Qorumaq dəyəri

Məşhur «Dədə Qorqud» filmində Dədə belə bir vacib fikir söyləyir: «Torpağı qorumadınsa, əkməyinə dəyməz, əkmədinsə qorumağına». Azərbaycan Teatr Muzeyinin əməkdaşları bu qorumaq missiyasını öz üzərlərinə götürməklə məsələnin birinci tərəfini bizim üçün (teatr adamları üçün) açıq qoyurlar. Amma əlbəttə ki, tarixlə maraqlanan adi tamaşaçılar üçün muzey tarixi eksponatların saxlanc yeridir.

Noyabrın 25-də Dövlət Teatr Muzeyinin 75 yaşı tamam olub. Muzeyin saytının yaradılması kimi vacib bir məsələ bu ərəfələrdə həll olunur. Deməli, muzey deyəndə adamda statik, cansız bir məkan təsəvvürü oyadan bir yerdə dinamika daha da artacaq. «Çörəyi ver çörəkçiyə» deyiblər. Elmi işlər yazan teatrşünaslar üçün teatr muzeyi böyük mənbədir. Elə teatrla maraqlanan adi tamaşaçı üçün də bura maraqlı olmalıdır. Bu məkanın yeganə stixiyası nədir? - Ən canlı sənət növünün tarixinə cansız fotolar, geyimlər, məktublar, kağızlar, kitablar, afişalar səssiz-səmirsiz şəhadət verir...

Tarix

Cəfər Cabbarlı adına Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyi 1934-cü ildə yaradılıb. Onun yaradıcısı və ilk direktoru teatr xadimi Ağakərim Şərifov olub. Ağakərim Şərifov1923-cü ildən Teatr Texnikumunda dərs deyirdi. 1926-cı ildə o, texnikumun ilk məzunlarının köməyi ilə birinci sərgini açır. Sərgi Tağıyev teatrının foyesində açılır və sərginin materialları kimi Sidqi Ruhullanın arxivindən istifadə olunur. Sərgidə Mirzə Cəlil, Haqverdiyev, Cəfər Cabbarlı, Əziz Şərif iştirak edir. 1927-ci ildə Dövlət Muzeyində Teatr şöbəsi açılır. 1934-cü ildə isə dövlət teatr muzeyi müstəqil fəaliyyət göstərməyə başlayır.1935-ci ildə muzeyə Cəfər Cabbarlının adı verilir. İlk illərdə muzeyin ekspozisiya zalı fəaliyyət göstərirdi. Ağakərim Şərifov 1942-ci ilədək muzeyə rəhbərlik etdi. 1968-ci ilə qədərsə muzeyə Cəfər Cabbarlının həyat yoldaşı Sona Cabbarlı rəhbərlik edirdi. Ağır müharibə illərində teatr muzeyi tam qüvvəsi ilə fəaliyyət göstərib. Hətta 1943-cü ildə 6 yeni ekspozisiya zalı açılıb.

1990-cı ilədək muzeyin direktoru vəzifəsində Hüseyn Cavidin qızı Turan Cavid çalışdı. Muzeyin hazırkı direktoru Nuridə Nurullayevadır. İldən-ilə zənginləşən teatr muzeyi arxiv materiallarını qorumaqla bərabər həm də dövlət əhəmiyyətli obyektdir.

Bu gün

Muzeyin bugünki fəaliyyəti barədə Teatr Muzeyinin əməkdaşlarından məlumat aldıq. Onların söylədiyinə görə muzeydə 135 mindən artıq eksponat var. Bu eksponatlar teatr mədəniyyətimizin bir əsrdən artıq dövrünü əhatə edir. Burda olan nadir sənədlər sayəsində teatrımızın təşəkkül dövrü, müxtəlif inkişaf mərhələləri, Azərbaycanın mədəniyyət tarixində misilsiz xidmətləri olan maarifçi- ziyalılarımız, teatr korifeylərimiz, sənətkarlarımız haqqında məlumat almaq mümkündür. Bu sənədlər proqram və afişalardan, əlyazmalardan, neqativlərdən, geyim və dekorasiya eskizlərindən, tamaşaların müxtəlif pərdələri üçün qurulmuş səhnə tərtibatlarının maketlərindən, şəxsi əşya və rekvizitlərdən, teatr kostyumlarından, obrazlara düzəldilmiş kuklalardan, kinolentlərdən ibarətdir. Muzeydə qorunan eksponatların əksəriyyəti orijinal materiallardır.

