Azərbaycan səhnəsinin
böyük aktyoru
Sidqi Ruhullanın doğum gününə
Sidqi Ruhulla Azərbaycanın
müqtədir səhnə ustalarından biridir. O, yaradıcılığının ilk günlərindən aydın bir məqsəd yolçusu, mütərəqqi siyasi görüşə malik olan həqiqi səhnə xadimi olmuşdur. H.Ərəblinski,
M.Əliyev, C.Zeynalov, Ə.Vəliyev və H.Sarabski kimi S.Ruhulla da vətənpərvər,
tərəqqipərvər, demokrat ziyalılar nəslinə mənsubdur.
S.Ruhullanı da qabaqcıl fikirli müasirləri kimi xalqımızın yeni azad həyat uğrunda irtica ilə apardığı mübarizə şəraiti
yetirmişdir. Sidqini səhnəyə gətirən,
hər şeydən əvvəl yeni həyat həsrəti, azadlıq arzusu olmuşdur.
S.Ruhulla Ərəblinski
məktəbinə mənsub aktyordur. Ustadı kimi, onun da səhnə
fəaliyyəti hər cür köhnəliyə, irticaya
qarşı çevrilmişdir.
1906-1907-ci illlərdə
mürtəce qüvvələr M.F.Axundov, H.B.Vəzirov və
Ə.Haqverdiyev kimi xalqın məhəbbətini
qazanmış Azərbaycan dramaturqlarının əsərlərini
primitiv əsərlər adlandırıb, onların səhnədən
yığışdırılmasına və əvəzində
yeni Qərb mühərrirlərinin əsərlərinin
oynanmasını tələb edəndə, Sidqi öz həmməsləkləri
ilə birgə coşqun vətənpərvərliklə
Axundovun, Vəzirovun, Haqverdiyevin əsərlərində
çıxış edirdi. Bəzi mətbu orqanların antipatriotik sayıqlamalarına
cavab olaraq, S.Ruhulla 1906-10-cu illərdə
«Musibəti-Fəxrəddin»də Rüstəm bəy, «Dağılan tifaq»da Nəcəf
bəy, «Qaçaqlar»da Frans surətlərini
yaradır. Müasirləri söyləyirlər ki, Sidqinin bu
rolları geniş tamaşaçı kütləsi
və qabaqcıl sənət adamları tərəfindən böyük
məhəbbət və
heyranlıqla qarşılanırdı.
Ancaq Sidqinin hər bir roluna
«əsil-nəcabəti
olan təbəqələrə
endirilmiş ağır
bir zərbə»
kimi baxırdılar. Xüsusən Nəcəf
bəy və Rüstəm bəy rolları ilə deyildiyinə görə, Sidqi Bakının «əyan və əşrəflərini» çox
qorxuya salarmış.
Sidqini hər gecə oyundan sonra təqib edər, incidərdilər.
Bu, çox aydın bir məfkurə mübarizəsi
idi.
1906-cı ildə Sidqi
ilk dəfə Azərbaycan səhnəsində böyük
faciə aktyoru Ərəblinskini Axundovun «Lənkəran
xanının vəziri» komediyasında Teymur ağa rolunda
gördü. Bu andan
etibarən Sidqinin gələcək taleyi həll olundu. Sidqi çoxdan axtardığı fəaliyyətini
tapmış oldu. Hələ kənddə -
Buzovnada yaşadığı
illərdə tez-tez şəbehlərdə iştirak
etdiyi üçün
onu artist adlandırmışdılar. Həqiqi
teatrı görəndən
sonra bu həvəs daha da qüvvətləndi. Ərəblinski ilə dost oldu. Səhnəyə
olan həvəsini ona bildirdi. Faciə
rollarının mahir ifaçısı H. Ərəbliniski
Sidqinin səsində,
qamətində, mimikasında,
jestlərində böyük
bir gələcəyi
olan aktyoru əvvəlcədən görə
bildi. Sidqini səhnəyə cəlb etdi. Sidqi hər
şeyi buraxıb peşəkar aktyor olmağı qərara alır. Atasından qalma yeganə mülkü satıb Ərəblinski ilə birlikdə bir neçə ay Yerevan, Naxçıvan, Batumi və Vladiqafqazı gəzib, tamaşalar verdi.
Onu da qeyd etmək
lazımdır ki, özbək qızlarının ilk dəfə
səhnəyə cəlb olunmasına S.Ruhullanın
qastrolları da təkan vermişdi. S.Ruhulla
ölkəmizin müxtəlif
rayonlarında onlarca belə gənc səhnə ustalarının
yetişməsinə kömək
etmişdir. O zamankı
mətbuat S.Ruhullanın
qastrollarından aramsız
yazılarla çıxış
etmişdir. Bu şöhrət təkcə
Sidqinin yox, Azərbaycan səhnəsinin
şöhrəti idi.
Sidqinin inqilabdan əvvəlki həyatı
daima nəzarət altında yaşayan bir mücahid həyatına bənzəmişdir.
Sənətkar ömrünün
bir gününü belə inqilabdan əvvəl azad, sərbəst yaşaya bilməmiş, hər bir oyundan sonra
polis idarəsinə çağırılmış, istintaq edilmiş, hədələnmişdir.
Sidqi Fərhad rolunda
birinci dəfə çıxış etdiyi
zaman Ərəblinskini
tamam heyrətə salmışdı. Sidqinin zəngin
daxili aləmini, onun azadlıq üçün çırpınan
qəlbini mövcud quruluşa qarşı kəskin nifrətini görə bilmişdi.
Buna görədir ki,
ustad öz istedadlı şagirdini Fərhad rolunda təbrik edərkən
demişdir: «Sidqi, mən sənə öz ampluamı verdiyimə
görə çox şadam». Sidqi mürtəcelərin təbiətini
çox gözəl bilirdi.
1912-ci ildə Sidqi
Bakıda bir gecədə, eyni bir tamaşada Rüstəm bəy
və Fəxrəddin rolunda çıxış etmiş, hər
ikisini yüksək səviyyədə oynamışdır.
Sidqinin ən
böyük rollarından, heç şübhəsiz,
S.Vurğunun «Vaqif» dramında yaratdığı Qacar surətidir.
Bu da təsadüfi deyildir. Sidqi Qacar rolunda
və ümumiyyətlə
İranın müstəbid
şahlarının surətini
yaratmaqda 36 illik təcrübəyə malik
idi. Qacar rolunda ilk dəfə Haqverdiyevin
1912-ci ildə «Ağa
Məhəmməd şah
Qacar» əsərində
çıxış etmişdi.
1920-ci ilə qədər,
demək olar ki, hər il
bu rolu oynamışdı.
İkinci dəfə Sidqi 1922-ci ildə «Molla Pənah Vaqif» adlı başqa bir dramda yenə Qacar rolunda oynamışdır.
Nəhayət, 1938-ci ildə
S.Vurğunun «Vaqif» dramında Qacar rolunu tamamilə təzə bir sənətkarlıq, yeni bir ilhamla yaratmışdır.
S.Ruhulla 44 il fasilə
vermədən səhnədə olub.
Aytək
Mədəniyyət.-
2009.- 3 aprel.- S. 10.