Adları əbədiləşdirən
abidə
20 il əvvəl “Respublika Xatirə
Kitabı"nın çapına başlanıb
"Respublika Xatirə Kitabı"nın
redaksiyası 1989-cu ildə sahə ensiklopediyası kimi
yaradılıb. Xalqımızın tarixi yaddaşı kimi səciyyələndirilən
bu nəşri milli-mənəvi yaddaşımızın abidəsi
adlandırmaq olar. Nəşrin redaktoru Tofiq Abdullayevlə
söhbətimiz bu barədədir.
- "Ruspublika Xatirə
Kitabı"nın hazırlanması hansı zərurətdən
irəli gəlmişdir?
- Əsrlərdən bəri
xalqımız bəlalar, müsibətlər çəkib. Tarixin
ayrı-ayrı dönəmlərində ədalətsiz
müharibələrə düçar olmuşuq. Torpaqlarımız
zaman-zaman düşmən hücumlarına məruz qalıb,
hissə-hissə zəbt olunaraq parçalanıb. 1905-1907-ci
illərdə ermənilərin xalqımıza qarşı
törətdiyi qanlı cinayətlər, 1918-ci ilin mart
qırğınları, azərbaycanlıların 1948-1953 və
1988-ci illərdə Qərbi Azərbaycandan (indiki Ermənistan)
deportasiya edilməsi, onların Dağlıq Qarabağdan zorla
qovulub çıxarılması, Azərbaycanın ayrılmaz
hissəsi olan Dağlıq Qarabağ da daxil olmaqla, 8 rayonumuzun
erməni silahlı qüvvələri tərəfindən
işğal edilməsi, 20 Yanvar, Xocalı faciələri -
bütün bu qanlı hadisələr zamanı on minlərlə
soydaşımızın vəhşiliklə qətlə
yetirilməsi tariximizin qan yaddaşına çevrilmişdir. AMEA-nın
Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun ekspedisiyası tərəfindən
Qubada aşkar edilmiş kütləvi məzarlıqlar 1918-ci
ilin martında quduzlaşmış erməni faşizminin
törətdiyi vəhşiliklərin daha bir dəhşətli
mənzərəsidir. 1941-45-ci ilin sovet-alman savaşında
300 min azərbaycanlı döyüş cəbhələrində
həlak olmuş, itkin düşmüşdür.
Bəli, heç kim
unudulmamalı, heç nə yaddan
çıxmamalıdır. Elə bir insan, elə bir ailə
tapılmaz ki, müharibələrin
ağrı-acısını dadmamış olsun.
Vətən uğrunda
şəhid olmuş insan ruhlarının bizdən bircə
umacağı var, - onların xatırlanması, yada
salınması, anılması. "Xatirə Kitabı" məhz
bu zərurətə cavab olaraq hazırlanmağa
başlandı, məhz bu xeyirxah amala xidmət edir.
Yeri gəlmişkən
qeyd edim ki, şəhidlərin adını əbədiləşdirən
təkcə qranit abidələr, tunc heykəllər, mərmər
salnamələr deyil, həm də mahiyyətində, məzmununda
qan yaddaşı olan, sətirləri şəhid qanları ilə
yazılan kitablardır. Xatirə-yaddaş, geniş mənada
götürsək, bəşəri hisslərlə
bağlıdır. Çünki müharibələr
bütövlukdə bəşəriyyətin bəlası
olduğu kimi, onun qurbanları, şəhidlər də
hamı üçün əziz və müqəddəsdir. Söhbət
müharibələrdə haqq-ədalət uğrunda
mübarizə aparmış insanların şəhidliyindən
gedir. Belə şəhidlərin adlarının
anılması, onların hörmət və ehtiramla
xatırlanması mərhəmət hissinə söykənir.
Təsadüfi deyildir
ki, dünyanın sivil ölkələrində "Xatirə
Kitabı" yaratmaq mənəvi tələbata, insanların
qan yaddaşının rəmzinə çevrilib.
Bir vaxtlar faşizmdən
əzab-əziyyət çəkmiş, dünya
xalqlarının qınağına tuş gəlmiş
Almaniyada "Xatirə Kitabı"nın 800-ə yaxın
cildi nəşr olunub. Alman xalqı belə bir kitab yaratmaqla
qanlı müharibənin baiskarı Hitlerə və onun
timsalında faşizmə olan nifrətini bir daha sübut
etmişdir. MDB məkanında isə "Xatirə
Kitabı"nın 1400 cilddə buraxılması nəzərdə
tutulmuşdur ki, bu nəşrin 20 cildi Azərbaycana aiddir.
- Bizim respublikamızda
"Xatirə Kitabı"nın yaradılması təşəbbüsü
ilə bağlı ilkin addımlar barədə məlumat verməyinizi
xahiş edirik.
