Məhsuldar alim, yorulmaz tədqiqatçı

Filologiya elmləri doktoru, professor Nazif Qəhrəmanlı elmi-ədəbi çevrələrdə daha çox ədəbiyyat tarximizlə bağlı fundamental elmi tədqiqatların müəllifi kimi tanınır. Çağdaş ədəbi nəslin yaradıcılığına həsr etdiyi çoxsaylı tənqidi məqalələri, elmi-fəlsəfi esseləri ona ciddi və ədalətli tənqidçi imici qazandırıb.

Nazif Qəhrəmanlı həyatda əldə etdiyi bütün uğurlarını gərgin əməksevərliyi hesabına qazanıb. Biz bir kənddənik. Amma bir-birimizlə daha çox Bakıda təmasda olmuşuq. 1980-cı illərin əvvəllərində Nazif müəllim Azərbaycan Ensiklopediyasında işləyə-işləyə elmi iş üzərində çalışırdı. Onun yaşadığı mənzilin yaxınlığında mən Nazif müəllimin dostu, başqa bir həmkəndlim, istedadlı riyaziyyatçı Bəybalaoğlu ilə kirayədə qalırdım. Seyidməmmədin vasitəsilə aramızda sıx ünsiyyət yaranmışdı, şəxsi dostluq əlaqələrimiz möhkəmləndikcə onun elmi, ədəbi-tənqidi əsərlərini, qəzetlərdə dərc olunmuş yazılarını maraqla izləyərək oxuyur, macal tapan kimi fikir və düşüncələrimi söyləyirdim. Nazif müəllim başqalarının, o cümlədən mənim fikirlərimə, təklif və mülahizələrinə hörmətlə yanaşır, hətta fərqli yanaşmalar olanda belə dözümlü münasibət göstərirdi.

Nazif Qəhrəmanlı 60 il əvvəl Quba rayounun Birinci Nügədi kəndində dünyaya göz açıb. Mənim təqribən 10-11 yaşım olanda özümdən 6-7 yaş böyük olan Nazifi ilk dəfə anası ilə birlikdə Pir-Bəhyə ocağı ziyarət etməyə gələndə görmüşəm.

Təbii ki, o gün mən məktəbin yuxarı siniflərində oxuyan Nazifin illər sonra kəndimizdən çıxan iki professordan biri olacağını ağlıma belə gətirə bilməzdim. Lakin elə həmin illərdə Nazifin atası, kənddə sayılıb-seçilən kişilərdən olan Ələkbər dayının həyatdan cavan yaşlarında köçməsi, onun çox nəcib, xeyirxah insan olduğu barədə yaşa dolduqca eşitdiyim söhbətlər yaddaşımda həkk olunmuşdu. Hər gün dərsdən sonra əlində çoxlu dəftər-kitabla məktəbdən qayıdan Nazifin ona xas ağır və təmkinli yerişlə mənim tez-tez baş çəkdiyim Balabikə nənəmgilin evlərinin qarşısındakı küçə boyu öz evlərinə tərəf üzüyuxarı addımladığı da gözlərim önündədir. Onun sadə, daha dəqiq desəm, kasıb geyimindən ailələrinin güzəran sıxıntısı çəkdiyi aşkar hiss olunurdu. Lakin Ələkbər kişinin o biri uşaqları kimi Nazifin də yaxşı oxuması, çox ağıllı, tərbiyəli olması bərədə ara-sıra eşitdiyim söhbətləri də yaxşı xatırlayıram.

Nazif Qəhrəmanlının elmin zirvələrinə gedən yolun həyatın çox dolanbaclarından keçdiyini məxsusi qeyd etməyə, bəlkə də, ehtiyac yoxdur. Sadəcə onun avtobioqrafiyasına qısa nəzər yetirmək kifayətdir ki, hər şey oxuculara bir daha aşkar olsun. 1966-cı ildə Birinci Nügədi kənd orta məktəbini əla qiymətlərlə bitirən Nazif üz tutduğu paytaxtda ilk illər ailələrinin çətin maddi durumunu nəzərə alıb sənədlərini ali məktəbə deyil, Bakı Yeyinti Sənayesi Texnikumuna verir ki, buranın yataqxanasında qalaraq mümkün qədər tez iş tapıb özünü dolandıra bilsin. O texnikumu bitirəndən sonra işləyə-işləyə hazırkı Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin axşam şöbəsinə daxil olur. Burada ali təhsilini başa vurana qədər əvvəlcə Botanika İnstitutunda, sonra isə tikintidə fəhlə, daha sonra yanğınsöndürən, poçt operatoru, kinoteatrda nəzarətçi işləyir. Universiteti bitirdikdən sonra isə Bakı şəhər məktəblilərin yaradıcılıq sarayında metodist və şöbə müdiri vəzifələrində çalışır. 1973-1974-cü illərdə hərbi xidmət keçir.

