Nuh peyğəmbərin məzarüstü türbəsi

Alimlər həmişə bu fikirdə olublar ki, Naxçıvanda hər daşın, hər qayanın altında bir tarix yatır. Bu tarixin başlanğıcı da məhz insan övladının meydana gəldiyi ilk dövrlərə aparıb çıxarır. O vaxta ki, hələ də planetdə sinifli cəmiyyət yaranmamışdı, insanlar daş mağaralarda yaşayırdılar. Qazma, Əshabi-kəhf, Daşqala və Kilid mağaralarında Qədim Daş dövrünün insanları yaşayıblar. Eramızdan əvvəl dördüncü minilliyin sonu, ikinci minilliyin əvvəllərində isə Naxçıvan ərazisində Oğlanqala, Govurqala, Çalxanqala kimi qala-şəhərlər yaradılıb. Onların izləri bu gün də yaşayır.

Təbii ki, bu torpaqlarda yaşayan ilkin insanlar da bizim əcdadlarımız, ata-babalarımız olan qədim türk tayfaları olub.

Xalqımızın qədim tarixə malik olmasını sübut edən dəlillərdən birisi də qədim zamanlardan Naxçıvanda əhali arasında yayılan əfsanələrlə bağlıdır. Bir əfsanəyə görə, 7500 il bundan əvvəl baş vermiş tufan zamanı Nuh peyğəmbər və ona iman gətirənlərin mindiyi nəhəng gəmi ilk dəfə Naxçıvanda quruya çıxmış və burada məskən salmışdır. Əfsanəyə görə, bəşəriyyətdə yeni nəsil bu torpaqda törəyərək, müxtəlif ölkələrə yayılmışdır.

Alimlər onu da sübut etmişlər ki, Nuhla bağlı bu rəvayətin ilk yazılı variantı eramızdan əvvəl ikinci minilliyin ortalarına gedib çıxan şumer əfsanəsi ilə bağlıdır. Şumer əfsanəsinin isə Naxçıvan şəhəri ilə bağlılığının elmi əsasları artıq sübut olunub. Deyilənə görə, bir vaxtlar Naxçıvan Makedoniya, Babil,Xett və digər bu kimi qədim mədəniyyət mərkəzləri ilə sıx və yaxın əlaqələr şəraitində inkişaf edib.

Şəhər adı kimi “Naxçıvan” toponimi də ən qədim dövrlərdən mövcud olub. Əldə olunan arxeoloji materiallara,Gəmiqaya qayaüstü rəsmlərinə, buradakı daş abidələrə və yazılı mənbələrə istinad edən tədqiqatçı alimlər bu qərara gəliblər ki, Naxçıvan dünyanın ən qədim şəhərlərindən biri olub və onun 3500-4000 ildən artıq yaşı var.

Həmin əfsanəyə görə, Kəmkir dağı əfsanəvi gəminin dayandığı ilk yer olub. Nuh peyğəmbər buradan Ağrıdağ istiqamətinə yola düşüb, oradan da Naxçıvan ərazisinə gəlib. Yolda bu gəmi Naxçıvanın indiki Culfa rayonu ərazisində olan İlanlı dağa toxunub. Nəhəng gəmi dağın zirvəsinə çırpılmaqla o, iki yerə haçalanıb. Elə o vaxtdan da bu dağ Haçadağ adlanıb.

Xalq arasında yayılmış və bu gün də mövcud olan inama görə, Naxcıvan şəhərinin cənubunda Nuhun, şimal-qərbində isə onun bacısının qəbri var. Bu isə o deməkdir ki, Nuh peyğəmbər də, onun ailə üzvləri də bir müddət bu torpaqda yaşayıblar.

XIX əsrin 80-ci illərində Naxçıvanda maarifçiliklə məşğul olan K.A.Hikitinin “Naxçıvan şəhəri və Naxçıvan mahalı” adlı kitabının bir yerində deyilir: ”Əfsanəvi gəmi quruya çıxdıqdan sonra Nuh Naxçıvan şəhərinin yerləşdiyi yerdə məskən saldı. Öz ailəsi ilə birlikdə burada qərar tutdu və gələcək şəhərin əsasını qoydu. Şəhərin ilk məskunlaşma yeri mənasını bildirən adı da buradan meydana gəlmişdir”.

