Səslə yanan ocaq

30 iyun 1934-cü il. Məhz bu gün musiqi tariximizə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yaranma günü kimi daxil olmuşdur. Ölkə başçısının sərəncamı ilə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında müstəsna əhəmiyyətə malik Bəstəkarlar İttifaqının 75 illik yubileyinin yüksək səviyyədə qeyd olunması qərara alınmışdır.

İnkaredilməz həqiqətdir ki, XX əsrdə milli musiqi mədəniyyəti özünün yeni inkişaf mərhələsini, sözün əsl mənasında intibah dövrünü yaşadı. Bu intibah Azərbaycan musiqisinə bəşəri janr və formaları, parlaq əsərləri, yeni təfəkkür tərzini və ilk növbədə bütün bu sadalananları reallığa çevirən böyük, güclü, istedadlı və peşəkar bəstəkar ordusunu bəxş etdi. Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi tarix baxımından çox qısa zamanda yaranma, təşəkkül və inkişaf mərhələlərini keçməyə müvəffəq oldu. Əgər bunun əsas səbəblərindən biri bəstəkarlarımızın qarşısında çoxəsrlik Avropa musiqi mədəniyyətinin zəngin təcrübəsi idisə, digər müstəsna səbəb - Azərbaycanda bəstəkar yaradıcılığı üçün XX əsrdə münbit, əlverişli şəraitin əmələ gəlməsi olmuşdur. Əsrin əvvəllərində Üzeyir Hacıbəyov kimi yenilikçi millət təəssübkeşlərinin şəxsi təşəbbüsləri çərçivəsindən kənara çıxmayan bəstəkar yaradıcılığı, 20-ci illərdən etibarən sovet dövlətinin mədəni siyasətinin mühüm, aparıcı sahəsi kimi diqqət mərkəzinə çəkildi.

Sirr deyil ki, Azərbaycan bəstəkarlarının bir çox dahiyanə əsərləri bilavasitə Bəstəkarlar İttifaqının qurultay, plenum, festival, baxış, konqres, simpozium, müşavirə və digər irimiqyaslı yaradıcılıq və elmi tədbirləri üçün yazılmış və təbii ki, ilk dəfə məhz bu tədbirlərdə ifa olunaraq, cəmiyyətdə, mədəni həyatda geniş əks-səda doğurmuşdur. Bu əsərlərin yaranmasında Bəstəkarlar İttifaqının məsləhət komissiyaları, tənzimlədiyi dövlət sifarişləri və maddi yardımlar, habelə SSRİ-nin ən müxtəlif dilbər guşələrində yerləşən yaradıcılıq evlərində yaşayıb-işləmək imkanı böyük dəstək olmuş, onların xarici ölkələrdə tanınmasında isə Bəstəkarlar İttifaqının genişmiqyaslı beynəlxalq əlaqələri, təşkil etdiyi çoxsaylı xarici ezamiyyətlər, yaradıcılıq görüşləri ümdə rol oynamışdır. Məhz buna görə də XX əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafını, təşəkkülü və təkamülünü Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyət dairəsindən kənarda təsəvvür etmək qeyri-mümkündür.

Bəstəkarlar İttifaqı öz tarixində böyük və şanlı bir yol keçmişdir. Lakin bu yol həm də kifayət qədər keşməkeşli və çətin olub. İndi inanmaq belə çətindir ki, cəmi 17 nəfərlik tərkiblə fəaliyyətə başlayan ittifaqın yalnız bir neçə azərbaycanlı üzvü vardı. 1930-cu illərin gərgin repressiya durumu şəraitində milli musiqinin lazımi məcrada inkişafını təmin etmək son dərəcə müşkülə çevrilmişdi. Yalnız dahi Üzeyir bəy Hacıbəyovun uzaqgörənliyi, həm bəstəkar, həm təşkilatçı və həm də pedaqoq kimi apardığı nəhəng işin sayəsində, təşəkkül dövrünü yaşayan təşkilatı Kommunist Partiyası diktatının ifrat formalarından qorumaq mümkün olmuşdur. Tez bir zamanda Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı özünün çoxşaxəli və çoxcəhətli fəaliyyəti ilə respublikada müasir bəstəkar yaradıcılığının vüsətli tərəqqisini təmin edən bir təşkilata çevrildi və Üzeyir Hacıbəyovun xeyir-duası ilə sənətə adlamış, Azərbaycanı uzaqlarda tanıtmağa qadir güclü bəstəkar nəsli ilə zənginləşdi. Qara Qarayev, Cövdət Hacıyev, Fikrət Əmirov, Niyazi, Səid Rüstəmov, Tofiq Quliyev, Soltan Hacıbəyov, Cahangir Cahangirov, Süleyman Ələsgərov, Hacı Xanməmmədovun ölməz musiqisi artıq çoxdandır ki, mənəviyyatımızın, iç dünyamızın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Beləliklə, keçən əsrin ortalarına kimi musiqinin bütün əsas irihəcmli janrlarında çox sanballı və əhəmiyyətli əsərlər yaradılır; opera, balet, simfoniya, konsert kimi irihəcmli janrlar, caz və estrada musiqi üslubu Azərbaycan bəstəkarları tərəfindən üzvi şəkildə mənimsənilir. Üzeyir Hacıbəyov Bəstəkarlar İttifaqına 11 il rəhbərlik etdi. 1948-ci ildə onun vəfatı ilə Bəstəkarlar İttifaqının tarixində bütöv bir mərhələ - Hacıbəyov mərhələsi başa çatdı. Bu dövr milli bəstəkar və musiqişünas kadrların formalaşması və təşkilatlanması baxımından sözün əsl mənasında taleyüklü oldu. Yarandığı ilk illərdə cəmi 5 nəfər milli kadrın təmsil olunduğu İttifaqda 1948-ci ilin əvvəllərində artıq 55 nəfər üzv var idi.

