Həyatı parodiya?

Həsən Cəbrayılov: «Təbii ki, mənə qarşı münasibət yaxşı olmadı»

Onun 60 yaşı olduğunu söhbətimizin ortasında bildim. Doğrusu, inanmadım. Uşaqlıqdan AzTV ekranından tanıdığım Həsən Cəbrayılovu necə görmüşdüm, eləcə də qalıb. Amma gülüş sənətinin «ucuzlaşıb, bahalaşmasını» isə onun özündən öyrənmək istədim. Beləliklə, proqrama başlayırıq. Danışır: Həsən Cəbrayılov.

- Sənətə gələn hər bir gənc özü üçün kimisə kumir seçir. Müəyyən bir səviyyəyə çatandan sonra yolunu tapır, üslubunu yaradır.

Parodiyaya ölkəmizdə ilk olaraq mən başlamışam. Amma bu, o demək deyil ki, məndən əvvəl bunu bacaranlar olmayıb.

Bu istedad çox müğənnilərdə olub və var. Məsələn, Məmmədbağır Bağırzadə xanəndələrimizi çox gözəl imitasiya edə bilirdi. Amma o, bu sənətin ardınca getmədi. Özümü bu sahədə görürdüm deyə, repertuar hazırladım, bu sənətin inkişafı üçün yollar axtardım.

Mən bir çox şəhərlərdə keçirilən festivallarda, qastrol səfərlərində olmuşam. İştirak etdiyim yarışlarda birincilik qazanmışam. Moskvada, Tehranda, Ankarada, İstanbulda və b. şəhərlərdə, tədbirlərdə iştirak etmişəm.

Məndə parodiyaya həvəs Azərbaycan xalq muğamlarına olan sevgidən yaranıb. Mən muğamla məşğul olmuşam və bu sahədə müəyyən bilgilərim var. Ağabala Abdullayevi çox sevirdim. Teymur Mustafayev indi də Ağabalanın yolu ilə gedir. Ağabala Abdullyev böyük xanəndə idi. Özüm isə Rübabə Muradovanın pərəstişkarı olmuşam. Mən müğənni olmaq istəyirdim. Amma sovet dövründə sənət aləminə olan təpkilər, normativlər imkan vermirdi ki, hər kəs bu sahədə özünü sınasın.

Mən Novruz Hüseynovu, Ağabala Abdullayevi, Məmmədbağırı və başqalarını parodiya edə bilirdim. Bu istedadı özümdə görüb peşəkar səviyyədə bu sənətlə məşğul olmağa başladım.

Sonra onları parodiya etməyə başladım. Mən özbək, tacik, ərəb, fars muğamlarını da oxuyuram. Hətta uşaqlıqda hind filmlərinə baxıb onları yamsılayırdım. Yavaş-yavaş bunları konsert proqramı formasına gətirdim. Bildirim ki, həmin dövrdə müsəlman ölkələrinin mahnılarından istifadə etməyə icazə vermirdilər.

Yadımdadır, 1972-ci ildə sirkdə tədbir keçirilirdi. O vaxt parodiya hələ inkişaf etməmişdi. Səhnəyə çıxdım və fars, ərəb musiqilərindən popurilər etdim. Ancaq mənə qarşı münasibət yaxşı olmadı. Münsiflər heyətində Əminə Dilbazi, Cahangir Cahangirov və başqaları oturmuşdu. Onlar dedilər ki, proqramda ya xalq mahnısı, ya da bəstəkar mahnısı olmalıdır.

- Parodiya yarandığı ilk illərdə necə qarşılanırdı?

- İlk vaxtlar hamıya maraqlı gəlirdi. Məncə, indi də bu sahəyə maraq çoxdur.

Bir dəfə Maştağada toydaydım. Böyük bir məclis idi. Məni dəvət etdilər ki, öz çıxışıma başlayım. Əvvəlcə, «Araz» radiosu proqramını parodiya elədim: «Danışır Bakı. Saat 14-dür. Muğam və xalq mahnılarından ibarət konsertimizə başlayırıq, oxuyur Teymur Mustafayev. Teymur Mustafayev də elə bildi ki, mən onu dəvət edirəm ki, oxusun. O da mənim cavabımda muğam üstündə cavab verdi: - Ay qardaş, bunu adama qabaqcadan deyərlər. Mən də Teymuru gözləmədən onun səsi ilə muğam oxudum. Camaat gurultulu əl çaldı. Teymur Mustafayev işin nə yerdə olduğunu anladı və mənə və camaata tərəf baş əydi».