Muzeyin içində ayrı-ayrı fondlar fəaliyyət göstərir. Arxiv Memuar fondunda 700-dən çox şəxsi arxiv qorunur. Muzeyin ən maraqlı fondlarından biri də fotoneqativ fondudur. Ən orijinal şəkillər, onların surəti və neqativi bu fondda saxlanılır. Eskiz-maket fondunda ilk teatr rəssamlarından tutmuş bu günə qədər dekorasiya və geyim eskizləri qorunur. Azərbaycanın görkəmli karikaturaçı rəssamı Ə.Əzimzadənin teatr tariximizi, el-oba şənliklərini və dini adətləri əks etdirən rəsmləri də olduqca dəyərli sənət nümunələridir.

XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində teatrımızın yaranmasında və inkişafında misilsiz xidmətlər göstərmiş sənət fədailərimizə aid materiallar, həmin dövrün teatr həyatını əks etdirən yastıq və ipək parçalar üzərində yazılmış proqramlar, ilk Şərq konsertində istifadə olunmuş musiqi alətləri böyük maraq doğurur. Azərbaycan teatrının yüksəliş dövründə böyük iz qoymuş sənətkarlarla, Şərqdə və Avropada məhşur olan Azərbaycan musiqisi, opera və balet sənəti ilə bağlı olduqca dəyərli materiallar muzeyin zəngin fondundan xəbər verir.

Operetta janrında ilk tamaşanın proqramı, Musiqili Komediya, Gənc Tamaşaçılar və Kukla teatrlarının fəaliyyəti ilə bağlı unikal sənədlər Teatr Muzeyində bu günə qədər qorunub saxlanılır.

Azərbaycan teatrının ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrına aid çoxlu fotoşəkillər, kostyumlar, proqram və afişalar, eləcə də bölgə teatrlarından bəhs edən müxtəlif eksponatlar teatr tariximizi öyrənmək, tədqiq etmək üçün dəyərli nümunələrdir.

Bundan başqa muzeyin Ekspozisiya, Kütləvi iş və Fonoteka şöbələri fəaliyyət göstərir.

Muzeyin şah libası

Muzeyin direktor müavini Sevinc Mikayılovadan muzeyin ən nadir və maraqlı eksponatlarını soruşuruq. «İlk teatr tamaşamızın - 1973-cü ildə hazırlanmış «Hekayəti-vəziri-xani-Lənkəran»ın afişası, Həbib bəy Mahmudbəyovun rəhbərlik etdiyi ilk teatr truppasının üzvləri toplanmış 1888-ci ilə aid olan fotoşəkil muzeyin ilk eksponatlarındandır. Və yaxud «Ağa Məhəmməd Şah Qacar» tamaşasında Hüseyn Ərəblinskinin geyindiyi şah libası və tac da sizin üçün maraqlı ola bilər» deyə Sevinc xanım məlumat verir.

«Teatr Muzeyinin son vaxtlarda təşkil etdiyi səyyar sərgilərə gəldikdə isə, bunlar Azərbaycan teatrının 135 illiyinə həsr olunmuş səyyar və yubiley sərgiləridir. Həsən Turabovun anadan olmasının 70 illiyi, Mehdi Məmmədovun anadan olmasının 90 illiyi, Rafiq Əzimovun anadan olmasının 70 illiyi ilə əlaqədar sərgilər təşkil etmişik. Espozisiyada dəyişikliklər edilib. Əvvəllər nümayiş olunmuşlar yeniləri ilə əvəz edilib».

Muzeyin fondu aktyorlar, rejissorlar və rəssamların şəxsi arxivlərini muzeyə bağışlaması sayəsində zənginləşir. Fonda yeni daxil olmuş materiallara Ofeliya Məmmədzadənin və Məmmədkamal Kazımovun şəxsi arxivləri aiddir.

Muzeyin 75 illik yubileyində daha bir yenilik isə yenicə nəşr olunmuş kitabdır. Müəllifləri Nuridə Nurullayeva və Sevinc Mikayılova olan bu kitab Teatr Muzeyinin 75 illik yubileyinə həsr olunub.

A.Dadaşova

Mədəniyyət. - 2009.- 11 dekabr.- S. 7.