- Bu suala cavab vermək
üçün "Xatirə Kitabı"nın nəşrini
araya-ərsəyə gətirən yola - qısa zaman kəsiyinə
diqqət yetirmək lazım gəlir. Belə ki, "Respublika
Xatirə Kitabı" redaksiyası hələ 20 il əvvəl
- 1989-cu ildə Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası nəzdində
sahə ensiklopediyası kimi yaradılmışdı. Lakin bu
redaksiyanın fəaliyyəti üçün lazımi
maddi-texniki imkan, həmçinin müvafiq kadr potensialı
olmamışdır. Respublika Nazirlər Kabinetinin 21 avqust
1991-ci il tarixli 277 saylı qərarı ilə redaksiya müstəqil
quruma çevrilsə də, yenə kitabın nəşri ilə
əlaqədar heç bir iş görülməmişdir. Aradan
müəyyən vaxt keçdikdən sonra Nazirlər Kabineti
bu işi qaydaya salmaq məqsədilə yenidən qərar qəbul
etmişdir. Lakin o vaxtlarda ölkədə baş verən məlum
ictimai-siyasi hadisələrin gərginliyi və iqtisadi çətinliklər
kitabın nəşrinə mane oldu. Nəhayət, ulu öndər,
ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə
qayıdışı, həyatın bütün sahələrində
olduğu kimi, "Xatirə Kitabı"nın taleyinə də
bir aydınlıq gətirdi. Bütün həyat və fəaliyyəti
xalqa, Vətənə xidmətdə keçən, daim
qurub-yaratmaq ruhu ilə yaşayan Heydər Əliyev ilk vaxtlardan
"Xatirə Kitabı"nın yaradılmasına, bu
müqəddəs və xeyirxah nəşrin bərpasına
xüsusi diqqət yetirdi. Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü,
tövsiyəsi və tapşırığı ilə
Respublika Nazirlər Kabineti 1 may 1997-ci il tarixdə "Azərbaycan
Respublikası Xatirə Kitabı"nın bərpa edilməsi
haqqında" xüsusi qərar qəbul etdi. Beləliklə,
ulu öndərin qayğı və diqqəti sayəsində
"Xatirə Kitabı"nın nəşri ilə əlaqədar
işlər öz axarına düşdü.
Bir müddətdən
sonra, yəni 23 dekabr 1997-ci il tarixdə Heydər Əliyev
"Vətən uğrunda həlak olanların xatirəsinin əbədiləşdirilməsi
haqqında" Qanunu imzaladı. Məhz bundan sonra bu redaksiya
ayrıca bəndlə dövlət büdcəsinə daxil
edildi və "Respublika Xatirə Kitabı"nın nəşri
tam qaydasına düşdü.
- Bir neçə kəlmə
də "Xatirə Kitabı"nın məzmunu, həcmi və
çap keyfiyyətləri barədə...
- Bütövlükdə
20 cildlik ensiklopedik nəşr olan "Respublika Xatirə
Kitabı"na İkinci Dünya müharibəsində, məhəlli
münaqişələrdə, Polşa, Çexoslovakiya hadisələrində,
Əfqanıstan müharibəsində, qanlı 20 Yanvar və
Xocalı faciələrində, Qarabağ döyüşlərində,
dövlət müstəqilliyimizin və ərazilərimizin
bütövlüyü uğrunda mübarizələrdə
şəhid olmuş, itkin düşmüş
soydaşlarımızın adları yazılır, onların
döyüş hünərləri barədə qısa
bioqrafik məlumatlar dərc olunur, fotoşəkillər verilir.
Həcmi 80-100 çap vərəqi, sayı 2000 nüsxə
olan "Xatirə Kitabı"nın hər cildinə 15-16
min nəfər şəhid və itkin düşmüş
soydaşlarımızın adı daxil edilir. İndiyədək
"Respublika Xatirə Kitabı"nın 8 cildi çapdan
çıxmışdır, 9-cu cild üzərində iş
gedir.
- "Xatirə
Kitabı" redaksiyası həm də nəşriyyat
statusuna malikdir. Bu, yaradıcılıq fəaliyyətinizin
daha geniş və əhatəli olmasına imkan verirmi?
- Əlbəttə,
redaksiyamızın fəaliyyəti təkcə "Xatirə
Kitabı" ilə məhdudlaşmır. Əlifba
sırasına uyğun olaraq "Xatirə
Kitabı"nın cildləri üzərində
ardıcıl işləməklə yanaşı, bir
çox aktual mövzularda kitablar da nəşr edirik. Bu
kitablar arasında S.Zeynaloğlunun "Tarixin qan
yaddaşı", B.Gözəlovun "Son borc", N.Həsənəlinin
"Vətənin şöhrətini ucaldanlar", V.Əsgərovun
"Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları", eləcə
də istedadlı qələm sahiblərinin, söz
ustalarının Qarabağ müharibəsinə, vətənimizin
azadlığı və istiqlaliyyəti, ərazi
bütövlüyü uğrunda şəhid olmuş vətən
övladlarına həsr etdikləri şeir və poemalardan
ibarət "Azərbaycan harayı" toplusu diqqəti cəlb
edir.
Bütün bunlardan əlavə,
AMEA-nın Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun, eləcə
də Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsinin
materialları əsasında erməni daşnaklarının
Azərbaycanda törətdikləri vəhşiliklər haqqında
xüsusi kitab hazırlayıb nəşr etməyi nəzərdə
tutmuşuq.
Oxucuların diqqətinə
onu da çatdırmaq istəyirəm ki, "Respublika Xatirə
Kitabı"nın nəşr olunan ayrı-ayrı cildlərinin
nüsxələri pulsuz olaraq şəhid ailələrinə
verilir, bununla yanaşı, həmin nüsxələr
Respublika Hərbi Muzeyinə, Respublika Milli Kitabxanasına,
AMEA-nın kitabxanasına da göndərilir.
Redaksiyamızın
İnternet saytı da açılmışdır. Bu,
"Xatirə Kitabı"nın dünyanın hər yerində
oxunmasına imkan verir.
Yaradıcı
kollektivimiz Respublikamızın Müdafiə, Daxili İşlər,
Milli Təhlükəsizlik nazirlikləri, Hərbi
Komissarlığı, Veteranlar Şurası, rayonların hərbi
komissarlıqları ilə, eləcə də digər təşkilat
və cəmiyyətlərlə sıx əlaqə şəraitində
fəaliyyət göstərir və bu, işimizin səmərəsini
daha da artırır.
Müsahibəni yazdı:
Canalı Mirzəliyev
Mədəniyyət.- 2009.- 6 may.- S. 7.