Azərbaycan kinosu və kino bazarı
«Yadında saxla, film alınıb satılan əmtəədir».
Əmtəə sözünü
eşidən kimi adamın gözünün
önünə piştaxta,
bir az sonra
ağ xələtli satıcı gəlir. «Satduğ nəyün var?» - «Qərdeşim, iki Tarkovski, üç dənə də Koppola».
Əslinə qalsa, bu
dialoqda qəribə heç nə yoxdur. Film
alış-verişi məhz elə belə də olur. Sadəcə olaraq, dialoq şirin Bakı ləhcəsi ilə yox, ingilis və
ya başqa bir Avropa dilində,
məkan isə piştaxta arxası yox, moviemarketlər (kinobazarları) olur.
Azərbaycan mədəniyyətinin
kommersiya janrının
Üzeyir Hacıbəyov
kimi dühası var. Təsadüfi deyil ki, müəllifin
operettalarının kino
variantları indi də tamaşaçı
tərəfindən maraqla
qarşılanır. Üzeyir
Hacıbəyov traktovkasında
kommersiya layihəsi tamaşaçını zövqlü,
şirin yumorla əyləndirərək, acı
həqiqətləri tamaşaçıya
çatdırmaqdır. Müəllif
mənfi qəhrəmanlarını
alçaltmır, əksinə
onların qüsurlarını
sevə-sevə təsvir edir. Məhz bu xüsusiyyətinin
sayəsində Hacıbəyov
şedevrləri güclü
maqnetik auraya malik olur. Ü.Hacıbəyov Azərbaycan
kinematoqrafiyası üçün
kommersiya filminin uğurlu hazır reseptini hazırlayıb gələcək nəsillərə
əmanət edib.
Azərbaycan mentallığının
tacir damarı çox güclüdür.
Təqribən 15-20 ildən
sonra post-sovet məkanında və Şərqi Avropada azərbaycanlı kino menecerlərinin liderlik etdiyini görsəniz təəccüblənməyin. Amma onların satdığı məhsulların
Azərbaycan filmləri
olmadığına da
təəccüblənməyəcəyik.
Çünki film satmaq
başqa, kombinator beyin bam başqa. Yaxşı film üçün
yaxşı prodüser
lazımdır, yaxşı
prodüserə isə
kombinator beyin. Azərbaycan kinosu sovet dövründə də prodüsersizlikdən
əziyyət çəkdi.
Sovet kino modelində bu funksiyanı kino komitəsi, yerli kinofabrikin direktoru və studiya tərkibindəki birliklərin
bədii rəhbərləri
yerinə yetirirdi. Məhz bu şəxslər
bilməli idilər ki, əgər Hüseyn Mehdiyev və Ramiz Rövşən
tandemi Azərbaycan kinosuna orjinal filmlər bəxş edibsə, bu potensialın tam ifadəsi
üçün şərait
yaradılmalı idi. Əgər «Evlənmək
istəyirəm» filmində
Ə.Haqverdiyev nəsrinin
ekranlaşdırılmasının uğurlu modeli tapılıbsa, bu model tirajlanmalıdır. Məhz
bu şəxslər Azərbaycan kinosu ilə nəsri arasında yaradıcı körpünü qurmalı
idilər.
Əslinə qalsa
kinematoqrafiyada güclü şəxsiyyətlər
üçün nə bürokratiya, nə də bazar
heç vaxt problem olmayıb. A.Tarkovski, J.Kokto,
J.L.Qodar, S.Paracanovun taleləri buna sübutdur. Passionar şəxsiyyət özündə
güc tapıb bütün maneələrə
qalib gəlir. Bu günədək azərbaycanlı
kinorejissorun passionarlığı
ailəsinin maddi tələblərini təmin
etməyə, övladını
kino institutuna düzəltməyə, həmkarının
layihəsinə sahib çıxmağa
çatır. Qumilyova
görə heç bir vəzifəli və pullu şəxs
passionarlığa təsir
edə bilməz.
