı
sevməyi öyrədib.
- Azərbaycandan
ayrılırsınız, özünüzlə hansı
ifaçıların disklərini aparırsınız?
- A.Qasımov, A.Babayev,
S.İmanova və T.Bayramovun disklərini.
Diktofonu
söndürürəm. Bayaqdan söhbətimizdə iştirak edən
qəzetimizin baş redaktoru Nigar xanım Mənsimli Yulduzla
şəkil çəkdirir. Sonra biz onu
festivalda I yer qazanmağı münasibətilə təbrik
edirik. Yulduzgillə
sağollaşırıq. Sonra da ürəyimdə deyirəm
ki, «salamat get, Yulduz! Bizim ellərimizin -
muğamlarımızın, xalçalarımızın,
yaralı ürəyimiz üçün sevə-sevə
oxuduğun «Qarabağ şikəstəsi»nin
işığını apar! Apar, mavi Səmərqənd
günbəzlərinin naxışlarına çilə! Onsuz da sənin təbəssümün çox
sevdiyim bir şairin bir beyti kimi heç vaxt yadımdan
çıxmayacaq.
Var güney çiçəyim, quzey qarım da,
Gülümdən üzünə çilənər
bahar...»
II portret
Bakı. «Park İnn»
mehmanxanası. Saat 11:30
Müsahibimizlə üzbəüz
oturanda nədənsə Elüardan bir misra yadıma
düşdü: «Hardasa çiskin var, bəlkə də
Parisdə». Amma bunu ona demək istəmədim.
Jan Dürinq Parisdən gəlib. Universitetin professorudur. Otuz beş
ildir ki, Şərq musiqisini tədqiq edir. Ömrünün
çox illəri Tehranda, Səmərqənddə keçib.
Farsca gözəl danışır. Aramızda oturan bir özbək qadın, dədə-baba
dili ilə ilə desək, dilmanclıq edir.
Paris, Daşkənd,
Bakı... Bir də Hafizin, Xəyyamın dili... Burda
mədəniyyətlər görüşüb. Təbrizin, Şirazın başı üzərindəki
ulduzlu səma, qədim muğların nəfəsi ilə
dolan muğam. Hötenin «Qərb-Şərq divanı»,
Van Qoqun «Günəbaxanlar»ı, «Simayı-şəms»in tarixi
taleyi... Mən onunla mədəniyyət adlanan
bu nəhəng kətanın üzərindəki parlaq
işarələrdən danışmalıydım. Nə bunun üçün elə vaxt var idi. (çünki o da hava limanına tələsirdi),
nə də ki, bu söhbət qəzet səhifəsinə
sığası deyildi. Belə anlarda növbətçi
sual adamın dadına çatır. Heç
tələsən müsahibin də saata baxmağa ehtiyacı
qalmır.
Keçmişin və gələcəyin muğamı
- Beynəlxalq
Muğam Festivalı haqqında sizin fikirlərinizi eşitmək
çox maraqlı olardı.
- Ən
birincisi, buradakı yüksək qonaqpərvərliyi qeyd etmək
istəyirəm. İkincisi, bu tədbir ümumbəşəri
əhəmiyyət daşıdığı
üçün böyük önəm kəsb edir.
- Festivalda bir çox
xalqların muğamları səsləndi. Mən
sizdən bir tədqiqatçı kimi muğamlara müqayisəli
münasibəti eşitmək istəyərdim.
- İstər
İran, İraq, Türkiyə, istərsə də Azərbaycan
muğamlarının kökü birdir. Zaman
keçdikcə o ayrılıb və inkişaf prosesində
onda fərqli elementlər əmələ gəlib. Muğamı bir-birindən ayrı təsəvvür
etmək olmaz. Bu festival həmin fərqləri
çox aydın göstərməklə yanaşı, onları
öz köklərinə yaxınlaşdırdı.
- İndi Şərq-Qərb
dialoqunda mədəniyyət siyasəti üstələməyə
başlayıb. Sizcə, bu faktor mövcud ziddiyyətləri
həll eləyə bilərmi?
- Mədəniyyət
anlayışı siyasətdən yuxarıda dayanır. Siyasət mədəniyyətin bir qoludur. Cəmiyyətin demokratikləşməsində mədəniyyətin
rolu böyükdür. Bu mənada Azərbaycanın
belə möhtəşəm tədbirə öz
qapılarını açması bizi çox sevindirir.
Belə festivalları planlı şəkildə,
hər ildən bir keçirmək, həm də ora çox
ifaçı cəlb etmək lazımdır.
- Festivalın nəticəsindən
razısınızmı? Sizi qane etdimi?
- Tam razı qaldım.
- Biz elə
düşünürük ki, ən mükəmməl
muğam bizimdir. Mən bu fikrə sizin
münasibətinizi bilmək istərdim.
- Azərbaycan və İran
zaman-zaman muğamı çox təkmilləşdiriblər,
zənginləşdiriblər. Bu, bir tərəfdən
muğamı inkişaf etdiribsə, onu mərhələ-mərhələ
yeniləşdiribsə, digər tərəfdən ilkinliyin bəzi
elementlərini, ritmlərini itirib. Məsələn,
Özbəkistan və Türkiyədə muğam 300 il əvvəl oxunduğuna daha çox
yaxındır. Ona görə də, bayaq dediyim
kimi, bu cür festivalları, simpoziumları elmi konfransları
çox keçirmək lazımdır. Bu,
muğamın dərindən öyrənilməsinə və
inkişafına böyük təkan verər.
- Azərbaycan muğam
ifaçılarından kimi çox sevirsiniz?
- Alim Qasımovu. Çünki o, muğamın ilkinliyini daha çox
bərpa etməyə çalışır və müəyyən
qədər də buna nail olub. Ancaq müəyyən
qədər. Sizdə yaxşı xanəndələr
çoxdur. Ancaq mən dediyim yüksək
səviyyədə olanları isə azdır.
Bir parça bahar
Maşın
fransız qonağı hava limanına apardı. Mən isə
bayram Bakısının hay-küylü küçələri
ilə evə qayıdırdım. Nədənsə
həyətimizdəki çiçəkləyən badam
ağacı gözümün qarşısından çəkilmirdi.
Bir də bəstəkar Arif Məlikovun rəsmlərindən
ibarət topluda gördüyüm «Çiçəkləyən
badam ağacı»nı xatırladım. Yəqin Novruz bayramının ovqatı, yaz müjdəsi
kimi gələn muğam festivalının sevinci idi bunları
yadıma salan.
Doğrudan da,
bahar həmişə həyat eşqi ilə doludur. Elə bu
festival da, düşündüm ki, bir parça bahar kimi yadda
qalacaq.
Qorxmaz Şıxalıoğlu
Mədəniyyət.- 2009.- 1 aprel.- S. 6.