Müəllif Naxçıvanda Nuhun qəbrinin harada yerləşdiyini, cənazənin harada dəfn olunduğunu və onun üzərindəki türbənin hansı quruluşda olduğunu da təsvir edib: ”Nuhun qəbri şəhərin cənub tərəfində, qədim qalanın qalıqlarının yaxınlığında yerləşir. Məzarın hazırkı görkəmi səkkizinci yüzillikdə bərpa edilmişdir. İndiki görkəmdə o yerdən qalxan, çox da böyük olmayan türbəni xatırladır... Məbədin pilləkənlərlə aşağı düşmək tələb olunan interyer dairəsi, çətinliklə keçmək mümkün olan, ortadan daş dirəklərlə möhkəmləndirilmiş daş mağaraya bənzəyir. Həmin dirəyin altında Nuh peyğəmbərin cənazəsi yerləşir”.

Rus tədqiqatçısı V.M.Sısoyev isə Nuhun türbəsini təsvir edərkən onun mərkəzində diametri 2 metrə çatan səkkizguşəli sütun olduğunu qeyd edib. XVI əsrin görkəmli ərəb alimi, coğrafiyaşünas Əl-Şərifi nəinki Nuh peyğəmbərin qəbrini, hətta gəmisinin də qalıqlarının Naxçıvanda olması barədə məlumat verib. Yəhidi alimi İosif Flavi də öz tədqiqatlarında Naxçıvan torpağını Nuhun gəmisinin dayandığı ilk ərazi hesab edib. Rus alimləri İ.M.Dyakanov Gəmiqaya qayaüstü rəsmlərindən danışarkən Naxçıvanın Nuhla bağlı tarixinə də toxunub, K.İ.Smirnov isə Nuhun qəbrinin Naxçıvan şəhərinin cənub hissəsində olduğunu göstərib.

Bu mövzu o dövrdə ölkə ziyalılarının yaradıcılığında da əksini tapıb. Realist rəssamlıq məktəbimizin banisi olan Bəhruz Kəngərli Nuh peyğəmbərin Naxçıvandakı türbəsini düz altı dəfə naturadan kətan üzərinə köçürüb. Özü də ötən əsrin 20-ci illərində. Həmin nadir əsərlər indi qiymətli eksponatlar tək Naxçıvandakı mədəniyyət müəssisələrində - Dövlət Tarix Muzeyində və Bəhruz Gəngərlinin ev-muzeyində nümayiş olunur.

Əlbəttə, bütün elmi dəlillər Nuh peyğəmbərin qəbrinin, eləcə də məzarüstü türbəsinin Naxçıvanda olmasını bir daha inandırıcı edir. Təəssüf ki, sovet hakimiyyətinin ilk illərində həyata keçirilən ideoloji siyasət nəticəsində Naxçıvanın ən qədim dövrlərindən Azərbaycan türklərinə məxsusluğunu sübut edən yüzlərlə tarixi abidə məhv edilib. Nuh peyğəmbərin məzarüstü türbəsi də onlardan biri olub.

Son illər Naxçıvanda doğma tariximizin öyrənilməsinə, tədqiqinə və təbliğinə olan maraq bu məsələni yenidən gündəmə gətirib. Bu səbəbdən də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbovun imzaladığı sərəncama əsasən iki ilə yaxındır ki, Naxçıvan şəhərində Köhnə Qala deyilən ərazidə Nuh peyğəmbərin məzarüstü türbəsi bərpa edilir. Üç hissədən - sərdabə, türbə və çardaq hissədən ibarət olan səkkizguşəli bu abidədə tikinti işləri artıq tamamlanmaq üzrədir. Kaşı daşlarla işlənən həndəsi ornamentlər abidəyə xüsusi yaraşıq verir. Türbənin çardaq hissəsi isə piramida şəklində əlvan metallardan işlənib. İnsafən Naxçıvan MR Nazirlər Kabineti yanında Elmi-Bərpa İstehsalat İdarəsinin bərpaçı mütəxəssisləri 15 metr hündürlüyündə olan bu memarlıq incisinin ruhunu, nəfəsini tam duyaraq, onu orta əsrlər Naxçıvan memarlıq məktəbinin ənənələri əsasında inşa edirlər. Yaxın vaxtlarda bu obyekt də muxtar respublikanın memarlıq inciləri sırasına daxil olacaqdır.

Naxçıvanda Nuh peyğəmbərin məzarüstü türbəsinin bərpa edilməsi, eləcə də 60-a yaxın dünya əhəmiyyətli tarixi abidənin mövcudluğu zaman-zaman torpaqlarımıza “sahib” çıxmağa çalışan erməni millətçilərinə qarşı ən tutarlı cavablardandır.

Məmməd Məmmədov

Naxçıvan MR Ali Məclisinin deputatı,

tarix elmləri namizədi, əməkdar journalist

Mədəniyyət.- 2009.- 4 mart.- S. 14.