Ü.Hacıbəyovdan sonra həm bəstəkar, həm pedaqoq, həm də Bəstəkarlar İttifaqının lideri kimi estafeti qətiyyətlə üzərinə götürmüş Qara Qarayev Azərbaycan musiqisini yeni inkişaf səviyyəsinə qaldırmaq və bunun üçün təşkilatın bütün imkanlarını və resurslarını məksimum səfərbər etmək taktikasını seçdi və uğurla həyata keçirdi. 40-cı illərin sonu və bütövlükdə 50-ci illərdə ittifaqın iş rejimi böyük gərginliyi və xüsusi intensivliyi ilə diqqəti cəlb etdi.

Azərbaycan musiqisinin demək olar ki, bütün janrlarında bu illər böyük nailiyyətlər və əsl çiçəklənmə dövrü kimi səciyyələnir. 1949-cu ildə keçirilmiş möhtəşəm tədbir - Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığına baxış və onun məntiqi davamı kimi hər il keçirilən plenum və baxışlar, nəhayət, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 1956-cı ildə baş tutmuş I qurultay bütün bu nailiyyətləri şərtləndirən, stimullaşdıran, surətləndirən başlıca amillər olmuşdur.

30 ilə yaxın Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri olmuş (1953-1982) Q.Qarayev Ü.Hacıbəyovun ənənələrini davam etdirərək böyük bəstəkarın təşkilatın bünövrəsinə qoyduğu əsas prinsipləri mahir təşkilatçı və qüdrətli musiqi xadimi kimi qorumuş və inkişaf etdirmişdir. Yüksək səviyyəli peşəkar təhsilin əsas meyar kimi bərqərar edilməsi ilə ittifaqın sıraları xeyli möhkəmlənir. Moskva Konservatoriyasında XX əsrin dahi bəstəkarı D.Şestakoviçin sinfində təhsil almış Qara Qarayev və Cövdət Hacıyev milli bəstəkarlıq məktəbinin inkişafında əvəzsiz rol oynadılar. Onların sinfindən Rauf Hacıyev, Oqtay Zülfüqarov, Tofiq Bakıxanov, Oqtay Kazımi, Arif Məlikov, Musa Mirzəyev, Aqşin Əlizadə, Xəyyam Mirzəzadə, Vasif Adıgözəlov, Emin Sabitoğlu, Məmməd Quliyev, Elza İbrahimova, Sevda İbrahimova, Firəngiz Əlizadə, Polad Bülbüloğlu, Cavanşir Quliyev, Fərəc Qarayev, Oqtay Rəcəbov, İsmayıl Hacıbəyov, Azər Dadaşov, Eldar Mansurov, Fərhəng Hüseynov, Rəhilə Həsənova, Elnarə Dadaşova, Faiq Nağıyev, Rauf Əliyev, Cəlal Abbasov kimi Azərbaycan musiqisinin müasir simasını müəyyənləşdirən bəstəkarlar yetişdi. Avropa musiqisinin aparıcı təmayülləri - neoklassisizm, neofolklorizm, dodekafoniya, minimalizmin milli zəmində işlənməsi çox maraqlı sənət tapıntıları ilə nəticələndi. Q.Qarayev zamanın yeniləşən bədii-estetik, üslub axtarışları fövqündə duran, konservativ-ideoloji çərçivədə qapanmayan Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının ən qabaqcıl və mütərəqqi tərkib hissəsi kimi təsdiqlənməsində əvəzsiz rol oynadı. Q.Qarayevin ittifaqın I, II, III, IV qurultaylarındakı hesabat məruzələri ənənəvi icmal xarakteri daşımamış, əhatə etdiyi illərin əsl peşəkar tənqidi və təhlilini verən tarixi sənədlər olmuşdur.

