Tufanlı əsrdə yaranan ordu

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə əsası qoyulan ordumuz dövlətçilik tariximizdə mühüm rol oynayıb. Xalqı erməni daşnaklarının qırğınlarından müdafiə etməsi, torpaqlarımızın qorunması uğrunda böyük uğurlara imza atıb. Və bu gün qətiyyətlə demək olar ki, Səməd bəy Mehmandarov, Əliağa Şıxlinski, Süleyman Sulkeviç və başqa vətənpərvər oğullarımızın sayəsində Milli Ordumuzun atdığı addımlar indiki müasir dövr Azərbaycan hərbçilərinə doğrudan da əsl nümunədir.

Qeyd edək ki, Rusiya imperiyasının işğalına qədər Azərbaycanda dövlət quruluşu xanlıqlar formasında mövcud idi. İşğaldan sonra nəinki ölkə ərazisində milli ordu yox idi, eyni zamanda azərbaycanlılar çarizm tərəfindən hərbi səfərbərliyə cəlb edilmirdilər. Məhz ölkəmizə qarşı ögey münasibətin nəticəsi idi ki, Azərbaycan Demokratik Respublikası yarandığı dövrdə (1918-ci il) Gürcüstan və Ermənistanın kifayət qədər ordusu olduğu halda azərbaycanlıların ordusu yox idi. Arada yaranmış uzun fasilə ordu yaratmaq üçün kifayət qədər təcrübəyə ehtiyac olduğunu ortaya qoyurdu. Azərbaycanlıların da belə bir hərbi təcrübəsi, səriştəsi olmadığından ordu yaratmaq çox çətin idi. Milli Ordunun yaradılmasında Qafqaz İslam Ordusunun, o cümlədən onun başçısı Nuru paşanın, Mürsəl paşanın, Rəhim paşanın və onlarla başqalarının böyük xidmətləri olub. Tarixçi Anar İsgəndərli deyir ki, Nuru paşa ilk dəfə Azərbaycan torpaqlarına qədəm qoyarkən 300 nəfərlik dəstə ilə gəlmişdi və ona elə gəlirdi ki, Qafqazda olan erməni və gürcülər kimi, bizim də silah və ordumuz var. Amma hər şey əksinə idi. Ona görə Nuru paşa qardaşı Ənvər paşaya belə bir teleqram vurdu ki, əlavə qüvvələr göndərilməlidir. Beləliklə, Nuru paşanın Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrinə göndərmiş olduğu raportla bağlı olaraq qısa müddət ərzində 7-8 min azərbaycanlı onun ordusu ilə birləşdi və Qafqaz İslam Ordusu yarandı. Ancaq əvvəlkindən çox təcrübəsi olan azərbaycanlılardan ibarət olan ordu xüsusi əlahiddə ordu adlanırdı və buna da Əliağa Şıxlinski rəhbərlik edirdi. Məhz onun rəhbərlik etdiyi qüvvələrin birləşməsi iyun ayının 26-da əlahiddə Azərbaycan korpusunu yaratdı və bununla da Milli Azərbaycan Ordusunun bünövrəsi qoyuldu.

Ordu quruculuğunun çətin yolları və ilk qələbələr

Beləliklə, 1919-20-ci illərdə mövcud olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qısa müddətə, yəni 1920-ci ilin aprelinə qədər 40 minlik bir ordu yaratmış oldu. Ordunun böyük bir hissəsi süvari, bir hissəsi piyada idi. 1919-cu ildə Əsgəran yaxınlığında ilk dəfə Milli Ordu separatçı qüvvələri darmadağın edərək Əsgəranı, Şuşanı aldı və erməni separatçılarını məcbur etdi ki, Azərbaycan ərazisində olan qanunları və siyasəti qəbul etsinlər. Bu, Milli Ordumuzun ilk uğurlarından biri idi.

