Üç kitab - üç tale

Qarşımda üç kitab var. Bu kitablardan üç imza boylanır. Tanış imzalar. O imzalar ki, sahiblərinin kimliyini ortaya qoyur. O imzalar ki, sahiblərindən qabaq onları tanımışam. Müəlliflərdən biri xanımdı: Zemfira Qafarova. Zemfira xanım digər baxımdan da fərqlənir. O biri kitabları ərsəyə gətirənlər bilavasitə mətbuatla bağlı insanlardı, həmkarlarımızdı. Zemfira Qafarovasa ixtisasına və məşğuliyyətinə görə musiqişünasdı. Yarım əsrdən bəridi taleyini musiqiylə bağlayıb, bütün ömrü Bakı Musiqi Akademiyasında keçib, qırx ildən artıqdı pedaqoji fəaliyyət göstərir. İyirmi beş il öncə sənətşünaslıq namizədi elmi dərəcəsini almış, 1993-cü ildən professor olan Zemfira xanım bir müddət qardaş Türkiyədə çalışıb.

Zemfira Qafarova Azərbaycan musiqişünasları arasında yetərincə tanınır. Onun bəstəkarlarımızın yaradıcılığına həsr etdiyi «Tofiq Bakıxanov», «Ramiz Mustafayev», «Şəfiqə Axundova», «Hacı Xanməmmədov» monoqrafiyaları, onlarla elmi məqalələr alim və tədqiqatçı əməyinin bəhrəsidi. Haqqında danışdığım «Azərbaycan musiqi incəsənəti» kitabınasa alimin ötən illər ərzində qələmə aldığı elmi məqalələrin, resenziyaların, oçerklərin bir qismi daxil edilib. Bunların sırasında dahi Üzeyir bəyin yaradıcılığı, o cümlədən, «Koroğlu» operasının tədqiqiylə bağlı araşdırma xüsusilə diqqəti çəkir. Həmin yazıdan bir parçanı nəzərinizə çatdırmaqla, musiqişünasla bağlı fikirlərimi əyaniləşdirmək istərdim: «...«Koroğlu» operasının musiqi-dramaturgiya xətti bir sıra «məhəlli» kulminasiyalardan keçərək zirvəyə doğru can atan vahid dinamik dalğa şəklində inkişaf edir.

...Qeyd etmək lazımdır ki, operanın musiqi-kompozisiyasının həlli klassik teatr normalarına uyğunlaşdırılmışdır. Bu formanı musiqili səhnə realizmi yaratmışdır. Ü.Hacıbəyov burada da klassik ənənələrin layiqli davamçısı kimi çıxış etmişdir. Verdinin son operalarında - «Falstaf»dakı fuqalarda, «Otello»dakı septenin sonata qanunauyğunluqlarına qədər, Qlinkanın «Susanin»dəki xor introduksiyasının kupletliyi, variasiyalığı və polifonik inkişafına qədər olan ənənələrdən yaradıcı şəkildə istifadə edir...»

Qarşımdakı ikinci kitab «Tanış mövzuda variasiyalar» adlanır. Baza təhsili jurnalist olan, uzun illərdən bəri kino sənətini sistemli şəkildə öyrənən və artıq bunun nəticəsi kimi sənətşünaslıq namizədi, alimlik dərəcəsini daşıyan Əlisəfdər Hüseynovun imzası şübhəsiz sizlərə də tanışdı. Bundan əvvəl kino mövzusunda üç kitabı çıxan müəllifin növbəti görüşü bir növ hesabata bənzəyir. Əlli illik yubileyi ilə eyni vaxtda düşdüyünə görə. Yaradıcılığa «Bakı» qəzetində başlayan, ömrünün 14 ilini Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində bir zabit, hərbi jurnalist kimi keçirən Əlisəfdər Hüseynovun kinonun nəzəri-estetik problemlərindən bəhs edən çeşidli yazıları- məqalə və resenziyaları peşəkarlıqla qələmə alındığından həm sıravi oxucu da, həm də mütəxəssislər də böyük maraq oyadır. Kitaba cəm olan yazıları birər-birər sadalamaq imkanının məhdud olduğundan yaxşısı onu əldə eləyib, oxumaqdı. Hələliksə, əminlik üçün bir parça da kifayətdi: «...Açığı «Yoxlama» filmində də süjetin sxemi seriala verilən tələblərə uyğun olaraq ənənəvi ölçülərdə qurulub. Vergilər Nazirliyinin müfəttişi Habil Dadaşov (aktyor Ə.Həmidov) böyük bir metallurgiya kombinatını yoxlamağa gəlir və elə ilk gündən Habillə birlikdə biz tamaşaçılar da bilirik ki, burada iri məbləğdə vergidən yayınma, dövlət büdcəsinə keçməli olan pulun mənimsənilməsi halları var.

