Çağdaş heykəltəraşlığımızın
lideri
Görkəmli tişə ustası Ömər
Eldarovun yaradıcılığına baxış...
Akademik Ömər Eldarovun janr müxtəlifliyi ilə
seçilən məhsuldar
yaradıcılığının məcmusu onu öz sənətinin
ustadı hesab etməyə əsas verir. Onun heykəllərinin yaranma manerasında, forma-biçim,
mütənasiblik meyarında da diqqətçəkən bir
məntiq var. Bu böyük sənət
ölçüsünü o, bütün ömrü boyu ləyaqətlə
qoruya bilib. Nəticədə, Azərbaycan heykəltəraşlıq
sənəti müxtəlif materiallara hopmuş böyük sənətkar
təxəyyülünün yüzlərlə bənzərsiz
ifadəsini qazanıb. Bütün bu uğurların
davamlı şəkil alması xeyli vaxtdır ki, onun Azərbaycan
tişə ustalarının lideri olmasını şərtləndirib.
Bugünlərdə ölkənin ən yüksək
mükafatına layiq görülməsi də onun sənətkarlığının
təsdiqidir.
Altmış illik
yaradıcılığı mövzu və faktura etibarilə
nə qədər zəngin olsa da, Ömər Eldarovun adı
çəkiləndə ilk növbədə X.Natəvan abidəsi
yada düşür. Sonralar
milli heykəltəraşlığımızda psixoloji
yaşantıların gözəl ifadəçisi kimi
tanınacaq Ö.Eldarov məhz bu əsərində
özünün fərdi duyumunu insan psixologiyasının
açımına tam yönəldə bilmişdi. Heykəltəraşlıqda psixoloji məqamları
ifadə etmək nə qədər çətin olsa da,
görkəmli tişə ustası
yaradıcılığının ilk mərhələlərindən
başlayaraq müraciət etdiyi ən müxtəlif xarekterli
obrazları ömürlərinin ən önəmli an və məqamlarında
tamaşaçıya təqdim etməyə qərar
vermiş, ictimailəşən şəxsiyyətləri daha
yaddaqalan forma-biçimdə göstərməyə
çalışmışdır. Bakıda
X.Natəvanın şərəfinə ucaldılmış
heykəldə (1960) həyatı çox təzadlı hadisələrlə
zəngin olan şairənin obrazı (oturuşundan tutmuş,
özündə fiqurun ifadəli siluetini şərtləndirən
ritm və geyim plastikasına qədər) tamamilə müəllif
məqsədinə xidmət edir və uğurlu nəticəyə gətirib çıxarır. Ömər
Eldarovun sənət dostu - xalq rəssamı Toqay Məmmədovla
birlikdə yaratdığı Məhəmməd Füzulinin
abidəsi (1963) də bu gün paytaxtın ən
baxımlı sənət nümunələrindən
sayılır. Güclü emosional təsir
gücünə malik abidənin uğurunu şairin ifadəli
tunc obrazı ilə onun nakam məhəbbət
dastanının qəhrəmanları olan Leyli və Məcnunu
qayanı andıran qranitdən hazırlanmış qorelyefləri
şərtləndirib. Üç fiqurun düşüncələrə
qərq olmuş və yaşantılara bələnmiş görkəmilə - məhəbbətləri
rəmzə çevrilmiş poema qəhrəmanlarının
və onların taleyinə çarə qıla bilməyən
dərd şairinin iç dünyasına köklənmiş
fikirli baxışlarında ətrafı duyğulandıracaq
bədii-estetik dəyər kifayət qədərdir. O vaxtlar gənc heykəltəraşların bu əsərinin
SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının gümüş
medalına layiq görülməsi də onun tələbkar sənət
xiridarlarının sınağından uğurla
çıxmasından xəbər verirdi. Ümumiyyətlə,
Ömər Eldarov obrazlarının daha səciyyəvi cəhətlərini
lirik-romantik ruhda təqdim etməklə
tamaşaçısını ovsunlayan heykəltəraşlardandır.
Sənətkarın
yaradıcılığının bu başlıca məziyyətini
onun incəliyi ilə seçilən xoşbəxt ana
mövzusunu özündə ifadə edən «Sevinc» (1956), eləcə
də daha güclü xarakterlərin təcəssümü
olan «Analıq» (1964) və «Həyəcan» (1977)
kompozisiyalarında müşahidə etmək
mümkündür.