Ümumiyyətlə, söhbət gedən dövrdə Azərbaycanda vəziyyət çox gərgin idi. Ölkənin şərqində kommunist diktaturası yaradan Şaumyan Bakı Sovetinin ixtiyarında olan 18 min döyüşçü ilə Cənubi Qafqazdakı milli hərəkatı boğmaq üçün qəti hücuma başlamışdı. Tamamilə erməni daşnak qüvvələrindən təşkil olunmuş ordu, müsəlman əhalisinə qarşı hər cür amansızlığa yol verirdi. Odur ki, müstəqillyin ilk günlərində silahlı qüvvələrin təşkilinə başlanıldı. İsgəndərlinin sözlərinə görə, Milli Ordunun ilk hərbi birləşmələri Nuru paşanın başçılıq etdiyi Qafqaz İslam Ordusunun tərkibində bolşevik-daşnak hərbi qüvvələrinə qarşı döyüşlərdə və Bakının azad olunmasında fəal iştirak etmiş, Cümhuriyyətin düşmənlərinə qarşı Qarabağda, Lənkəranda uğurlu döyüş əməliyyatları aparmış, daşnak-bolşevik hərbi birləşmələrinin Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdikləri soyqırımlarının qarşısını almışdı: «Avqustun 11-də ümumi hərbi səfərbərlik elan edildi və 1894-1899-cu il təvəllüdlü Azərbaycan vətəndaşları hərbi xidmətə çağırıldı. Elə həmin il sentyabrın 1-də Hərbiyyə Nazirliyinin yaradılması haqqında da qərar qəbul olundu. Hökumətin fərmanı ilə dekabrın 25-də general Səmədağa Mehmandarov hərbi nazir, general Əliağa Şıxlinski hərbi nazirin müavini, general Süleyman Sulkeviç Baş qərargahın rəisi təyin edildi. Tez bir zamanda qoşun hissələrinin formalşmasında, döyüş hazırlığına, hərbi əməliyyatların icrasına başlanılmış, xidmət vəzifəsinə, xidmət dövründə əldə etdiyi nəticələrə və qoşun növlərinə görə hərbi qulluqçulara fərdi qaydada verilən rütbələr təyin edilmişdi».

Silahlı Qüvvələrimiz müasir standartlara uyğun qurulur

Məlum aprel işğalı nəticəsində Azərbaycanda qurulan bolşevik rejiminin ömrü 70 ildən çox çəksə də, xalqın qəlbində yaşayan azadlıq atəşini söndürməyə müvəffəq olmadı. Nəhayət, 1991-ci ildə Azərbaycan zorla əlindən alınmış azadlığını yenidən bərpa etdi, üç rəngli bayrağını göylərə ucaltdı və Milli Ordusunu yaratdı. Amma ölkədə peşəkar ordu quruculuğunun əsası 1993-cü ilin sonlarında qoyuldu. Məhz həmin vaxtdan ordu quruculuğuna elmi prinsiplərlə yanaşıldı, silahlı qüvvələr pərakəndəlikdən xilas olundu, ordudakı siyasiləşməyə son qoyuldu. Qısa vaxt ərzində həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində silahlı qüvvələrin maddi-texniki təminatı möhkəmləndirildi, onun şəxsi heyətinin döyüş və mənəvi hazırlığı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 1998-ci il 22 may tarixl fərmanı ilə iyunun 26-sı Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Günü elan edildi. Müasir ordumuzun hazırkı vəziyyətindən danışan Milli Məclisin Təhlükəsizlik və müdafiə komitəsinin sədr müavini, millət vəkili Aydın Mirzəzadə deyir ki, bu gün istənilən Azərbaycan vətəndaşı özünün silahlı qüvvələri ilə fəxr edə bilər: «Hər bir dövlət ilk növbədə ordu quruculuğu, müasir silahlı qüvvələri ilə möhkəm və qüdrətlidir. 1993-cü ildə hakimiyyətə gələn Heydər Əliyevin siyasəti nəticəsində Azərbaycan ordusunda ciddi dəyişikliklər edildi. Bugünkü Azərbaycan ordusu nəinki regionda, hətta NATO sistemində də ən müasir tələblərə cavab verir. NATO standartları ilə ordu quruculuğu, müasir texnika və silahlarla təchizat, kadr hazırlığı, qarşıya qoyulan vəzifəni yerinə yetirmək üçün resursların mobilizasiya edilməsi, bütün bunların hamısı Azərbaycan ordusuna xarakterik olan cəhətlərdir. Bu gün dövlət özünün güclü ordusunun olması üçün çalışır. Hər il Azərbaycan büdcəsinin təqribən 12-13 faizi ordunun ehtiyacları üçün sərf edilir və mütləq rəqəmdə isə bu artım 2 milyard dollara bərabərdir. Ümumən götürdükdə, prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət, Azərbaycanın təkcə hərbi büdcəsinin Ermənistanın illik dövlət büdcəsinə bərabər olmasına gətirib çıxardıb. Artıq Azərbaycan hava hücumundan müdafiə və hərbi hava qüvvələrinə malikdir. Bu qoşun növləri potensial rəqiblə hücum, qırıcı və bombardmançı təyyarələrlə effektiv mübarizə apara bilər. Azərbaycan prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin tez-tez səsləndirdiyi «Azərbaycan xalqı, Azərbaycan ordusu hər an ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün addımlar ata bilər!» bəyanatı həm işğalçı Ermənistana xəbərdarlıq, həm də ordumuza böyük inam kimi başa düşülür».

