“26-lar”ın aqibəti
Şaumyan Hindistanın Mədrəs
şəhərində dəfn edilib
26 Bakı komissarı adı ilə
şöhrətlənən müvəqqəti hökumətin
bir neçə nazirinin (komissarının) liderliyi ilə
formalaşmış bu “güllələnmə” qrupu Qafqaz
sovetləşdikdən sonra əfsanəvi qəhrəmanlar
taqımına çevrildi.
Necə
oldu ki, nəinki Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və
İngiltərə dövləti hərbi cani hesab olunan, hətta
özünün hakimiyyəti ötürdüyü Sentrokaspi
Diktaturası tərəfindən də cinayət məsuliyyətinə
cəlb edilən, üstəlik, məmləkətimizdə
törətdiyi soyqırım aktları ilə Leninin də
qınağına gələn bu “şayka” bir dönəm
ötəndən sonra nağıl qəhrəmanlarına
döndülər?!.. Törətdiyi
cinayətlərin miqyasından sonralar özü də qorxaraq
əməllərinə başqa don geydirən; vəhşilikləri
ört-basdır edərək soyqırımını sinfi
mübarızə çərçivəsini qeyri-iradi
aşmış, “yol verilməsi mümkün olan” milli
qırğın kimi təqdim edərək vəziyyətdən
çıxmağa çalışan, qırğına məruz
qalmış müsəlmanların sayını (kəskin
şəkildə azaltmaqla) gizlədən; bu olaylarla
bağlı “qanunsuzluqları araşdırmaq
üçün” Koksemyakonun (bəzi mənbələrdə:
Kojemyako) başçılığı ilə
formal bir Fövqəladə İstintaq Komissiyası da yaradan və
bütün bu kimi addımlarla özünü bataqlıqdan
qurtarmağa çalışan Şaumyan hökuməti hər
bir parametrə görə tamamilə iflas etmiş
durumdaydı... Ancaq nədən “26-lar”
“güllələndikdən” və Azərbaycan 1920-ci ildə
XI Qırmızı Ordu tərəfindən yenidən
qırılıb-çatılıb, sovetlərə
qatıldıqdan sonra bu namərd kommunarlar əfsanəvi qəhrəmanlar
kimi öyüldü?!
Xalqa indi bəlli
olur ki, bütün bunlar dünya erməni mafiyasının və
onun Mikoyan kimi “şeytana papış tikən“ hiyləgər
simalarının böyük dövlətlərarası
oyunlar qurması və arxivləri ələk-vələk edərək
zəruri materialların iz-tozunu “silib-süpürməsi” yolu
ilə nail olunmuş bir məsələymiş...
Bəbnam
“26-lar” hekayətinin qaranlıq məqamlarına tarixi
faktların şahidliyi ilə aydınlıq gətirmək
üçünsə öncə Musa Bağırovun
araşdırmalarına nəzər salaq...
Akademik, Lenin mükafatı laureatı, Sosialist Əməyi
Qəhrəmanı Yemelyanovun Azərbaycan jurnalisti Musa
Bağırova bildirdiyinə görə, azərbaycanlılara
qarşı soyqırımı siyasətinin konturları
Mikoyan tərəfindən təkbaşına
cızılmırdı. 1942-ci ildə azərbaycanlıların
Qərbi Azərbaycandan köçürülməsi planı
Hindistanın Mədrəs şəhərindəki erməni
icması tərəfindən hazırlanmışdı.
Sonralar Musa
Bağırov Hindistanda, Mədrəs şəhərində
erməni kilsəsinə gedib ermənilərlə təmasda
olur. Keşiş erməni dilində gözəl
danışan Musa Bağırovu erməni bilərək:
- “Qarabağı nə vaxt alırsınız?”
- deyə ona sual edir...
Musa Bağırov
Mədrəsdə ikən latış mühacirləri və
fars tacirləri ilə təmasa girir. Söhbət
zamanı bəlli olur ki, 26 Bakı komissarlarından
S.Şaumyan son vaxtlaradək Mədrəsdə
yaşayırmış...
Bu olaydan sonra Azərbaycanın qeyrətli jurnalisti
Musa Bağırov 26 Bakı komissarından A. Caparidzenin
qızı Lutsiya xanımla da görüşür. Lutsiya
Caparidze də S. Şaumyanın 1918-ci ildə
öldürüldüyünə şübhələrinin
olduğunu bildirir...
Təəssüflər ki, 26 Bakı komissarından
olan Məşədi Əzizbəyovun nəvəsi, mərhum
tarixçi-akademik Püstəxanım Əzizbəyova
özü də bənzər dəlillərdən xəbərdar
ola-ola, Stepan Şaumyanın 1918-ci ildə öldürülmədiyini
inkar edirdi.
Başqa bir təəssüfləndirici məqam isə
Məşədi Əzizbəyovun oğlu Əzizağa Əzizbəyovun
ölkəmizin milli maraqlarına qarşı fəaliyyətidir.
