Kulturologiya elmi cəmiyyətə lazımdırmı?...
“Xalq
bir çox xüsusiyyətləri ilə tanınır,
sayılır və dünya xalqları içərisində
fərqlənir. Bu xüsusiyyətlərin ən yüksəyi, ən
böyüyü mədəniyyətdir”.
H.Əliyev
İlqar Həsrət oğlu Hüseynov 1965-ci ildə Lerik
rayonunda anadan olmuşdur.
1994-cü ildə Sankt-Peterburq şəhərində
kulturologiya üzrə namizədlik dissertasiyası, 2004-cü
ildə isə Bakı şəhərində “Azərbaycan
milli adət və ənənələrinin bədii-estetik
mahiyyəti” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə
etmişdir.
2002-ci ildən ADMİU-nun Tətbiqi kulturologiya
kafedrasının müdiridir. “Qızıl qələm”
mükafatı laureatıdır. İlqar Hüseynov bir
çox dərslik, dərs vəsaiti, monoqrafiya (”Dünya
muzeyləri və tarixi mədəniyyət abidələri”,
“Muzeyşünaslıq”, “Tətbiqi kulturologiya”, “Kulturologiya və
onun əsas istiqamətləri”, “Azərbaycan milli adət və
ənənələrinin bədii-estetik mahiyyəti”, “Adət
və ənənələr mənəvi-əxlaqi dəyərlər
kimi” , “ABŞ-da asudə vaxt”, “İngiltərə və
Fransada mədəni fəaliyyətin təşkili”, “Turizmin əsasları”,
“Xarici ölkələrdə mədəni fəaliyyətin təşkili”
və s.) və 200-dən çox elmi məqalə, metodik
tövsiyə və göstərişlərin müəllifidir.
“XX əsrin gənc alimi” diplomuna layiq görülmüşdür.
Müasir cəmiyyətin
inkişafında insanın kamil bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında
kulturologiya elminin böyük əhəmiyyəti vardır. Kulturologiya
- ümumbəşəri və milli mədəni proseslərin
obyektiv qanunauyğunluqlarını, insanların maddi və mənəvi
həyatının mühüm hadisələrini özündə
ehtiva edir. Bu elm insanların maddi maraq və tələbatlarının
yaranıb formalaşdığı ilkin şərtləri və
amilləri öyrənir, mədəni dəyərlərin
yaradılması, artırılması, qorunub gələcək
nəsillərə ötürülməsini həyata
keçirir. Bu elmi zamanın özü yaratmışdır.
Bir çox dünyəvi elmləri, o cümlədən,
tarix, fəlsəfə, sosiologiya, etika, estetika və. s.
özündə birləşdirən kulturologiya təbii ki,
bu elmləri zaman-zaman öz süzgəcindən
keçirmişdir. Kulturologiya özündə çox
mühüm olan həyat layihələrini açıqlayan,
eyni zamanda mədəni cəmiyyətin əsas komponentlərini
özündə əks etdirən və
insanşünaslığa xidmət edən nəhəng bir
sahədir.
Kulturologiya müxtəlif
cəmiyyətlərdə mədəni həyatı öyrənir
və bununla da əsas mədəni-tarixi tiplərin nailiyyətlərini
və xüsusiyyətlərini aydınlaşdırmağa səy
edir. Kulturoloqların mühüm vəzifəsi qloballaşan
müasir dövrün sosial-mədəni tendensiya və proseslərini
düzgün və hərtərəfli təhlil etməkdir. Qeyd
edək ki, kulturologiyanın obyektləri canlı insanlar, mədəniyyətin
yaradıcı və daşıyıcıları, həmçinin
mədəni hadisələr, proseslər və müəssisələrdir.
Kulturologiya mədəniyyəti,
sivilizasiyanı, onun tarixini, insanla mədəniyyətin
qarşılıqlı əlaqəsini və
qarşılıqlı təsirini öyrənir, insanın həyatda
öz yerini tapmasında səmərəli rol oynayır. Kulturologiya
bir tərəfdən mədəniyyəti, mədəniyyət
tarixini, insanla mədəniyyətin qarşılıqlı əlaqəsini,
digər tərəfdən isə insanın ona təsirini və
əks-təsirini öyrənir. Kulturologiya bir elm kimi XX əsrin
əvvəllərində meydana gəlmişdir. Onun
yaranmasında ABŞ alimi Lesli Uayt (1900-1975) xüsusi rol
oynamışdır. Lesli Uayt öz nəzəriyyəsini
“Kulturologiya” adlandırmışdır. Lesli Uaytın bu elmi tədqiqatı
“insan və mədəniyyət” anlayışlarını əhatə
etdiyindən kulturologiya dünya elmi ictimaiyyətinin diqqət
mərkəzinə çevrilmişdir.