TV və Federiko
Fellini
Fellini TV-ni yüksək
sənət nümunələrini kütləviləşdirərək
bayağılaşdırmaqda, kino, musiqi və təsviri sənəti
ucuz məqsədlərlə eksplutasiya etməkdə
suçlayırdı.
TV-lər respublikada kino
istehsalının kəmiyyəti və keyfiyyətinin
aşağı olmasında birbaşa məsuliyyət
daşıyırlar. Piratçılığın qarşısı
alındıqda TV-lər
yerli istehsala investisiya qoymağa məcbur olacaq. Nəzərə alsaq ki, xarici filmin
nümayiş hüququ
ildə iki dəfədir, özünün
istehsal etdiyin filmin nümayiş hüququnun isə limiti yoxdur. ABŞ-ın sanksiyaları ilə üz-üzə qalmış Rusiya kinosu məhz bu yolla öz
inkişafının təməlini
qoydu.
Azərbaycan kinosu
Vergilər,
gömrük rüsumları, köhnəlmiş kinobüdcə
standartları, yüksək faizli kreditlər, kinoprodüserlik
ənənəsinin yoxluğu, azgəlirli
kinematoqrafçılar və 5 manat verib stereo səsli kinozalda
filmı seyr etməyi ağlına gətirməyən
tamaşaçı. Bütün bunlar iqtisadiyyatdır. Azərbaycanda
kinonu (istehsalçıları
və prokatçıları)
vergidən azad etmək yerli və xarici investorlar üçün
şirnikləndirici amil
ola bilər. Rusiya Nazirlər Kabineti bu güzəşti
iki il müddətinə
tətbiq etdi. Bu addımın nəticəsi:
Rusiya kinobazarı üçün iki milyonluq büdcə orta büdcə sayılır. Yaxud da dost-doğmaca Azərbaycan klipləri. Kəmiyyət göstəricisi
göz qabağındadır.
Səbəbi? Vergidən
azaddırlar.
Azərbaycana gətirilən
kinolent üçün gömrük rüsumu da mənfi rol
oynayır. Kinematoqrafiya sənayemizin bir
sektorudur. Kinomuzun bugünkü halı sənaye masştablarından
çox uzaqdır. Sənayenin bu sektorunun savadlı və çevik qərarlara ehtiyacı var.
Buna görə də,
Azərbaycan kinosunun gələcəyi təkcə
Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyindən yox, həm də
İqtisadi İnkşaf
və Vergilər Nazirliklərindən asılıdır.
Heç bir kompleks
keçirmədən cəsarətlə Rusiya
kinematoqrafçılarının təcrübəsini yerli
şəraitə uyğunlaşdıraraq tətbiq etməkdən
ancaq uda bilərik. Vergi güzəştləri,
ağıllı prokat
siyasəti ancaq xeyirli bir nümunə
ola bilər. Rusiya kinobazarının intibahının daha bir xüsusiyyəti maraqlıdır. TV-nin kinobazarının əsas
oyunçulardan biri olması… «Birinci Kanal» Rusiya kinobazarının
ən güclü oyunçusudur. «Gecə gözətçisi» və
«Gündüz gözətçisi»
layihələri həm
büdcəsinə, həm
də, gətirdiyi gəlirə görə liderdir. Rus kinosunun
yeni Tarkovskisi adlandırılan Andrey Zvyaqintsevin Venesiya festivalının Qran-prisinə
layiq görülmüş
«Qayıdış» filmi
«RenTV»nin məhsuludur. İtaliyanın
«Rai», Fransanın «Antenn», İngiltərənin
BBC kanallarının dünya
kinosuna bəxş etdiyi şedevrləri yada salsaq, TV-nin kinonun inkişafında
hansı rol oynaya biləcəyi tam aydın olar. Bu gün isə Azərbaycan TV-lərinin əksəriyyəti nəinki
milli kinonun, həmçinin milli musiqinin, milli əxlaqi dəyərlərin
qəbirqazanı rolunu
oynayır.
Deyəsən, gözləmək
zamanı çoxdan keçib.
Aytək
Mədəniyyət.- 2009.- 10 aprel.- S. 11.