Nazif müəllimin taleyində xalq şairi Rəsul Rzanın rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Ensiklopediyasında 18 il (1975-1993) işləməsi dərin iz buraxıb. O, burada özünün fəxrlə qeyd etdiyi kimi, "həyat və vətənpərvərlik dərsləri" alıb. Kiçik redaktor kimi fəaliyyətə başlamış, pillə-pillə yüksələrək redaktor, elmi redaktor, böyük elmi redaktor, sonradan ensiklopediyanın ədəbi nəzarət və komplektləşdirmə redaksiyasının, 1990-cı ildən isə Kütləvi nəşrlər və tərcümə redaksiyasının müdiri olmuşdur.

N.Qəhrəmanlı Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının on cildliyində getmiş bir çox ədəbi, tarixi, hərbi mövzuda məqanin müəllifi, həmçinin orada hazırlanmış elmi və bədii tərcümə kitablarının redaktoru olmuşdur. Bir çox elmi və bədii tərcümələrin də müəllifidir. "Uşaq ensiklopediyası"nın (I-III cildlər) və "Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ensiklopediyası"nın (I-III cildlər) hazırlanmasında fəal iştirak etmişdir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyində hazırlanmış və Türkiyədə nəşr olunmuş "Kitabi-Dədə Qorqud" ensiklopediyasının (2000-ci il) və iki cildlik "Cümhuriyyət" (2004-cü il) ensiklopediyyasının müəllif və redaktorlarından biridir.

N.Qəhrəmanlı 1993-1996-cı illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Milli Münasibətlər İnstitutunda çalışmışdır. Burada əvvəlcə elmi işçi, 2003-cü ildən AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunda baş elmi işçidir. 1986-cı ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda "Mikayıl Rəfilinin ədəbi-tənqidi yaradıcılığı" mövzusunda namizədlik, 1999-cu ildə həmin institutda "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixçiliyi (XIX-XX əsrlər)" mövzusunda müvəffəqiyyətlə doktorluq dissertasiyalarını müdafiə etmişdir.

Nazif Qəhrəmanlı yorulmadan, məhsuldar yazıb-yaradan tədqiqatçı-alimlərdəndir. Alimin 1999-cu ildə nəşr olunmuş "Üç budaq: Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Almas İldırım" (kitab 2007-ci ildə latin əlifbası ilə yenidən dərc olunmuşdur), Səməd Mənsurun həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş "Bir ömrün rəngləri" (2000), "Azərbacanda ədəbi cəmiyyətlər.1920-30-cu illər". (2007), "Nəsib bəy nümunəsi" (2008-ci il) və başqa elmi əsərləri dərin maraq və rəğbət hissi ilə qarşılanıb.

Nazif Qəhrəmanlı qələmini bədii yaradıcılqda da sınayıb. Onun 1991-ci ildə nəşr olunmuş "Kəndimizin yaddaşı" povest və hekayələr kitabı canlı və yaddaqalan obrazları, orijinal təhkiyə üslubu ilə seçilərək ədəbi tənqidin diqqətini cəlb edib. "Quba haqqında nəğmələr" (2004), "Səkinə xanım Axundzadə - müəllim, teatr xadimi, dramaturq" kitablarının (2005-ci il) kitablarının tərtibçisidir. Bəzi məqalələri rus və türk dillərində də çap olunmuşdur. Tanınmış alim hazırda AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda fəaliyyət göstərən müdafiə şurasının üzvüdür.

Bu qədər elmi, bədii, publisistik əsərlərin müəllifi olan, elmi işlə bərabər, pedaqoji sahədə də uğurla çalışan, yüzlərlə tələbəyə ədəbiyyatımızın tarixini tədris edərək, onların sevimli müəllimlərindən birinə çevrilən Nazif Qəhrəmanlı həyatda çox sadə, xeyirxah, iddiasız bir insandır. Lakin ədəbiyyat tariximizdən, müasir ədəbiyyatşünaslığın nəzəri və təcrübi problemlərindən söz düşəndə mövqeyini açıq deməyi də, əsaslandırmağı da bacarır. Professor Nazif Qəhrəmanlını ömrünün 60-cı baharı münasibətilə təbrik edir, ona cansağlı və yaradıcılığında uğurlar arzulayırıq.

Məsaim ABDULLAYEV

Mədəniyyət.- 2009.- 7 oktyabr.- S. 6.