28 May
kinoxronikada
28 May -
Respublika Günü ərəfəsində Azərbaycan
Demokratik Respublikası dönəmində və cümhuriyyətin
tarixi ilə bağlı çəkilmiş filmləri
araşdırmaq niyyətində olduq. Tarixi xronologiyaya sadiq
qalaraq araşdırmaya ADR dövründəki kinodan
başladıq.
Cümhuriyyət
zamanının kinosu
A.Kazımzadənin müəllifliyi
ilə keçmiş Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən
hazırlanan kataloqlara baxırıq. ADR zamanında cəmi
biri bədii, digəri sənədli olmaqla 2 film çəkilib.
Kataloqdan
oxuyuruq:
«Bir alçalmanın tarixi». 1918-ci il. Bakı, Film Səhmdar Cəmiyyəti.
Rejissor Boris Svetlov, ssenari müəllifi P.Muravyov, operator Qriqori Lemberq. Rollarda A.Polonski, R.Lazareva, Y.Muromski və b. Janr - kinodram.
Real həyatdan bəhs edən kəskin
dramda belə bir fikir irəli sürülür: insanların
başına nə gəlirsə hamısı taleyin
hökmüdür».
Göründüyü kimi, filmin yalnız insanların taleyi müstəvisində ADR-ə dəxli var. Filmi Səhmdar Cəmiyyət istehsalata buraxıb. Dövlətlə bu və ya digər şəkildə bağlılığı yoxdur.
Kataloqda
bu qeydlərə də rast gəlirik:
«Azərbaycanın müstəqilliyinin
ildönümü münasibəti
ilə təntənə».
1919-cu il. Səssiz.
Rej.
Esvir Şub.
Tammetrajlı sənədli film. Müstəqillik əldə etmiş Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin istiqlaliyyətinin
birinci ildönümünün
təntənə ilə
bayram edilməsini əks etdirir.
Film Bakıda 1919-cu il mayın 28-də
lentə alınmış, iyunun 13-də «Ekspress» və
«Rekord» kinoteatrlarında proqramdan əlavə nümayiş
etdirilmişdir. Saxlanılmayıb».
Haşiyə. Əslində bu saxlanılmayıb
ifadəsinin altında
çox mətləblər
yatır və əslində filmi saxlamaq istəyiblər.
Ancaq müəyyən yerləri
qayçılamaq şərti
ilə. Qayçılamaq isə o həddə çatıb ki, əldə heç nə qalmayıb.
Qeyd edək ki, bu barədə
dövrün qəzetlərində afişalar verilib.
Vəssalam!
Amma əslində cəmi 23 ay yaşayan bir ölkədən (özü də nə vaxt, hansı
şəraitdə!!) minlərlə
iş qarışıq
həm də kinematoqrafiyanın formalaşdırılmasını
ummaq ən azından ağılsızlıq
olardı. Biz sadəcə tarixə nəzər saldıq.
Kinoda ADR
Ancaq 18 il yaşamış və
getdikcə inkişaf edən 2-ci respublikanı kinematoqrafiyasından
ADR üçün nəsə ummaq məntiqidir.
Təəssüflər olsun ki, bu
günə qədər müstəqil Azərbaycanın Milli
Kinematoqrafiyası ADR-ə həsr olunmuş bir dənə də
bədii film çəkməyib. Amma
«Salnamə» və «Yaddaş» studiyalarının
çəkdiyi «İstiqlal
yollarında», «Parlament»,
«Əzablı yollar» və s. kimi sənədli filmlər
var. ADR dövründəki hadisələrə əhatəli
yanaşmağı ilə
«Əzablı yollar» filmi daha çox
diqqəti cəlb edir.
Filmin avtobioqrafiyasına
aşağıdakı şəxslər imza atmışlar.
«Əzablı yollar».
1995-ci il. «Yaddaş» studiyası.
Rejissor Zaur Məhərrəm, Nəsib
Nəsibzadə, Yağmur Tunalı, operator Nizami Abbas, bəstəkar
Cavanşir Quliyev, səs operatoru Şamil Kərimov. Sənədli film ADR və onun
rəhbəri M.Ə.Rəsulzadənin
taleyi haqqında tammetrajlı ekran əsəridir. Filmdə ADR liderlərindən
Fətəli xan Xoyski, Yusif bəy
Nəsibbəyli və
başqa tarixi şəxsiyyətlərin həyatı
ilə bağlı
nadir sənədlərdən də istifadə edilmişdir. Kinolentin ayrı-ayrı
epizodları Türkiyədə,
Fransada, Almaniyada, Tiflisdə (Gürcüstan),
Gəncədə, Bakıda
və Abşeronun bir sıra kəndlərində
çəkilmişdir».
Televiziyalarda ADR
Həmişə məhsuldarlığı
ilə seçilən AzTV-nin «Aztelefilm» Yaradıcılıq
Birliyi ADR-in məşhur generalları (Mehmandarov, Şıxlinski,
Ağabəyzadə və b.) barədə silsilə sənədli
filmlər hazırlayıb. Nazim Rzayevin rejissorluğu
ilə «Mücadilə»
adlı sənədli
film çəkilib. 40
dəqiqə həcmində
olan bu film bütövlükdə ADR mövzusuna
həsr olunub. Çəkilişlər Bakı,
Gəncə, Tiflis,
Yeri gəlmişkən, qeyd edək
ki, ADR zamanından bizə çox az kadrlar qalıb. Zamanı
saniyələrlə ölçülən bu kadrlar Dövlət
Kino Arxivində saxlanılır və telekanallar həm filmlərdə,
həm də ayrı-ayrı verilişlərdə bu lentlərdən
istifadə etmək məcburiyyətində qalır.
Yalnız rejissor Mehriban Ələkbərzadənin
silsilələrlə «Space» telekanalında efirə gedən
tarixi film və müəllif verilişlərində ADR
mövzusuna ara-sıra toxunulub.
«Lider» TV-də isə vəziyyət AzTV-yə bənzəyir.
Ancaq «Lider» TV ADR barədə bütöv bir film hazırlamayıb. Digər telekanallarda
isə bu dövrə aid yalnız proqramlar var.
Müstəqil prodüser mərkəzləri
və digər yaradıcı təşkilatların isə bu
mövzuya müraciət etmələri inandırıcı
görünmür. Sadəcə, bununçün sponsor gərək.
Ancaq unutmayaq ki, bu həm bizə, həm
də gələcək nəsillərə lazımdır.
İntiqam Hacılı
Mədəniyyət.-
2009.- 27 may.- S. 10.