Heykəltəraşın
1963-cü ildə ağacdan hazırladığı çoxfiqurlu
«Neftçilər» kompozisiyası portret janrında həll
olunsa da, bir-birinə sıxılaraq onları üstələməyə
çalışan Xəzriyə sinə gərən müxtəlif
yaşlı «qara qızıl» ustalarının mərdlik
yağan çöhrələri böyük ustalıqla
çanlandırılıb.
Ömər Eldarov
yaradıcılığının şah əsərləri
onun tanınmış fırça ustası Səttar Bəhlulzadəyə
həsr etdiyi iki portretdir (1965 və 1968-ci illər) desək, səhv
etmərik. Ağacdan
hazırlanmış hər iki əsər bənzərsiz sənəti
və şəxsiyyəti ilə çox məşhur olan rəssamın
çılğınlığını və özünəməxsusluğunu
özündə gözəl əks etdirir. Biri incə
xırdalıqları, digəri isə ümumiləşdirmələrilə
fərqlənən əsərlərdə rəssamın
qeyri-adiliyini ifadə edən siluet, duruş müəllifin
çox orijinal tapıntısı kimi qəbul edilir.
Ö.Eldarovun sənət dostunun Əmircandakı məzarı
üzərində ucalan abidəsi də (1974) forma-biçiminə
və bədii-estetik tutumuna görə memorial heykəltəraşlığın
ən yaxşı nümunələri sırasına daxil
olmağa layiqdir.
Düşənbədə
ucaldılmış Sədrəddin Ayninin abidəsinin (1978) məhz
Ö.Eldarovun tişəsindən çıxması da tacik sənət
xiridarlarının azərbaycanlı heykəltəraşın
sənətinə böyük inamının ifadəsidir. Görkəmli
tişə ustası bu əsərinə xas olan monumental
duyumunu sonrakı illərdə Əbu Əli ibn Sinanın
(Düşənbə, 1980), məşhur dramaturq Hüseyn
Cavidin (Bakı, 1993), rəssam Əzim Əzimzadənin
(Bakı, 2001), bəstəkar Müslüm Maqomayevin (Bakı,
1987), İhsan Doğramacının (Ankara, 2001) və
ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin (Qars, 2001) abidələrində
də nümayiş etdirə bilmişdir.
Bu yerdə deyək ki,
ulu öndərin obrazı heykəltəraşın
yaradıcılığında xüsusi yer tutur. O, Heydər Əliyevin
Naxçıvanda, Bakıda və digər şəhərlərdə
ucaldılmış neçə-neçə abidəsinin
müəllifidir. Ömər Eldarov çox yaxından
tanıdığı və uzun illər ərzində dostluq
etdiyi görkəmli siyasi xadimin şəxsiyyətinə xas
olan yaddaqalan keyfiyyətləri müxtəlif materiallarda
böyük sənətkarlıqla əbədiləşdirməyə
nail olmuşdur. Ulu öndərin Fəxri Xiyabandakı və
yeni istifadəyə verilmiş Ali Məhkəmə
binasındakı abidəsi özündə yüksək bədii-estetik
məziyyətləri yaşadan sənət nümunələridir.
Ö.Eldarovun ümummilli liderin vaxtilə
yaşadığı binanı bəzəyən xatirə
lövhəsi də özünəməxsus forma-biçim və
plastika mədəniyyəti ilə seçilir. Elə
bu lövhənin qonşuluğundakı məşhur oftalmoloq
Zərifə xanım Əliyevanın xatirə lövhəsi
də böyük sənətkarlıqla işlənilmiş
plastika nümunəsidir. Əlavə edək ki, Ö.Eldarov Zərifə
xanımın Fəxri Xiyabandakı məşhur məzarüstü
abidəsinin də müəllifidir. Bu əsərin mərmər
variantı hazırda Azərbaycan Dövlət İncəsənət
Muzeyində nümayiş etdirilməkdə,
çağdaş milli hekəltəraşlığımızın
uğuru kimi qəbul olunmaqdadır.
Yeri gəlmişkən
qeyd edək ki, Ömər Eldarov məşhur şəxsiyyətlərlə
bağlı digər memorial abidələrin də müəllifidir.
Etiraf etmək
lazımdır ki, görkəmli hekəltəraşın
davamlı səyləri nəticəsində milli incəsənətimizin
bu sahəsi son illər çox maraqlı və təsirli
nümunələrlə zənginləşmişdir.
Üzeyir Hacıbəyov, Vaqif Mustafazadə, Fikrət Əmirov,
Hüseyn Ərəblinski, Süleyman Rəhimov, Şıxəli Qurbanov, Rəşid
Behbudov, Ziya Bünyadov, Həsən Əliyev, Süleyman
Rüstəm, Yusif Səmədoğlu və Tofiq Quliyev,
Tamerlan Əliyev, Aida İmanquliyevanın məzarüstü
abidələri bu qəbildəndir.