Mir Cəfər
Bağırov o dövrdə respublika ticarətini cənginə
keçirmiş yüksək vəzifəli erməniləri
sıxışdıraraq, ölkənin bu gəlirli sahəsini
düşmən ünsürlərdən təmizləməyə
çalışırdı. Bu məqsədlə də Əzizağa
Əzizbəyovu Azərbaycan Xalq Ticarət Komissarı vəzifəsinə
irəli çəkmiş, o isə bunun müqabilində ermənilərlə
birləşmiş, hətta Mikoyana söykənərək
Kremlə M.C.Bağırovdan rəsmi şikayətlər
yazmışdır. Bir qədər keçdikdən sonra isə
Moskvaya, Mikoyanın başçılığı altında
olan SSRİ Xalq Ticarət Komissarlığında işləməyə
getmişdi. Ancaq orada bir müddət
çalışdıqdan sonra bağışlanmaz səhvə
yol verdiyini (ermənilərə alət olduğunu və b...)
başa düşmüş, yenidən M.C.Bağırovun
himayəsinə qayıtmışdı)...
Öncə
26 Bakı komissarını ölümə aparan yolun son səhifələrinə
nəzər salaq...
Tarixi
qaynaqlardan bəlli olur ki, 26-lar ingilislərin Bakıya gəlişindən
sonra dəfələrlə gəmilərlə şimal istiqamətində
(Rusiyaya, Həştərxana doğru) qaçmağa cəhd
göstərmiş, ancaq buna müvəffəq ola
bilməmişdilər.
13 avqust. Bakı komissarları və Rusiyadan sonralar
kömək üçün göndərilmiş Petrovun
silahlı dəstəsi 17 gəmidə Həştərxana
doğru yola düşsələr də, dənizdə qopan
şiddətli fırtına onları Jiloy adasının
qabağında dayanıb, lövbər saxlamağa “məcbur
etmişdi”.
14 avqust. Sentrokaspi diktaturasının göndərdiyi
hərbi gəmilər (“Ərdahan”, “Qars”, “Göytəpə”
adlanan) komissarların gəmilərinə yaxınlaşaraq
geri qayıtmalarını tələb edir, əks halda, top atəşinə
tutulacaqları barədə ultimatum verərək hədələyirdilər.
Komissarlar ultimatumu rədd etmiş; mübahisəli
durumda, avqustun 14 də və 15-də Jiloy adası
yaxınlığında gözləməyə məcbur
olmuşdular.
16 avqust. Hava əlverişli
olduğunu görən Bakı komissarları yollarına davam
etməyə çalışırlar. Bu dəfə də
Sentrokaspi diktaturasının hərbi gəmilərindən
biri meqafonunun metallik səsi ilə gecənin gətirdiyi
sükutu pozur: «Sentrokaspi diktaturası və İcraiyyə
Komitəsi adından əmr edirik ki, istiqaməti dəyişdirib,
Bakıya qayıdın!”
“Ərdahan”, “Qars”, “Göytəpə” gəmilərindəki
projektorlar komissarların gəmilərinə güclü
işıq saçaraq, daha sonra göyərtədəki
topların lülələri də o səmtə yönəldilir.
Komissarlar adından Çaparidze cavab verir ki, onlara
verilən iki saatlıq möhlət bitdikdən sonra da
Denstervil lakeylərinin hökumətini tanımayacaq və əmrə
tabe olmayacaqlar.
İki saat ötür. Hərb gəmilərindən
atılan top mərmiləri Sentrokaspi yetkililərinin öz tələbində
qərarlı olduqlarını bir daha nümayiş etdirir.
Projektorların işıq zolaqları komissarların
olduğu “İvan Kolesnikov” gəmisini aramsız axtarır...
İki mərmi eyni zamanda hədəf
götürülmüş gəminin böyrünü
deşir: maşın hissəsinə su sızmağa
başlayır...
Neft və
benzin yüklənmiş gəmilərə top mərmilərinin
dəyməsi partlayış və yanğınlara, yüzlərə
qaçqının ölümünə səbəb
olacaqdı.
Gəmilərdə
əsl fəlakət başlayır... Sonucda komissarlar ağ bayraq əvəzinə, bir mələfəni
yüksəklərlə qaldırıb, gəmilərin
yönünü geriyə doğru dəyişməyə məcbur
olurlar...
Stepan
Şaumyanı oğlu Suren Şaumyan və sabiq hərbi
komissar Korqanovla birgə Jiloy adası yörəsindən
qayıtdıqdan sonra mindikləri “Leyla” barkasından
düşürərək zirehli maşınla Şamaxı
yolundakı “Sentralnı qazamat” deyilən dustaqxanaya
aparırlar.
