Bir yay
günündə...
yaxud milli səhnə mədəniyyətimiz
haqqında bir neçə söz
“Mədəniyyət” qəzetinin 15 iyul 2009-cu il tarixli
sayında dərc olunmuş “Dəb xəstəliyə
çevrilsə... və ya soyunmaq geyinməkdən asandı?”
sərlövhəli yazıda aktual bir problemə toxunulub. Bir
«SOS» təsiri bağışlayan bu yazı milli səhnə
mədəniyyətimizi yad ünsürlərdən xilas etməyin
zamanı çatdığını bildirir.
Bəri başdan deyək
ki, son zamanlar yüz minlərlə tamaşaçıya «super
star», «əvəzsiz sənətçi» və sair adlar
altında təqdim edilənlərin sayı
yağışdan sonra göbələk kimi artmaqdadır. Həndəsi silsilə ilə artan belə «ulduzlar» təəssüf ki, ədədi silsiləyə
söykənən əsl
tamaşaçı zövqünü
nəinki ödəmir,
əksinə qəlb dünyamızı «zibilliyə»
çevirir. Ataların,
«utanmasan oynamağa nə var ki...»
məsəli bu məqamda lap yerinə düşür.
Elə əsas məsələ də məhz bu utanmaq,
daha doğrusu, «utanmamaq» sindromu ilə bağlıdır.
Çox zaman tamaşaçıya elə
gəlir ki, «ulduzlarımız» səhnəyə
sənət yox, «utanmazlıq» nümayiş
etdirmək üçün
çıxırlar, yəni
«gəl görək kim daha utanmazdır»...
Ədalət naminə
deyək ki, çox zaman bəyənmədiyimiz, ünvanına
töhmətlər yağdırdığımız
ötən əyyamlarda
milli səhnəmizdə
indiki qədər və indiki çeşiddə problemlər
olmayıb. Səbəb
nədir? Səbəbi
odur ki, 20-30 il bundan əvvələ
kimi Azərbaycan səhnəsində təkcə
istedadı ilə deyil, həm də öz yüksək mədəniyyəti,
ziyalılığı, davranışı,
ünsiyyəti ilə
fərqlənən, adları
səhnə və efir mədəniyyətimizin
tarixinə əbədi
həkk olmuş sənətkarlarımız vardı.
İndiki nəslin ifa və səhnə
mədəniyyəti ilə
bağlı çox şey görüb-götürəsi, öyrənəsi
belə şəxsiyyətlərdən
biri də xalq artisti İsmayıl
Dağıstanlı idi.
Xoşbəxtəm ki,
həyatda belə bir sənətkarla ünsiyyətdə olmuş,
onun sənət və səhnə, milli mədəniyyət və mentalitet, əsl sənət və sənətkar barədəki fikirlərini
öz dilindən eşitmişəm.
Böyük ömürdən kiçik xatirə...
1977-ci ilin iyul ayı
idi. M.Əzizbəyov
adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrının (hazırda Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı)
kollektivi Lənkəran
şəhərində qastrol
tamaşaları verirdi.
Tale elə gətirmişdi ki, o unudulmaz yay
günlərində mən
tələbə- jurnalist
kimi Lənkəran qəzetində yaradıcılıq
təcrübəsi keçirdim.
O günlərin birində
redaksiya əməkdaşları
ilə birlikdə «letuçka»nı təzəcə qurtarıb
qəzetin növbəti
sayı üçün
material hazırlayırdıq.
Mövzulardan biri də ADT-nin buradakı qastrol tamaşaları ilə bağlı idi. Elə bu an kiminsə gur, şaqraq səsi eşidildi:
- Salam! Jurnalist dostlara eşq olsun!
Başımızı qaldırıb
qapıya tərəf
baxdıq. Qarşımızda
ağ parusin parçadan səliqəli
yay kostyumu geyinmiş, ortaboylu, gülərüzlü tosqun
bir kişi dayanmışdı. Bu gülümsər
çöhrəli,
Bəli, bu, o idi. Xalq artisti,
Dövlət Mükafatı
laureatı, Azərbaycan
teatrının səhnəsində
neçə-neçə yaddaqalan,
əbədiyaşar obrazlar
yaratmış, milli teatr tariximizin korifey sənətkarlarından
biri İsmayıl Dağıstanlı redaksiyamıza
qonaq gəlmişdi. «Şərqin Səhəri»,
«Közərən ocaqlar»,
«Hamlet», «Kral Lir» və onlarla digər tamaşalardan tanıdığımız bu
böyük sənətkarı
sevinclə qarşılayaraq
yer göstərdik. Əvvəlcə onu bir stəkan ətirli Lənkəran çayına qonağ elədik. Sonra isə bütün redaksiya İsmayıl müəllimin başına
toplaşdı.