Məni həmin çıxışımdan sonra «Radio Həsən» çağırırlar. Ondan sonra minlərlə parodiya yazdım. Təbii ki, həmin səhnəciklərdə bədii əsərlərdən, milli satira və yumorlardan, filmlərimizdən istifadə edirəm.

- Olubmu ki, hansısa məşhur müğənnini parodiya edəsiniz, o da bundan inciyə?

- Olmayıb, amma bir dəfə 1977-ci ildə Mirzə Babayevlə bir konsertdə çıxış etməli oldum. Ondan soruşdum ki, Mirzə müəllim, olar sizi parodiya edim? O da cavabında bildirdi ki, əgər mən onu yaxşı yamsılaya bilməsəm, bir də bunu etməyəcəm. Onu parodiya edəndən sonra, xoşuna gəldi.

Bir dəfə Dərbənddə konsert var idi. Muğam ustası Novruz Feyzullayev qastrolda olduğundan gəlib çıxa bilməmişdi. Mənə dedilər ki, burada onu sifətdən tanıyan yoxdur. Elə sən onun əvəzindən bir muğam oxuyarsan. Elan etdilər və çıxdım onun «Rəna» mahnısını oxudum. Səhnənin arxasına keçəndə ortaboy bir kişi mənə yaxınlaşıb dedi ki, siz Novruz Feyzullayevsiniz? Mən də razı halda dedim: Bəli. Əlini mənə uzadaraq dedi: Gəlin tanış olaq: Novruz Feyzullayev.

Sən demə, Novruz Feyzullayev özünü konsertə çatdırıb, bundan da bizim xəbərimiz olmayıb.

İndi çaşıb qalmışıq ki, Novruzu yenidən səhnəyə hansı adla çıxaraq. Məni yenidən səhnəyə çıxartdılar, 10-15 nəfəri, o cümlədən Rusiyanın tanınmış aktyorlarını, müğənnilərini parodiya elədim. Yenidən elan etdilər ki, oxuyur Novruz Feyzullayev. Ancaq tamaşaçılar hər şeyi normal qarşıladı.

- Peşəkar səhnəyə nə vaxt çıxdınız?

- İlk dəfə böyük səhnəyə Moskvada çıxmışam. Azərbaycanda mənə heç kim dəstək olmayıb. Məni ilk dəfə təbrik edən Şövkət Ələkbərova olub.

Bir dəfə konsertdən çıxandan sonra Şövkət xanım mənə yaxınlaşdı və dedi: «Oğlum, çox gözəl çıxış idi. Amma sən çıx get burdan. Burdakılar parodiyanı başa düşmür».

1980-ci illərdə Moskvada keçirilən Olimpiya oyunları ilə bağlı böyük müsabiqə var idi. Mərkəzi Komitədən məni çağırdılar ki, Moskvadan parodiya janrı tələb olunub və biz sizi göndəririk.

Sovet İttifaqının hər yerindən və dünyanın bir çox ölkələrindən parodiyaçılar gəlmişdi. Mən səhnəyə çıxdım. Rus aktyor və müğənnilərini parodiya edəndən sonra, ərəb radiosunun dilindən çıxış edib, klassik ərəb muğamı oxudum. Həmin vaxt mən ərəblərlə bir otaqda qalırdım. Çıxışımı başa vurandan sonra düşündüm ki, onlar gəlib mənim əlimi sıxıb təbrik edəcəklər. Amma məni görəndə üzlərini çevirdilər. Mən tərcüməçidən səbəbini soruşdum. O mənə bildirdi ki, ərəblər məndən inciyib. Çünki mən ərəb dilini bilə-bilə bir həftədir onlarla danışmıram. And-aman etdim ki, ərəb dilini bilmirəm, sadəcə, mətni yazıb veriblər və mən çoxlu məşq etmişəm.

Bundan başqa, İranın mədəniyyət nazirinin qarşısında çıxış etmişəm. 2003-cü ildə isə 1-ci Tehran Yumor Festivalında dünya çempionu olmuşam.

Həmin yarışmaya hətta Hollivuddan, Fransadan sənətkarlar gəlmişdi. Bilirsiniz ki, Fransa parodiyanın, pantomima sənətinin beşiyidir. Mən həmin müsabiqədə Edip Piafın səsi ilə də mahnı oxudum.

2005-ci ildə Türkiyədə 7-ci Beynəlxalaq İncəsənət Festivalı oldu. Orada rəqs, pantomima, musiqi və s. sahələr üzrə yarışma keçirilirdi. Festival stadionda keçirildiyindən çox səs-küy var idi. Mən səhnəyə çıxanda elan etdim ki, mənimlə birgə Bakıdan Zəki Müren də gəlib. Onun adını çəkən kimi stadiona sükut çökdü. Çıxışdan sonra mənə təklif etdilər ki, orada konsert verim. Mənim qalmaq vaxtım başa çatırdı.

