Rasim İsmayılovun
gündəliyindən
“Mənim dahi yoldaşlarımın yerini kim tutacaq?”
II yazı
İyulun 13-ü kinooperator, kinorejissor Rasim
İsmayılovun (1936-2004) doğum günüdür. Qeyd
etdiyimiz kimi, onunla bağlı materiallarımızı
(gündəliyindən sətirlər, həyatı və
yaradıcılığı barədə məqalələr,
digər materiallar və s.) ardıcıl olaraq nəzərinizə
çatdırırıq. Bu gün isə rejissorun gündəliyində
«Yenilməz batalyon» və «Yeddi oğul istərəm» barədə
etdiyi qeydləri sizlərə təqdim edirik:
«Yenilməz batalyon»
Rejissor Seyidzadə ilə
Moskvada «Yenilməz batalyon» filmini necə təhvil verdiyimiz barədə
satirik povest yazmaq olar. Filmin ilk baxışında SSRİ
Dövlət Kino Kollegiyası hamılıqla «əleyhinə»
səs verdi: «Bu nədir çəkmisiniz? Leninin milli siyasəti
haqqında heç bir təsəvvür yoxdur. Mənfi və
müsbət qəhrəmanlar arasında balans gözlənilməyib».
Məni absurd fikirlərdən daha çox, onların hansı
intonasiya ilə deyildiyi heyrətə salmışdı. Seyidzadə-hədsiz
səlahiyyətləri və nüfuzlu mükafatları olan
bir klassik idi. Bu yolverilməz ton nədir? Mən əsəbiləşmiş,
dilxor olmuşdum. Axşam Hüseyn Əliyeviç məni həyat
yoldaşımla birlikdə Kino Evinin restoranına dəvət
etdi. Yeni il ərəfəsi idi, biz şəhər kənarına,
dostumgilə getməyə hazırlaşırdıq. Lakin onu
belə «dramatik» anda tək qoymağa cəsarət etmədim.
Zəngin stolu,
şampanı və üzü işıq saçan Hüseyn
Əliyeviçi görəndə çox heyrətləndik.
Bir ömürlük kişilik dərsi! O, qədəhini
qaldırdı. «Rasim, - qayğıkeş səslə dedi, - sən
belə bir film çəkdiyinlə fəxr edəcəksən.
Yadında saxla: biz milli şedevr çəkmişik». Səhəri
gün Seyidzadə kinematoqrafiya üzrə nazir müavinindən
filmin təkrar nümayişi üçün icazə
almağa nail oldu. «Leninin milli siyasətinə əsaslanaraq»
ittihamların əksəriyyətini (Dəhşət!
İdeoloji idarənin redaktorlarının bu siyasətdən xəbərləri
yoxmuş) geri qaytardı. Hüseyn Seyidzadə sistemin adamı
idi. Onun bütün qaydalarını bilirdi və elə
sistemin öz silahı ilə müdafiə olunmağı
bacarırdı. Onun proqnozu özünü doğrultdu. «Yenilməz
batalyon» milli kinonun qızıl fonduna daxil edildi. Filmin
mövcud olduğu qırx şanlı il bunun sübutudur. Və
mən şadam ki, onun yaradılmasında iştirak etmişəm.
«Yeddi oğul istərəm»
Ən azından iki səbəbə
görə bu filmi çəkməyə dəyərdi:
birinci, Yusif Səmədoğlunun Səməd Vurğunun əvəzedilməz
əsəri əsasında yazdığı gözəl
ssenariyə görə (oxuyan kimi başa düşdüm ki, əsl
mənim malımdır), ikinci, əsl peşəkar və
böyük yumorist Tofiq Tağızadəyə görə...
Bir dəfə biz,
Qobustanda qəhrəmanların asılmış adam
tapdığı epizodu çəkməli idik. Kameralar
qurulur. Aktyorlar öz yerlərini tuturlar. Qəflətən məlum
olur ki, assistentlər «cəsədi» yaddan
çıxarıblar. Rejissor hirsindən dəli oldu: «On
beş dəqiqədən sonra «cəsəd» çəkiliş
meydançasında sallanmalıdır!» Gecə. Qobustan.
Statisti hardan tapaq? Assistentlərdən birini dilə tutduq.
Tağızadə kinli-kinli güldü: «Afərin! Mən
çoxdan bu yaramazı asmaq istəyirdim».
…Bu sətirləri
«Yeddiliyin» albomunu vərəqləyə-vərəqləyə
yazıram. Səhifələrin arasından mənə XX əsrin
ikinci yarısındakı Azərbaycan kinosunun ikonaları,
dostlarım və həmkarlarım baxırlar: Həsən Məmmədov,
Həsən Turabov, Elçin Məmmədov, Şahmar Ələkbərov.
Gənc, yaraşıqlı, istedadlı insanlar. O vaxt -
premyeranın ertəsi günü onların hamısı
yuxudan məşhur adamlar kimi oyanmışdılar. Açıqcaların,
təqvimlərin, bukletlərin üzərinə
basılmış simaları böyük tirajlarla camaat
arasında yayılmışdı. Qaliblərə qızlar
vurulurdular, uşaqlar onları təqlid edirdilər, şəkilləri
divarları bəzəyirdi. Bizi Lenin komsomolu mükafatıyla
təltif etdilər, Respublika Dövlət mükafatı
nominantı olduq.
Vaxt necə tez
keçdi... Artıq heyətin yarısı yoxdur. «Yeddi
oğul istərəm»in ssenarisi aşağıdakı
cümləylə bitirdi: «Bəxtiyar dar küçə ilə
gedir. Peykanlıdan çıxanda süvarilərin sayı
yeddiyə çatır». Biz artıq prosesi çəkmişdik.
Çəkiliş üçün Buzovnanın ensiz
küçələrindən birini seçmişdik. Bəxtiyar
irəlilədikcə gah bir, gah o biri tindən atlı gənclər
çıxır və onun ardınca gedirdilər. Bu filmin ən
uzun kadrlarından biri idi. O, real zamanda davam edirdi və çəkilişə
lentin bütöv bir kasetini sərf etmişdik.
İndi bu filmə
baxanda, həmin gənclərin öz qəhrəmanlarının
ardınca əbədiliyə getdikləri hissi məni tərk
etmir. Onların yerini yeni süvarilər, yeni nəsil
tutmağa tələsir. Mən öz tələbələrimin
üzünə baxıram. Mənim dahi yoldaşlarımın
yerini kim tutacaq?
Hazırladı: İntiqam Hacılı
Mədəniyyət.- 2009.- 8 iyul.- S. 10.