Sən demə İsmayıl müəllimin
də sinəsi dolu imiş. İlk öncə cənub mirvarisi sayılan Lənkəranın
füsünkar təbiətindən,
onun sadə, qonaqpərvər və zəhmətkeş insanlarından
danışan sənətkar
mövzunu yavaş-yavaş
səhnə mədəniyyətinin,
aktyor sənətkarlığının,
tamaşaçı zövqünün
üzərinə gətirdi.
Lənkəran teatrının
tarixindən, buradakı
qastrol tamaşalarından
danışan aktyorun söhbəti hamımızı
ovsunlamışdı. Teatr
dünyasına, səhnə
mədəniyyətinə yüksək
mənəvi dəyərlər
baxımından yanaşan
İsmayıl müəllimi
sanki yenidən kəşf etdik. Milli səhnəmizin bu böyük korifeyi haqda daha çox məlumat əldə etdik. Onun xarakterinə,
dünyagörüşünə daha yaxından bələd olduq.
Hamımız bu dahi səhnə
ustasının danışığına, diksiyasına,
ünsiyyət mədəniyyətinə, adamlarda xoş ovqat
yaratmaq məharətinə heyran olmuşduq. İsmayıl müəllim
o qədər emosional,
canlı, ruhnəvaz danışırdı ki,
qəzet üçün
müsahibə almaq heç kəsin yadına düşmürdü.
Mən cib dəftərçəmi çıxarıb
nə vaxtsa bu dahi sənətkar
barədə yazı yazmaq arzusu ilə
qeydlər edirdim. Hələ o zaman aktyor, səhnə mədəniyyəti, sənətkar
və şəxsiyyət
problemlərindən danışan
İsmayıl müəllim
təəssüflə köks
ötürdü:
- Bilirsiniz, axşam səhnədə
Hamleti oynayan aktyor əgər səhəri gün restoranda
hamının gözü qarşısında kabab yeyib, araq
«vurursa», ağzından ləyaqətsiz sözlər
çıxarırsa ondan səhnə adamı
çıxmaz...Səhnə adamı - aktyor gərək mələk
xislət olsun. Əsl aktyor odur ki,
tamaşaçı onu
insan yox, xəyali, uca, əlçatmaz bir varlıq kimi qəbul edir, sevir, ona oxşamağa,
ondan öyrənməyə
və ona bənzəməyə çalışır,
ondan nəsə götürür... Sənətin
və sənətkarın
gücü də elə bundadır...
...İsmayıl
Dağıstanlı ilə söhbət etdikcə, söz
sözü çəkir, mövzu mövzuya calanırdı. Mədəniyyətimiz, incəsənətimiz,
mənəvi dəyərlərimiz,
teatr ənənələrimiz
haqqında böyük
həvəs və özünəməxsus pafosla
danışan bu böyük sənətkar
əsl sənətin məhz ülviliyə xidmət etdiyini sübut etməyə çalışırdı. Əslində
bu həqiqətin sübuta ehtiyacı yox idi. Bəli,
- “əsl sənətçi
öz danışığı,
davranışı və
geyiminədək etalon olmalıdır”
- deyirdi İsmayıl
müəllim:
- Sevinirəm ki,
xalqımızın zəngin səhnə mədəniyyəti,
teatr ənənələri var. Hər bir xalqın tərəqqisi
məhz mədəniyyətdən, mədəniyyət isə
səhnədən, teatrdan minlərlə adamın
qarşısında necə davranmaqdan başlanır...
Böyük sənətkarımız
İsmayıl Dağıstanlının az qala bir qərinə
bundan əvvəl söylədiyi sözlər, etdiyi tövsiyələr,
bu gün - müstəqillik qazanmış Azərbaycanın
dünyaya inteqrasiya etdiyi bir zamanda olduqca aktual səslənir.
Məşhur bir kəlamda deyilir: «Təzə nədir?...
yaxşıca unudulmuş köhnə». Təəssüf ki,
bu gün illərin sınağından
çıxmış, qızıldan qiymətli milli-mənəvi
dəyərlərimizin üzərinə - «arxiv» qrifini
yazıb kənara tullayanlar başa düşmürlər ki, əsli-kökü,
ənənəsi olmayan hər şeyi zaman
silib-süpürür...təəssüf ki, onda da gec olur...
Cəlal Yaquboğlu
Mədəniyyət.-2009.- 17 iyul.- S. 11.