Kulturologiya dünyaya,
sosial reallığa, mədəni-mənəvi aləmə,
insanın oradakı yeri və roluna bir küll halında
baxır. Universal dəyərləri, keçmişin mənəvi
irsini, cəmiyyətin mövcud bədii-mənəvi komponentlərini
real gerçəklik baxımından təhlil edir. Kulturologiyanın
elmi mənası bundan ibarətdir ki, o, mədəniyyəti dərindən
və hərtərəfli şəkildə öyrənir,
onun məzmun və mahiyyətini üzə
çıxarır, hansı səviyyələrdə və
formalarda mövcud olduğunu müəyyən edir.
Kulturologiya dünyada gedən prosesləri, həm də
xalqımızın mənəvi-əxlaqi dəyərlərinin
qorunub saxlanılmasını, inkişaf etdirilməsini və
gələcək nəsillərə
çatdırılmasını öz qarşısına bir
vəzifə kimi qoyur. Kulturologiya həm də müxtəlif
sivilizasiyaların biri-birinə münasibətini, insan
faktorunun təbiətə, istehsala, ətraf mühitə və
s. amillərlə qarşılıqlı əlaqəsini
araşdırır və onun inkişaf meyillərini öyrənir.
Bu baxımdan informasiya-kommunikasiya və rəqəmsal
texnologiyaların tətbiqi, iqtisadi cəhətdən
inkişaf etmiş ölkələrdəki mədəniyyət
sənayesinin təşəkkülü kulturoloji prosesləri
qloballaşan dünyada ön plana çəkir. Dünyada gedən
bu tendensiyalardan baş çıxara bilən kultoroloq
kadrların hazırlanması ölkəmiz üçün
böyük aktuallıq kəsb edir.
Kulturologiya bəşəriyyətin
min illərlə yığıb saxladığı, zənginləşdirdiyi,
bir-birinə verdiyi və gələcək nəsillərə
çatdırdığı mənəvi sərvətlərin
və dəyərlərin öyrənilməsi və mənimsənilməsi
üsulları haqqında bir elm olub, bu mənəvi dəyərlərin
quruluşu, ondan istifadə olunması, inkişafı, fəaliyyəti
və. s. məsələləri öyrənir. Bu gün insan
tərəfindən mədəniyyət fenomeninin kəşfi,
onun mexanizminin açılması, cəmiyyətin intellektual
səviyyəsinin yüksəldilməsini tələb edir. Bu
həm də insanın özünün cəmiyyətdəki
yerinin və rolunun müəyyən edilməsinə, bir mədəniyyətin
digərindən fərqlənməsinə kömək edir. Kulturologiya
insanın mənəvi aləmini, şəxsiyyətin müəyyən
sosio-kultur rolunu, insanın mədəni təkmilləşməsi,
həyat tərzini, mentalitetini, əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərini
və dəyərlərini, insanla elmin
qarşılıqlı münasibətini və. s. öyrənir.
Bu mənada qloballaşan dünyada kulturologiya Azərbaycan cəmiyyəti
üçün olduqca lazımlı bir elmdir. Bu elm mövcud
cəmiyyətdə yeridilən mədəniyyət siyasətinin
əsas prioritetlərini müəyyən edir. Lakin çox təəssüflər
olsun ki, “Ali təhsilin bakalavr pilləsi ixtisaslarının
(proqramlarının) siyahısının təsdiq edilməsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 12
yanvar 2009-cu il tarixli 8 saylı qərarında ali təhsilin
bakalavr pilləsi ixtisaslarının (proqramlarının)
siyahısının mədəniyyət və incəsənət
ixtisasları bölümündən 21 ixtisasdan mədəniyyətə
aid yalnız bir ixtisas - “Muzeyşünaslıq, arxiv işi və
abidələrin qorunması” ixtisası təsdiq edilmişdir.
Cəmiyyət üçün zəruriliyi son dərəcə
vacib olan kulturologiya ixtisası isə diqqətdən kənarda
qalmış, bölümə salınmamışdır. Mədəniyyət
sahəsi üçün prioritet olan kulturologiya ixtisası isə
bu gün bəşəriyyətin min illərlə
yığıb saxladığı, zənginləşdirdiyi
və gələcək nəsillərə layiqli səviyyədə
çatdırdığı mənəvi sərvətlər
toplusudur ki, bu toplunu qorumağa isə biz hamımız
borcluyuq. Bu gün kulturoloq kadrların hazırlanmasında Azərbaycan
Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetinin kulturologiya fakültəsinin müstəsna xidmətləri
vardır. Bu fakültədə böyük elmi potensiala malik
kulturologiya elmləri doktorları, elmlər namizədləri,
professor-müəllim heyəti fəaliyyət göstərir.