Hekəltəraşın
bütün yaradıcılığı boyu müxtəlif
materiallarda yaratdığı portretləri obrazı dərindən
duymaq, onların səciyyəvi cəhətlərini qabartmaq
istedadı xüsusilə yaddaqalandır. Onun oğlu Müslümə həsr
etdiyi portretdə də (1972) gənclik ehtirasının ifadəsi
qabarıqdır. Qızı Lalənin (1970), Maestro Niyazinin
(1984), Sevinc Rzaquliyevanın (1987), Aysel və Aytənin (1988)
portretlərində də zərifliyin və
yaradıcılıq ehtirasının bədiiləşmiş
təsirli görüntüsü ilə
qarşılaşırıq.
Görkəmli tişə
ustası bütün materialları özünə doğma
saysa da, deməliyik ki, onun ağacdan hazırladığı
heykəllər ecazkar və heyrətamizdir. Bu mənada onun rəssam S.Bəhlulzadəyə
həsr etdiyi iki portretlə yanaşı, dirijor Niyazi ilə
bağlı «Elegiya» əsərini, Mahatma Qandi və Rabindranat
Toqorun portretlərini, «Zamanın dörd rəngi»
kompozisiyasını xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Ağacın özünəməxsus ifadə məziyyətini
ustalıqla duyan heykəltəraş bunu obrazların fərdi
və fərqli keyfiyyətlərini aşkarlamağa yönəldə
bildiyindən əsərlər kifayət qədər
duyğulandırıcıdır.
Monumental abidələrində
özünü lirik-romantik kimi təsdiqləyən Ömər
Eldarov dəzgah hekəltəraşlığı səpkili əsərlərində
özünün daha bir yeni keyfiyyətini göstərib. Bu da onun həyat hadisələrinin
fəlsəfi duyumu və onların bədii yozumu ilə
bağlıdır. Heykəltəraşın «Zehnin yuxusu»
(2003), «XX əsr» (2000), «Ağlayan qadın» (2001),
«Uşaqlı qadın» (2001), «Antik motiv» (2001) və s. əsərləri
tamaşaçı düşüncələrini duyğulandırmaq
gücü ilə diqqət çəkir. Reallıq və təxəyyül
bu kompozisiyalarda obrazlı görkəm aldığından
yaranan uğurlu bədii sintez seyrçini dialoqa çəkir,
onun fikirlərinin parlayır, düşündürür.
Ö.Eldarovun
bütün ömrü boyu qazandığı sənət vərdişlərini
vaxtaşırı gənc həmkarları ilə
bölüşməyə vaxt ayırması bu gün
respublikamızda onun özünəməxsus dəyərlərə
malik heykəltəraşlıq məktəbinin
yaranmasını şərtləndirmişdir. Hələ sovet
dönəmində Bakı şəhərində
açılan SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının hekəltəraşlıq
üzrə yaradıcılıq emalatxanasının rəhbəri
kimi bu işi görməyə başlayan Ömər müəllim
hazırda bu işi 2000-ci ildə təsis olunmuş Azərbaycan
Dövlət Rəssamlıq
Akademiyasının rektoru kimi davam etdirməkdədir. Hər gün bu ali təhsil ocağına üz
tutan 82 yaşlı ustad sənətkar gündən-günə
püxtələşən xələflərindən
böyük ehtiram nidaları ilə eşitdiyi «Salam, Ömər
müəllim!» sözlərini də həyatına qatılan
yeni mənəvi enerji kimi qəbul edir.
Daim
yaşayıb-yaratmaq həvəsli olan, etdiklərinin
qarşılığında davamlı olaraq dövlətin
diqqət və qayğısından kənarda qalmayan, dəfələrlə
fəxri adlara və müxtəlif mükafatlara layiq
görülən Ömər Eldarov bu gün
ömrünün müdriklik çağını
yaşayır. Hər
yeni əsəri ilə əsl sənətkarlıq atributu olan
heyrətləndirmək bacarığının tükənmədiyini
nümayiş etdirir. Deməli, o, milli heykəltəraşlığımızı
sənətə qürurgətirən əsərlərlə
zənginləşmək qüdrətindədir. Elə isə
biz də onu aldığı yeni mükafatla təbrik edib,
uğur olsun, ustad! - deyirik.
Ziyadxan Əliyev,
Əməkdar incəsənət xadimi
Mədəniyyət.- 2009.- 20 may.- S. 4.