- Məlumdur ki, bu gün Azərbaycanda parodiya janrına müraciət edənlərin sayı artıb. Onlar arasında sizin xoşunuza gələni varmı?

- Mən daha çox «Planet parni iz Baku» studiyasının uşaqlarını bəyənirəm. Onlarda həm güclü yumor, həm də gözəl parodiya qabiliyyəti var. Yerdə qalanlar, məncə, tam formada parodiyaçı deyil.

Parodiyanı ilk dəfə peşəkar səviyyədə mən təqdim etdim. Məndən sonra bu sahədə keçmiş sovetlər birliyində bir neçə nəfər ortaya çıxdı. Həmin vaxtlar məni Moskva teatrları dəvət edirdi. Mən getmədim.

İndi isə bu işlərlə məşğul olmağa vaxtım yoxdur. Artıq neçə illərdir ki, Azərbaycan Televiziyasının Arxiv şöbəsində çalışıram. Neçə illərin kino lentlərini, konsert proqramlarını bərpa etmişəm.

Keçən əsrin 20-40-cı illəri ilə bağlı ölkəmizdə çəkilmiş kadrları bərpa edib yeni lentlərə köçürürəm.

İşdən ayrıla bilmirəm. Mən də gedərdim toylara, pul qazanmağa. İndi ancaq məvaciblə dolanıram. Beynəlxalq müsabiqələrə gedəndə bir neçə dəfə məndən soruşublar ki, sənin saytın varmı? Mənim heç maqnitofonum belə yoxdur...

- Həsən müəllim, sizin ilk illərdəki repertuarınızla sonrakı illərdəki repertuar nə dərəcədə fərqlidir?

- Çox fərqlənir. Sonrakı illərdə mən məşhur beytlərdən də istifadə etdim. Bu yaxınlarda telekanalların birində cavan uşaqların yarışması nümayiş etdirilirdi. Bir-birilərinə elə sözlər işlədirlər ki... O sözləri küçədə belə işlətməyə adam utanır. Tanınmış gülüş ustalarından biri deyib: «Biz aşağıların səviyyəsini öz səviyyəmizə qaldırmağa çalışmalıyıq. Özümüz onların səviyyəsinə enməməliyik». Mən istəyirəm ki, bizim parodiyaçılar səthi gülüş yaratmasınlar.

- Məncə, bunun üçün repertuar yaxşı olmalıdır.

- Doğrudur. Mənim bir neçə kitabım çıxıb. Çalışıram ki, maraqlı repertuar hazırlayım. Öz proqramımdakı mətnləri özüm hazırlayıram. İndiki parodiyaçıların əksəriyyəti mənim repertuarımdan bəhrələnir. Allahverdi Yolçuyev yaxşı parodiyaçıdır, amma repertuarı zəifdir. Telman Adıgözəlov da yaxşı parodiyaçı ola bilərdi. O, estradanın dalınca getmədi. Qorxmaz Əlilini 1976-cı ildə mənim yanıma gətirmişdilər ki, qiymət verim. Bir-iki nəfəri parodiya etməklə bu sənətə gəlmək olmaz.

Məncə, parodiya ustası günün nəbzini də tutmalıdır. Mətnlərdə müəyyən qədər tənqid də olmalıdır.

- Nə üçün bizdə parodiyaçılar tərəfindən mono-konsert verilmir? Məsələn, Maksim Qalkinin, Cem Yılmazın konsertləri kimi.

- Mono-konsert üçün proqramım hazırdır. Amma bəziləri deyir ki, bunu çıxart, orasın kəs və s. Bir növ senzura hiss olunur. Bundan başqa, konserti ərsəyə gətirmək üçün vəsait lazımdır.

- Dediniz kitablarınız çap olunub. O kitab parodiya sənəti ilə bağlıdır?

- İki kitabım Bakıxanovlar nəsli ilə bağlıdır. Bu kitablara görə Bakıxanov və “1001 mahnı” milli mükafatlarına layiq görülmüşəm. Üçüncü isə parodiya sənəti ilə bağlı olan «Gül bir az» kitabıdır.

- Bugünkü gənc parodiyaçıların problemini nədə görürsünüz?

- İndiki gənclikdə çatışmayan cəhət mənəviyyat və maraq dairələridir. Bu gün onlar müğənnilərin paltarlarının qırmızı və ya sarı olmağına baxır. Artıq onlar Rəşidi, Şövkəti tanımırlar. Məncə, bu barədə düşünmək lazımdır.

Cabir

Mədəniyyət. - 2009.- 20 may.- S. 7.