1960-cı illərin sonu - 70-ci illərdə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşəbbüsü ilə maarifçilik və hamilik işlərinin yeni formaları yaradılır. Azərbaycanın müxtəlif şəhər və rayonlarında ilk dəfə səyyar plenumlar keçirilir, mədəniyyət universitetləri, "Məktəblinin Filarmoniyası", musiqi lektoriyaları, uşaq və gənclər üçün musiqi həftələri, radio və televiziyada çoxsaylı verilişlər təşkil edilir, 1978-ci ildə isə ittifaqın nəzdində təbliğat bürosunun yaradılması ilə bu iş daha da intensiv və daimi xarakter alır. 1979-cu il ittifaqın tarixində çox mühüm hadisə - Naxçıvanda, Dağlıq Qarabağda və Gəncədə bölgə təşkilatlarının açılması ilə əlamətdar oldu. Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, 70-ci illərin əvvəllərində respublikada yeni simfonik orkestrin - Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Komitəsinin Simfonik Orkestrinin yaradılmasında Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının müstəsna rolu olmuşdur.

80-ci illərin II yarısından etibarən ölkənin ictimai-siyasi həyatında baş qaldırmış yenidənqurma prosesləri, güclü aşkarlıq və demokratiya meylləri ittifaqın işində və ümumiyyətlə, respublikanın musiqi həyatında xüsusi bir canlanma yaratdı. Bu dövr irimiqyaslı tədbirlərin, festival hərəkatının geniş vüsət alması ilə səciyyələnmişdir. Bu isə Azərbaycan musiqisinə xas ümdə keyfiyyəti - növ, üslub, janr müxtəlifliyini parlaq əks etdirməyə şərait yaratdı. Azərbaycan xalqı dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra cəmiyyətin həyatında baş verən dəyişikliklər, yeni ictimai-siyasi, mədəni şərait ictimai təşkilatların da işinə güclü təsir göstərmişdir. Yarandığı gündən SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının tərkib hissəsi kimi səlahiyyətləri, imkanları, təşəbbüslərini tabeli qurum səviyyəsində qərarlaşdıran Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı 90-cı illərdə fəaliyyətini artıq müstəqil dövlətin müstəqil ictimai təşkilatı kimi davam etdirməyə başladı. Məlumdur ki, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının keçirdiyi 8 qurultaydan hər biri respublikanın mədəni və ictimai həyatında böyük bir hadisə olmuşdur. Onların işi dövrün, zamanın ab-havasını, şəraitini özündə bariz əks etdirirdi. 1956-cı ildə keçirilmiş I qurultay əgər bəstəkarlıq və ifaçılıq məktəbinin yarıməsrlik təşəkkül dövrünün parlaq nəticəsi, əldə edilmiş uğurların baxışı idisə, 1990-cı ildə keçirilmiş VII qurultay "Qara yanvar" günlərinin ağır psixoloji durumunu bulavasitə əks etdirdi: bu, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının tarixində musiqi proqramı olmayan, yalnız təşkilati məsələləri gündəmə çıxaran geyanə qurultay oldu. Nəhayət, 2007-ci ildə baş tutmuş sonuncu, VIII qurultay təxminən musiqimizin 20 illik bir tarixinə, əldə etdiyi nailiyyətlərə nəzər salmağa imkan yaratdı. Qurultayın 6 günlük konsert proqramında 65 bəstəkarın 100-dən çox əsəri səsləndi. Dinləyicilərin mühakiməsinə simfoniya, balet, musiqili komediya, xor musiqisi nümunələrindən tutmuş, kamera əsərlərinə, mahnı və romanslara kimi ən müxtəlif janrlarda və üslublarda yazılmış rəngarəng əsərlər təqdim edildi.

Hazırda Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı öz sıralarında 200 nəfər yüksək ixtisaslı peşəkar bəstəkar və musiqişünaslar ordusunu birləşdirir. Təşkilatın başında Q.Qarayev məktəbinin ən parlaq nümayəndələrindən biri olan və beynəlxalq aləmdə öz sözünü demiş, yüksək nüfuz qazanmış bir şəxsiyyət - respublikanın xalq artisti, professor, YUNESKO-nun "Dünya artisti" fəxri titulunu şərəflə daşıyan Firəngiz xanım Əlizadə durur. O, milli musiqinin geniş təbliği istiqamətində dövlət tərəfindən həyata keçirilən böyük layihələrin gerçəkləşməsində fəal rol oynayır. Bu baxımdan son dövrdə onun bədii rəhbərliyilə hazırlanmış möhtəşəm Beynəlxalq Muğam Festivalını xatırlatmaq yerinə düşür. Firəngiz Əlizadənin böyük nüfuzunun nəticəsidir ki, Respublika Prezidentinin sərəncamı ilə Bəstəkarlar İttifaqı uzun illərdən sonra yenidən öz tarixi binasına - Xaqani 27 ünvanına qayıtmışdır. Bu, ittifaqın 75 illik yubileyinə dövlət tərəfindən edilən ən böyük töhfədir. Vurğulamaq lazımdır ki, bina əsaslı şəkildə təmir olunmuş və ən yeni müasir avadanlıqla təchiz edilmişdir. Bu isə öz növbəsində Bəstəkarlar İttifaqının çoxşaxəli işinin yeni səviyyəyə yüksəlməsinə güclü təkan verəcəkdir.

Lalə Hüseynova

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının

məsul katibi, sənətşünaslıq namizədi

Mədəniyyət.- 2009.- 1 iyul.- S. 4.