Aydın məsələdir ki, belə məqamlarda ucu ələ keçmiş kələfi dolaşdırmaq, izi itirmək üçün illərin (və müxtəlif mafiyaların) sınağından çıxmış metodlar - rəsmi rəislərin, qeyri-rəsmi patronların göstərişi ilə şantaj hədələri, bunlar bir nəticə vermədikdə, adam kimi yaşamağın ləzzətini bilməyən binəva Don Kixotu ələ almaq, ona adam olmağın fəlsəfəsini başa salmaq üçün külli miqdarda rüşvət, bıçaq sümüyə dirənəndə isə fiziki təzyiq, aradangötürmə variantları işə düşəcək. Bütün ənənəvi janr kanonları «Yoxlama»da da var. Fəqət «Yoxlama»nın poetikası yalnız bu sadalanan sxemlərlə məhdudlaşsaydı biz təbii ki, hazır qəliblər üzərində qurulmuş növbəti bir boyevikdən danışmaq zorunda qalardıq ki, xoşbəxtlikdən belə alınmamışdır. Çünki öz üslubuna, təhkiyəsinə sadiq qalan V. Mustafayev yoxlamanın gedişini, gözlənilən və gözlənilməyən məqamlarını ənənəvi formanın məngənəsindən, tanış, yorucu təhkiyənin yeknəsək ritmindən, bəzən belə filmlərin etiketinə çevrilmiş pafoslu nitq sistemindən yan keçirir, filmin poetik strukturunu tamam fərqli və gözlənilməz bir müstəvi üzərində qurur, personajları yeni qiyafədə təqdim edərək mövzunun, süjetin, gülüş, lətifə estetikası ilə fərqli yozumunu verir...»

...Bu gün bir təzə söz yedim-

Dadı-duzu qaçmamış.

Ləpələr uğunub gedir

Külək ağzın açmamış.

...Neynəsən sevirəm səni,

Qulunam, gəl min boynuma!..

Bu şeiri də sən yazmısan,

Babalı mənim boynuma...

Qulu Ağsəsin «Nabran novellası» kitabındandı bu şeirlər. Az qala birnəfəsə, ləzzət ala-ala oxuduğum kitabdan. Üçüncü «həmsöhbətim»dən. Bunları yaradıcılığı bir yana, təxəllüsüylə də seçilən Qulu ağlı kəsəndə yazıb. Bu isə Qulunun hələ orta məktəbdəykən redaktor müavini olduğu qəzetdə çıxan şeirləridi. Öz təbirincə desək, komsomol əxlaqına yaraşmayan iki şeiri.

Günəşə bənzəməkçin

Yarpaqlar saraldılar.

Yerə şölə salmayıb,

Yenə kölgə saldılar.

Dodaqların Füzulinin

İki şirin misrasıdı,

Özün tap oxu, hansıdı...

Gözlərin yazılmayıb hələ

Nazın çəkilməyib hələ

Eh, işimiz var bundan belə...

