İnsanlıq və humanizm

Bir dəfə qədim dövrün “əxlaq peyğəmbəri” hesab edilən Sokratdan soruşdular: İnsanda ən çox nəyi qiymətləndirirsiniz? Filosof tərəddüd etmədən cavab verir: İnsanlığı. Bəs insanlıq dedikdə nəyi başa düşmək olar? - sualına isə mütəfəkkir: - İnsana layiq olan keyfiyyətləri - deyə cavab vermişdir.

Bəli, insanlıq bəşəriyyətin əxlaqi sərvətlərinin qızıl fondunu təşkil edir. İnsan cəmiyyətinin yarandığı ilk gündən başlayaraq dövrümüzə qədər bu fond daim zənginləşmiş və zənginləşməkdə davam edir.

İndi insanların insanlığa və xeyirxahlığa olan ehtiyacı daha aktual məna kəsb edir. Başqa sözlə desək, indiki bəşəriyyət üçün ən zəruri islahat məhz insanlıq və xeyirxahlıq islahatıdır. Xeyirxahlıq əxlaqi sərvətlərin əsası və insanların birgə yaşayışının təməl daşıdır. İnsanlara yaxşılıq etməyə çalışmaq, onlarla münasibətdə xeyirxah olmaq insanlığın ən vacib şərtidir. İnsanlıq və humanizm prinsipi ailə tərbiyəsinin və ictimai tərbiyənin bütün sisteminin əsasını təşkil edir. İnsanlıqla humanizm “qohum” məfhumlardır. Humanizm latınca “insanpərvər”, “insanı fərqləndirən” mənasını verən “humanus” sözündəndir.

Humanizm nəcib prinsiplərin təkcə ictimai səhnədə gözlənilməsi ilə kifayətlənməklə qalmır. Humanizm məsələləri həm də hər bir adamın fərdi həyat amalı olmalıdır. Humanist olmaq-adamları sevmək, onların ləyaqətinə hörmət etmək deməkdir. Əsl humanist idealların həyata keçirilməsi üçün insana quru söz, sentimental coşqunluq gərək deyildir. Bunun üçün əməli iş görmək, məhrumiyyətlərə tab gətirmək, gələcək naminə bu günü qurban vermək kimi mərdlik nümunəsi göstərmək lazımdır.

İnsanlıq və humanizm prinsiplərinə xidmət edən xeyirxah əməllərə çox şahid olmuşuq. Yadımızdadır, 1998-ci il fevralın 10-da Azərbaycanda ölüm hökmü cəzasının birdəfəlik ləğvi ulu öndər Heydər Əliyevin yüksək humanizminin və mərhəmətinin nəticəsində mümkün olmuşdur. Sonrakı illərdə də prezident fərmanı ilə yüzlərlə məhbus əfv edilmiş, sağlam həyat fəaliyyətinə başlamışdır.

Məlumdur ki, humanizm prinsiplərinə söykənən Heydər Əliyev Fondu da bu gün kimsəsiz, köməyə ehtiyacı olan insanların maddi-mənəvi hamisi kimi çıxış edir. Fondun prezidenti YUNESKO və İSESKO-nun xoş məramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyeva insanların himayədarı, onların yaxın qayğıkeşi kimi çıxış edir, xeyirxahlıq nümunəsi göstərir. Bu fonda üz tutan hər bir vətəndaşın müraciətinə həssas münasibət bəslənilir, onların problemlərinin həllinə yardım göstərilir. Fondun xətti ilə yeni məktəblər, səhiyyə ocaqları, müxtəlif sosial binalar tikilir, kitablar nəşr olunur, yeni layihələr həyata keçirilir. Yaxşı xatırlayırıq, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın 2007-ci ilin may ayında amnistiya təşəbbüsü ilə çıxış etməsi yüksək dərəcəli və insanpərvərliyin əyani təcəssümü idi. İrəli sürülən bu nəcib təşəbbüs əsasında gerçəkləşən amnistiya aktı yüzlərlə azərbaycanlı ailəsinə hədsiz sevinc bəxş etmişdir. Əsl insan üçün ən dəyərli xəzinə məhz başqalarına təmənnasız olaraq yaxşılıq etmək bacarığıdır. Humanist, xeyirxah insanların həyat amalı belədir.

Böyük Vətən müharibəsinin ağır illərində Azərbaycan ziyalılarının, vətəndaşlarının xeyirxalılıq, insanpərvərlik və humanizmlə müşayiət olunan hamilik səciyyəli əməllər heç vaxt unudulmayacaq. II Dünya müharibəsi illərində Üzeyir Hacıbəyovun rəhbərliyi altında 12 mindən artıq hərbi-hamilik konserti təşkil olunmuşdu. Bülbül əsgər uşaqlarına yardım üçün Müdafiə Fonduna 200 min manat pul köçürmüşdü. O vaxt Azərbaycan vətəndaşları döyüşən əsgərlərə sovqat yola salırdılar. Onlar qızıl-zinət əşyalarını, yorğan-döşəklərinin yununu, pul vəsaitlərini cəbhə üçün göndərirdilər. Azərbaycan vətəndaşları Müdafiə Fonduna 15 kq qızıl, 952 kq gümüş, 320 milyon rubl pul vermişdilər.