İngilis generalı Denstervil də Bakıdan
aldığı teleqramda Petrovun dəstəsinin
silahsızlaşdırıldığı və
komissarların həbs edildiyi haqda xəbəri oxuyan kimi
“Prezident Kryuger” gəmisinin kapitanına Bakıya yola
düşməyi əmr edir.
Denstervilin
yazdığına görə, üç minlik türk ordusu
hücuma keçəndə düşmənin işğal
etdiyi Bakı şəhərində və cəbhədə
40 mindən çox erməni-xristian (menşevik, eser,
daşnak) silahlı qüvvəsi var imiş.
14 sentyabr. Komissarlar Bayıl
qazamatında ikən türklər şəhəri geri
qaytarmaq üçün həlledici savaşa
başlamışlar.
Bir qrup silahlı fəhlə komissarları qazamatdan
çətinliklə də olsa, azad edir (əslində bu əməliyyat
Sentrokaspi hökumətinin son məqamda məsələyə
loyal yanaşması nəticəsində baş tutub -
X.İ.) və şəhərdən çıxarmaq
üçün əvvəldən hazırlanmış
“Sevan” gəmisinə doğru aparırlar.
Ancaq “Sevan” gəmisinə yetişə bilmirlər.
Belə ki, onlar gələnədək
gəmi dayandığı yerdən yoxa çıxır. Bir
qədər sonra öyrənirlər ki, Sentrokaspi hökuməti
“Sevan”ı zəbt edib aparıb...
Artıq atışmalar Bayıl küçələrinə
qədər gəlib çıxmışdı; gizlənmək
üçün geri çəkilən komissarlar güllələrdən
qoruna - qoruna Sahil küçəsinə yetişincə gəmilərə
tələsən bir dəstə adama rast gəlirlər.
Daşnak Tatevos Amirov (Amiryan)
da atın üstündə, bu adamların arasındadır.
O, Şaumyanı görcək bərk sevinir və deyir: “
“Türkmən” gəmisi mənim sərəncamımdadır.
Minib bizimlə bərabər gedə bilərsiniz”.
Komissarlar qaçqın və əsgərlərlə
dolu “Türkmən” gəmisinə minirlər. Amiryanın
göstərişi ilə komissarları üst göyərtədə
və kayutda yerləşdirirlər. Buradakı silahlı dəstə
içərisində nizam-intizam və
qarşılıqlı olaraq bir-birinə inam yox idi,
özbaşınalıq hökm sürür, hər kəsə
qorxu hissi hakim kəsilmişdi...
Manaf Süleymanovun
təbirincə desək, “Sevan” gəmisinin yoxa çıxması
və “Türkmən” gəmisinin “təsadüfən xilas” kəmərinə
dönməsində, şübhəsiz, ingilis barmağı olmamış
deyildi; bu barmaq da komissarları öncə Türkmən sahillərinə,
daha sonra Ağcaqum çölünə aparmışdı.
26 Bakı
komissarının ölümünü öz gözləri ilə
görmək imkanını məsuliyyətsizcəsinə
qaçırmış tək azərbaycanlı
qaçqın, feodal oğlu, Qızılsunun (kommunistlər
onu sonradan “Krasnovodsk” adlandırmışdılar - X.İ.)
polis komissarı Alaniyanın qonağı olmuş və
sonralar Avropaya mühacirət etmiş yazıçı Məhəmməd
Əsədbəy 1929-cu ildə Ştutqardda
yayınlanmış “Şərqdə neft və qan” əsərində
bu haqda yazırdı:
«Qızılsu
Respublikasında inzibati amir hakimiyyətinə malik tək
şəxs - polis komissarı, gürcü... Alaniya idi. Özü solçu
sosial-demokrat, knyaz və gürcü istiqlalçısı
olduğu üçün Alaniyanın kommunistləri görməyə
gözü yox idi...
Gecəyarıdan xeyli keçmiş, biz öz mənzilimizdə
yatarkən, qapı döyüldü. Knyaz Alaniya içəri
girdi...
- Bu gün
26-lar
Atam yerindən sıçradı.
-Siz dəli
olmusuz, nədir?, - deyə o
çığırdı. - Göndərin onları gəldikləri
yerə, qoyun Rusiyaya rədd olsunlar, onlar indi bizə nədə
mane ola bilərlər axı?
Alaniya
çiyinlərini çəkdi, ancaq sayğısını
saxladı:
-Mənsə
onların qanını içərdim; mən
düşünürdüm ki, bu işi ilk bəyənən
siz olacaqsınız. 26
komissar özlərinə ölümü yüz dəfə
qazanıblar.
O çıxdı. Təbii ki, mənim
yenidən yuxuya getməyim alınmadı. Ürəyimdə
atamı suçlayırdım, axı komissarlar azərbaycanlıları
qan dənizində boğmuş kəslər idi...”
(ardı gələn sayımızda)
Xaqani ISMAYIL
Mədəniyyət.- 2009.- 24 iyun.- S. 14.