Son illərdə ordu quruculuğu ilə bağlı strateji xətt Azərbaycanda prioritet istiqamətlərdən biri olaraq qalır. Orduda islahatların aparılması və hərbi hissələrin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi dövlət başçısının daim diqqət mərkəzindədir. Qeyd edək ki, iyunun 24-də Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin yaradılmasının 91-ci ildönümü münasibətilə Müdafiə Nazirliyinin, Dövlət Sərhəd Xidmətinin və Daxili Qoşunların birləşmə və hissələrinin irimiqyaslı birgə əməliyyat-taktiki təlimi keçirilib.

Azərbaycan Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev bölmələrin, hissələrin və silah sistemlərinin taktiki döyüş tətbiqini əhatə edən təlimin əsas mərhələsini izləyib və çıxış edərək bildirib: «Azərbaycan Ordusu güclü ordudur. Azərbaycanda ordu quruculuğu prosesi uğurla və sürətlə davam etdirilir. 1993-cü ildə xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra Azərbaycanda nizami ordunun yaradılması istiqamətində əməli işlər görülməyə başlanmışdır. Heç kəs üçün sirr deyil ki, əgər müstəqilliyimizin ilk illərində Heydər Əliyev Azərbaycanın rəhbərliyində olsa idi heç vaxt Azərbaycan torpaqları işğal altına düşməzdi».

Sonra prezident 1993-cü ildən bu günə qədər ordumuzun keçdiyi şərəfli döyüş yolundan söhbət açıb: «Bütün silahlı qüvvələr çox şərəfli və böyük yol keçib. Orduda peşəkarlıq və döyüş qabiliyyəti artır. Mən hərbi hissələrdə tez-tez oluram və özüm müşahidə edirəm ki, bizim hərbi gücümüz gündən-günə artır. Bu gün keçirilən irimiqyaslı hərbi təlimlər bunun gözəl nümunəsidir. Ordumuzun peşəkarlığı artır, eyni zamanda maddi-texniki bazası da möhkəmlənir. Bu gün Azərbaycan ordusu çox böyük imkanlara malikdir. Son illər ərzində ordumuzun gücləndirilməsi üçün çox böyük işlər görülübdür. Hərbi xərclərimiz ildən-ilə artır. Son 5 il ərzində Azərbaycanda bütün hərbi xərclər 6,5 milyard dollar səviyyəsində idi. Bu, əlbəttə ki, bizim hərbi gücümüzü böyük dərəcədə artırmışdır. Bu il hərbi büdcəmiz 2 milyard dollardır. Gələcək illərdə bu məbləğ daha da artacaqdır. Görülən bütün bu işlərin nəticələrini biz görürük. Ordumuzun döyüş qabiliyyəti artır. Ordumuz istənilən vəzifəni icra etməyə qadirdir. Mən şübhə etmirəm ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olunacaq. Bu ədalətsizliyə son qoyulacaq. Çünki bütün beynəlxalq hüquq normaları bizim tərəfimizdədir. Mötəbər beynəlxalq təşkilatların qərarları, qətnamələri Azərbaycanın mövqeyini əks etdirir. Silahlı qüvvə, hərbi güc bizim tərəfimizdədir. Bizim həm siyasi sahədə, həm iqtisadi məsələlərin həllində çox düşünülmüş strategiyamız, taktikamız var. Azərbaycanın hərtərəfli inkişaf etdirilməsi üçün lazımi tədbirlər görülür və ordu quruculuğu prosesi bu işlərdə başlıca rol oynayır. Yenə də deyirəm, biz müharibə şəraitində yaşayırıq, buna görə də biz ilk növbədə, ordu quruculuğu ilə məşğul olmalıyıq və məşğul oluruq. Müharibə hələ bitməyib, müharibənin birinci mərhələsi başa çatıbdır və hər an hazır olmalıyıq ki, öz doğma torpağımızı düşməndən silahlı yolla azad edək».

Mehparə

Mədəniyyət.- 2009.- 26 iyun.- S. 3.