Yalan-gercək bu şeirlərin üstündə onu müəllimlər otağında məşhər ayağına çəkiblər. Deyiblər, yaman başından yekə danışırsan, daha doğrusu, yazırsan. İndi hələm-hələm dilini tərpətməklə arası olmayan Qulu onda əl boyda uşağıydı. Ona görə cıqqırını çıxarmadan bir yazdığına baxıb, bir də böyüklərin üzünə. Onların da əvvəlcə ürəyi yuxalıb, ta birinci şeirin üstündə dayanmayıblar. Növbə ikinciyə çatanda iki ayaqlarını bir başmağa dirəyiblər ki, yox ey, belə yazmaqda qəsdin nədi. Axırda hamının fağır bildiyi Qulu kirimiş qalmaqdan bir şey çıxmadığını görüb, müdrikcəsinə dillənib: «Demək istəmişəm ki, şeir belə olar, yoxsa sizin çap elədiyiniz kimi...»

Fikrət Qocadan təsirlənib, yazdığını, and-aman eləməyinə baxmayaraq, ona bağışlamadılar. Tutduğu vəzifədən çıxardılar. O da eləməyib tənbəllik, dar ayaqda adı-sanı dadına çatmayan Fikrət müəllimə «Açıq məktub» yazıb. Özü də şeirlə.

Uzun illər sonra onlar üz-üzə gəldilər. Görüşdülər, bölüşdülər. Bu səfər ikincinin birinciyə quşu qondu. İş o yerə çatdı ki, həmin bu ikinci onu bizim yazımızdakı birincilikdən hamının gözündə birinci eləmək eşqinə düşdü. Qulunun bundan qabaqkı «Sənsən hər yer» kitabını qabağına qoyub ürəyini boşaltdı. Gənc həmkarını tərif yağdırıb, göylərə qaldırdı.

Amma öz aramızdı, Qulunun göylərdə nə işi var? Onun yerdə görməli o qədər işi var ki, istəsə də, göydə bir şey alınmaz. Bu da kitab deyil ha, başa gəlsin, lap belə ürəyin istəyən kimi.

Vallah, dostumuz məzəsini yerə qoyan deyil. Ömründə birinci dəfə istirahət evinə və ömründə ilk dəfə Nabrana gedəsən, sonra bir qoşun yazınının ağzını bir yerə yığıb kitab bağlayasan, adını da qoyasan «Nabran novellası». Adına baxırsan, fikirləşirsən, yəqin romandan, povestdən-zaddan olar. Amma kitabı vərəqləyəndə görürsən, nə onnandı, nə bundan. Nabranın adı, dadı üçcə səhifəlik yazıdadı...

Əvəzində birinci kərə kitabla oxucu qarşısına 34 yaşında çıxan Qulu Ağsəsin qırxın tamamında dördüncü görüş yerində bolluca esse, publisistik məqalə, hekayə və müsahibələr var. Bunların bir qismi müxtəlif vaxtlarda qəzet-jurnallarda çap olunduğundan, mənə tanışdı. Bir qismisə ilk dəfədi işıq üzü görür. Bircə qalır sizin görməyiniz...

« ...Kimsən, nəçisən, ay Allah-

Heç səndən baş tapammadıq.

Özün qurduğun dünyada

Sənə bir iş tapammadıq.

Günün necə keçir barı,

Can verib, can almağınan?..

Səni nəynən bəndə salaq,

Tutaq hansı qarmağınan?!

Görsək heç nə eləmərik,

Bir özünü göstər bizə!

Yaxşı günün əgər busa,

Yaman günü göstər bizə1

...Özünü görməsək də,

Xofun yamandı, Allah!...

Bizi qırıb qurtarmamış,

Ölmə, amandı, Allah!...

Dedilər, Allah göydədi. Marsacan uçduq, «gördüm» deyən olmadı.

Dedilər, Allah yerdədi. Torpağın altını üstünə çevirdik, neftlə qazdan özgə əlimizə bir şey keçmədi.

Dedilər, məscid Allahın evidi. Girdik ki, molla moizə oxuyur.

Dedilər, Allah insanın bətnindədi. Cərrah çağırdıq, açıb baxdı: bu öddü, bu mədədi, bu bağırsaqdı, bu da...

Dedilər, Allah yoxdu. Dərilərini soyduq».

Seymur Elsevər

Mədəniyyət.- 2009.- 4 sentyabr.- S. 12.