Fakültədə mədəniyyətin inkişafında
böyük xidməti olan tətbiqi kulturologiya və mədəniyyətşünaslıq
kafedraları vardır. Bu kafedralar kulturologiya sahəsi üzrə
həm bakalavr, həm də magistr pillələrində
mütəxəssis hazırlığı aparır. Universitetimizdə
bu sahədə respublikamızın görkəmli pedaqoq və
alimləri tərəfindən fundamental elmi-tədqiqat işləri,
çoxlu sayda unikal dərslik və dərs vəsaitləri,
monoqrafiyalar, metodiki göstərişlər, elmi məcmuələr,
proqramlar hazırlanıb çap edilmişdir. Bunlardan “Kulturologiya”,
“Tətbiqi kulturologiya”, “Sosial kulturologiya”, “Diferensial
kulturologiya”, “Müqayisəli kulturologiya”, “Mədəniyyət
tarixi və nəzəriyyəsi”, “Beynəlxalq mədəni əlaqələr”,
“Xarici mədəniyyətşünaslıq”, “Bədii xalq
yaradıcılığı”, “Kulturologiya və onun əsas
istiqamətləri”, “Milli adət və ənənələr”,
“Xarici ölkələrdə mədəni fəaliyyətin təşkili”,
“Turizmin əsasları”, “Uşaq və yeniyetmələrlə
mədəni fəaliyyətin təşkili”, “Dünya muzeyləri
və tarixi mədəniyyət abidələri”, “Mədəniyyət
dünyası” adlı elmi-nəzəri məcmuə və s.
xüsusi qeyd etmək olar. Eyni zamanda universitetimizin xarici,
qabaqcıl, bədii təmayüllü ali məktəbləri
ilə bağladığı müqavilələrdə
kulturologiya sahəsində beynəlxalq elmi-nəzəri
konfransların və simpoziumların keçirilməsi, müəllim
və tələbə kontingentinin mübadiləsinin
aparılması əsas prioritet kimi nəzərdə
tutulmuşdur.
Qeyd edək ki, mədəniyyətə
ən layiqli qiyməti məhz ümummilli lider Heydər Əliyev
vermişdir. Ümummilli lider mədəniyyəti yüksək
qiymətləndirərək demişdir: “Xalq bir çox
xüsusiyyətləri ilə tanınır, sayılır və
dünya xalqları içərisində fərqlənir. Bu
xüsusiyyətlərin ən yüksəyi, ən
böyüyü mədəniyyətdir”.
Kulturologiya
insanşünaslığa xidmət edən və
qloballaşan dünyada cəmiyyətimizin gələcək
inkişafı üçün son dərəcə aktual olan
elmlərdən ən vacibidir. Son illərdə
respublikamızda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin xətti
ilə keçirilən kulturologiya üzrə forumlar, həmçinin
dövlət tərəfindən verilən fəxri adlar, qəbul
edilən mədəniyyət qanunu və konsepsiyaları,
qlobal layihələrin həyata keçirilməsi, Avropa
Şurası ölkələrinin mədəniyyət nazirlərinin
Bakıda bir araya gəlib beynəlxalq konfransda iştirak etməsi
bu elmin əhatə dairəsini genişləndirir,
kulturologiyanın prioritet sahələrdən biri
olmasını bir daha təsdiqləyir.
Kulturologiya sahəsində
dövlətin və cəmiyyətin qarşıya qoyduğu
vəzifələri müvəffəqiyyətlə həyata
keçirən yüksək ixtisaslı kadrların
hazırlanmasında ADMİU-nun rolu əvəzsizdir.
Hazırda Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında
AAK-ın qərarı ilə ADMİU-da kulturologiya üzrə
həm namizədlik, həm doktorluq müdafiə şurası
fəaliyyət göstərir.Kulturologiya elminin inkişafı
və təşəkkülündə, xarici ölkələrin
ali məktəbləri ilə müştərək
müqavilələrin bağlanmasında, beynəlxalq əməkdaşlıq
və mədəni əlaqələrin yaradılmasında
ADMİU-nun rektoru, professor Timuçin Əfəndiyevin xidmətlərini
xüsusi qeyd etmək olar. Göstərilən bu faktlar
kulturologiya ixtisasının respublikamız üçün
son dərəcə zəruri olduğunu bir daha təsdiq edir və
respublikamızın dövlət maraqlarına və həmçinin
ümummilli lider Heydər Əliyevin qoyduğu ənənələrə
tam cavab verir.
İlqar Hüseynov,
ADMIU-nun tətbiqi
kulturologiya kafedrasının
müdiri, kulturologiya
elmləri doktoru
Mədəniyyət.- 2009.- 13 fevral.- S. 5.