Misilsiz memarlıq
incisi Təzəpir
Bütün Şərqdə
nadir gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edən,
yaşı bir əsrdən çox olan Təzəpir məscidi..
Bu abidə təkcə
Azərbaycanın deyil, bütün Qafqazın dini mərkəzi
hesab olunur. Təsadüfi deyil ki, Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsi də məhz burada yerləşir. Bu əzəmətli tikilinin
həm də maraqlı tarixçəsi
var. Bu tarix
isə bir daha sübut edir ki, Təzəpir
məscidi ziyarətgah
timsallı memarlıq
abidəsidir. Buranın
müqəddəsliyinə tapınan insanlar zaman-zaman bu yeri ziyarət ediblər. Qəbrin itməsinə baxmayaraq həmin türbə bu günə qədər də qorunub-saxlanılır. Müqəddəs türbəyə
daxil olmaq üçün pilləkənlərlə
məscidin altına düşmək lazım gəlir.
Ziyarətgahın tarixi olduqca qədimlərə,
XIV-XV əsrlərə gedib
çıxır. Tədqiqatçılar
təsdiq edirlər ki, məscidin dərin suxur qatları altında mövcud olan türbəsi, zəmanəsinin
görkəmli alimi və övliyası Əbu Seyid Abdullaya məxsus olub. Ziyarətgahın yerləşdiyi məkan ötən əsrin ortalarına qədər
"Xəlfədam" adı
ilə tanınırdı.
Hazırda isə bu yer Təzəpir
məscidinin yerləşdiyi
ərazidir. Zaman keçdikcə Əbu Seyid Abdullanın türbəsi dağıntılara
məruz qalıb. Lakin pirin kəramətinə
böyük etiqad göstərən insanlar onun tamamilə dağılmasına imkan verməyiblər.
Ziyarətgah zaman-zaman
Bakı əsilzadələri
tərəfindən təmir
olunub. 1817-ci ildə sonuncu Bakı xanı Hüseynqulu xanın kürəkəni
Qasım bəy məscidi əsaslı bərpa etdirib. İbadətgahın əsl
tikintisi isə XX əsrin əvvəllərində
başlayıb. Belə ki, məscidin əsaslı bərpasından
təxminən 90 il sonra zəngin möminlərdən sayılan
Nabat xanım Xocabəy qızı Aşurbəyli-Rzayeva birmərtəbəli məscid
binasının yerində
yeni ibadətgahın tikintisinə başlayır.
Deyilənlərə görə,
Seyid Yəhya Bakuvinin nəslindən olan bu qadın
belə bir məscid tikdirməyi əhd edibmiş və əhdinə sadiq qalaraq, sonunucu zinət əşyasına qədər
satıb binanın inşa etdirir. Türbə üzərində
yeni məscid tikildiyinə görə xalq arasında bu günə qədər də bu tikili Təzəpir
məscidi adlanır.
Məscid Nabat Aşurbəyli-Rzayevanın
vəsaiti ilə Zivərbəy Əhmədbəyovun layihəsi
əsasında 23 iyul 1905-ci ildə tikilib.
Bu abidə
özünün həcm-məkan memarlıq həllinə
görə tək Bakının şəhərsalma
strukturunda deyil, həm də Abşeronun dini tikililəri
arasında xüsusi yerlərdən birini tutur. Təzəpir məscidi digər yerli memarların yaradıcılığından
fərqli olaraq, Avropa təhsili görmüş, yüksək
təfəkkürə malik
professional bir memarın əməyidir. Ona görə də bu abidə
dini tikililər arasında özünəməxsusluğu
ilə seçilir.
Ölkə prezidenti
İlham Əliyevin sərəncamı ilə məsciddə
aparılan əsaslı təmir-bərpa işlərindən
sonra isə abidə daha da gözəlləşərək əsl
memarlıq incisinə çevrilib.
Mədəniyyət.- 2009.- 21 avqust.- S. 16.