Ömrün bitməyən çərəyi

Təəssüf dolu xatırlama

1909-cu il aprelin 5-də Dərbəndin yoxsul evlərinin birində doğuldu Asəf. Bir yaşından daddı atasızlığın acısını. Ancaq çox keçmədən Bakı unutdurdu ona kimsəsizliyini. Bu varlı-hallı və istedadlı şəhər öz qaynar həyatının axarına qatdı balaca Asəfi. Tale isə ömür adlı zaman möhlətini əsirgədi ondan.

Dərbəndin dolanbadolan küçələri ilə addımlayıb gimnaziyaya gedirdi, məktəbin nəzdindəki nəfəsli orkestrdə klarnet çalırdı. Küləklər şəhərində isə Üzeyir bəyin rəhbərlik etdiyi Türk musiqi məktəbində oxumaq nəsibi oldu - truba sinfində. Daha sonra violonçeldə, fortepianoda, kontrapunktda eyni məharətlə ifa elədi, dinləyənləri mat qoydu; balaca bir uşaq bu qədər alətin öhdəsindən necə gəlir? 1931-ci ildə (bu zaman o Konservatoriyanı yenicə bitirmişdi) Leninqrad (Sankt-Peterburq) və Moskva şəhərlərində təşkil etdiyi konsertin ona qazandırdığı şöhrət çox sonralar da unudulmadı - hətta gənc bəstəkara yaradıcı təkliflər də gəldi. Ancaq bu zaman o özü həyatda yoxuydu.

Bu gün tamam olası yüz yaşının astanasında acı təəssüflə düşünürəm ki, yüzün heç olmasa dörddə birini də yaşamaq qisməti olmadı - bəstələri də ömrü kimi yarımçıq kəsildi. Musiqinin özünəməxsus diliylə desək, Asəf Zeynallı bütöv ömrün heç bircə çərəyini də başa vurmadı. Tələsdi - yazıb-yaratmağa da, ölümə də. Bəlkə də görülən işlərin dəyəri, çəkisi ölçülərkən heç ömrün uzunluğu şərt deyil? Özüylə birgə neçə-neçə yazılmamış vokal və ya instrumental əsərləri apardı əbədiyyətə. O, həyatla - insanın arzularla aşıb-daşdığı, diləklərinin yalnız və yalnız çin olacağına inandığı bir yaşda vidalaşdı. Elə bir yaş ki, bu gün əkdiyin ağacın sabah bar verəcəyini ümidlə gözləyirsən. Axı hardan biləsən ki, o «sabah» olmayacaq?

Görülən işlərdən görülməyəcəklərə ismarış

Asəf Zeynallı iyirmi üç illik ömrünün cəmi beş sənəsini həsr elədi musiqi adlı sehr dəryasına. Amma sonsuz səfərinə alnıaçıq, üzüağ yola düşdü: ilk milli fuqa (doqquz naməlum fuqanın yalnız üçü işıq üzü görüb) janrını Şərq çalarlarıyla bəzədi, dram musiqisinin əsasını qoydu (“Sevil”, “Dönüş” - C.Cabbarlı, “Yanğın” - H.Nəzərli və S.Rüstəm - “Hind qızı” - Ə.Hamid, “Şimal küləyi”, V.Kirşon və s. tamaşaların musiqi tərtibatı gənc A.Zeynallı qələminin məhsuludur), ilk ali musiqi təhsili almış bəstəkarımız oldu, Üzeyir bəydən dərs aldı, konservatoriyanın nəzdində yaradılan musiqi məktəbində sabahın bir sıra görkəmli sənətkarlarına böyük həvəslə müəllimlik etdi - Qara Qarayev, Tofiq Quliyev, Əminə Dilbazi, Cövdət Hacıyev, Zakir Bağırov... ondan dərs aldılar, mövzu etibarıyla bir-birindən rəngarəng milli romans silsiləsini yaratdı (“Sual”, “Çadra”, “Araz”, “On il”, “Seyran”, “Sərhədçi”, “Ölkəm”), fortepiano üçün “Uşaq süitası”(bu əsərin yaranması ilə milli uşaq musiqimizin əsası qoyulub ), “Muğamsayağı”, “Çahargah”, “Durna”, ”Kuklaların yürüşü”, “Mübahisə”, fortepiano ilə violonçel üçün “Qoyunlar” pyeslərini, xor və orkestr üçün “Şikəstə”sini qələmə aldı. Əllidən çox xalq mahnısını (“Səndən mənə yar olmaz”, “O qara qaşlar”, “Sarı gəlin” və s.) nota yazdı. Bəzi tamaşalara bəstələdiyi musiqi nümunələrini bütöv bir əsər formasında birləşdirdi və “Fraqmentlər” (1931) simfonik süitasını yaratdı. Bununla da musiqi tariximizdə ilk simfonik əsərin bünövrəsi qoyuldu. “Tənqid-Təbliğ” teatrının musiqi hissəsinə, konservatoriyanın yaradıcılıq bölməsinə rəhbərlik elədi. Xalq nəğmələrinin toplanıb işlənilməsində can qoydu və elə bu yönlü səfərlərin birində də o əlacsız dərdə mübtəla oldu.

Bu qədər cəhd, yorulmaz əmək, əldə edilən uğur və beş il. Yolunun qısalığını sanki əvvəlcədən duyan Asəf Zeynallı özünəməxsusluğu. Deyilənə görə, o hələ özünü tam bəstəkar hesab etmirmiş. İyirmi-otuz illik səhnə taleyilə öyünən həmvətənlər, yaddaşlarda qalmaq üçün beş il də kifayət etmirmi?

Təskinlik

Bu gün hamımızın yaxşı tanıdığı bir musiqi kolleci var: Asəf Zeynallı adına Kollec. Əsrin əvvəllərində Bakıda yaranmış Türk musiqi məktəbi 1925-ci ildə Türk Musiqi Texnikumuna çevrilir. Asəf Zeynallı konservatoriyadan öncə burada təhsil almışdı. Sonralar bu təhsil ocağı Asəf Zeynallının adını daşıyır. Bu gün isə məktəb artıq kollec kimi tanınır. Ölkənin musiqi müəssisələrində çalışan kadrların əksəriyyəti buranın məzunlarıdır və hardasa bununla fəxr də edirlər

Asəf Zeynallı! İllər ötəcək, əsrlər dəyişəcək, ancaq bu adı qocaltmağa zamanın da gücü çatmayacaq. Xatirələrdə yenə cavan qalacaq, nəğmələrindən daim gənclik təravəti süzüləcək. Ondan bir əsr sonra, yəni bu gün o nakam bəstəkarımızla bağlı olan nə varsa, hələ də təzə-tərdir. Yüz yaşının tamamında nə düşünüb, nələri yazmağa cəhd göstərsəm də, hisslərimi o qədər yanğıyla, emosional şəkildə ifadə edə bilməyəcəyəm - necə ki, bunu bir zamanlar mərhum şairimiz Rəsul Rza layiqincə edib - sənin sənətinə dərin ehtiram bəsləyən o qüdrətli şeir ustadı.

Yoxluğunla bitmədi sənət,

bitməyəcək.

Yaradacaqlar;

bəlkə səndən yaxşı, bəlkə pis.

Lakin sən yarada biləcəyin

yaranmayacaq sənsiz.

Samirə Səma

Mədəniyyət.- 2009.- 3 aprel.- S. 5.