Keçən əsrin 80-ci illərinin sonu və 90-ci illərin əvvəllərində ölkəmizə erməni təcavüzü başlayanda heç kəsin göstərişi və çağırışı olmadan qız və gəlinlərimiz, qeyrətli övladlarımız torpaqlarımızın geri alınmasını təmin etmək və azğın erməni faşizmi üzərində qələbəni yaxınlaşdırmaq üçün Müdafiə Fonduna pul vəsaiti, zinət əşyaları, qızıl məmulatları verirdilər.

Qurban bayramı ərəfəsində yüzlərlə vətəndaş humanist prinsiplərə sadiq qalaraq, imkansızlara yardım etmiş, talassemiyalı uşaqlara təmənnasız olaraq qan vermişlər.Yüzlərlə xeyirxah insan imkansızlara əl tutur, qaçqın və məcburi köçkünlərə maddi və mənəvi yardım göstərir. Xeyriyyəçi insanlar məktəblər, məscidlər tikdirir, yollar, körpülər salır, su çəkdirirlər. Bütün bunlar humanizm, insanpərvərlik nümunəsidir. Belə misalların sayını artırmaq da olar.

İnsanlıq, humanizm, hər şeydən əvvəl, insana qayğı, ona həssas münasibət bəsləmək, insan ləyaqətinə hörmət etmək deməkdir. Lakin bəşər tarixi bu insanlığa zidd faktlar sarıdan da kasadlıq çəkmir. Yaxın tarixə nəzər salaq: milyonlarla insanın həyatına son qoyan, yüzlərlə şəhəri, minlərlə kəndi viran qoyan sovet-alman müharibəsinin yaraları bu gün də göynəməkdədir. Təəssüf ki, bəşəriyyət tarixin ilkin çağlarından bu günümüzə qədər - zaman-zaman qətllərə, qırğınlara, insanlığa qarşı törədilmiş qanlı cinayətlərə şahid olmuşdur. Elə son yüz ildə erməni daşnaklarının azərbaycanlılara qarşı məqsədyönlü və mütəşəkkil surətdə həyata keçirdikləri qətliamları yada salaq, 1992-ci ilin Xocalı faciəsini xatırlayaq.

Türk xalqlarının düşməni, insanlıq adına ləkə gətirən daşnak yazıçı Zori Balayanın “Ruhumuzun canlanması” adlı kitabında yazdıqlarına diqqət yetirək: “Biz Xaçaturla ələ keçirdiyimiz evə girərkən əsgərlərimiz 13 yaşlı bir türk uşağını pəncərəyə mismarlamışdılar. Türk uşağı çox hay-küy salmasın deyə, Xaçatur uşağın anasının kəsilmiş döşünü onun ağzına soxdu. Daha sonra 13 yaşdakı türkün başından, sinəsindən və qarnından dərisini soydum. Saata baxdım, türk uşağı yeddi dəqiqə sonra qan itirməkdən öldü. İlk sənətim həkimlik olduğuna görə humanist idim, buna görə də türk uşağına etdiklərimə görə ruhum sevincdən qürurlanırdı. Xaçatur daha sonra ölmüş türk uşağının cəsədini hissə-hissə doğradı və türklə eyni kökdən olan itlərə atdı. Axşam eyni şeyi daha üç türk uşağına etdik”... Bax, budur vəhşi xislətli dırnaqarası erməni humanizmi, erməni əxlaqı!

Əfsus ki, insanlıqdan uzaq olan bədnam, qəddar, işğalçı ermənilərin vəhşi hərəkətlərinə Dünya Birliyi hələ də göz yumur. Bu isə nə humanizm, nə də beynəlxalq hüquq prinsipləri ilə bir araya sığmır.

...Humanist əməllər insanın qəlbinə təsir edir, onu həlimləşdirir və mülayimləşdirir. Əksinə olaraq, insan özünə qarşı heç bir hörmət görmədikdə o, daha da sərtləşir, özündə tənhalıq, kimsəsizlik hiss edir. İnsanın naqis, əxlaqsız hərəkətlərinə ətrafdakılar göz yumanda o, daha da vəhşiləşir, bütün insani keyfiyyətlərini itirir. İnsanın şəxsiyyətini düzgün qiymətləndirmək onun qüvvə və imkanlarını artırır, ona həyat eşqi verir. Özünə qarşı hörmət görən, öz nöqsanlarını anlayan insan sahibi olduğu şərəf və ləyaqətin mənasını daha dərindən dərk edib qiymətləndirir və qoruyur.

Əgər insanda yüksək mənəvi keyfiyyətləri inkişaf etdirmək, onu əqidəli humanist kimi yetişdirmək istəyiriksə, onda gərək “xeyirxahlıq əlifbasını” dərindən mənimsəyək. 

Canalı Mirzəliyev

Mədəniyyət.- 2009.- 13 fevral.- S. 10.