Sadəcə kitablar...

Çox az şey bildiyini dərk etmək üçün, çoxlu oxumaq lazımdır

(Mişel de Montel)

Kitablar da dostlar kimidir: az, amma yaxşı seçilmiş olmalıdır. Görəsən, mümkündürmü ki, 2 kitab oxuyan, 20 kitab oxuyandan daha çox mütaliəyə sahib olsun? Öz sualıma öz cavabım pozitivdir (çox vaxt olduğu kimi): məncə, hə! Çünki, əsas kəmiyyət deyil, keyfiyyətdir. Məsələn, cəmi bircə saatını sərf etməklə Çexovun (özümüzünkülər inciməsin, ağlıma ilk o gəldi) 2-3 kiçik hekayəsini oxuyan insan, bir saatda daha çox şey qazanır, nəinki günlərini adını yazıçı qoymuş, amma cümləsinin başı ilə ayağı bilinməyən birinin romanını oxumağa itirən insan. Göründüyü kimi, II- nin qazanmağı bir yana, o hətta itirir də!

Nə isə, girişdən yəqin ki, aydın oldu. Mövzumuz kitablardır: ən maraqlı və ən darıxdırıcı kitablar! Ən ucuz və ən bahalı kitablar! Nadir tapılanından lazımsız əşya kimi atılanına qədər.

Planda tutduğum, amma hələ mövcud olmayan bu yazımda ağbirçəkliyimə salıb “camaat kitab oxumur, ay balam”- deyə şikayət edəcəyimi əvvəlcədən bilirdim. Ona görə də lap əvvəlcədən dedim, bir öz kitabxanama baş çəkim, görüm bir, dilimə görə dilçəyim var, ya yox?! Oxuculara “kitabxanam”- deyə yalan satdığıma görə vicdan əzabı çəkdim lap. “Kitabxanam” deyəndə ki, 3- 4 Azərbaycan ədəbiyyatı, (onu da ya getdiyim tədbirlərdə veriblər ya da dost- tanış hədiyyə eləyib) 5- 6 da xarici ədəbiyyata aid kitabı olan bir rəfim var. Araya 1- 2 qəzet və jurnal da sırımışam ki, “kitabxanam” bir az da böyük görünsün. Çünki, həqiqətən də onun böyük olmasını istərdim. Amma neynim ki, mən sadəcə azərbaycanlı bir tələbəyəm və pulsuz kitabxanaların olduğuna şükür etməliyəm. (özümü bir anlıq Teymur Əmrah kimi hiss elədim) Nə isə, bircə bu 3- 4 və 5- 6 söhbətinə də balaca bir açıqlama gətirim, bununla da “mən”i götürüm qoyum bir kənara, keçim təkcə özümün yox, bütün Azərbaycan evlərindəki kitab rəflərinin vəziyyətinə. Kitab rəfimdə Azərbaycan ədəbiyyatına aid kitabların sayının 3- 4, dünya ədəbiyyatına aid olanların isə 5- 6 olması, mənim “xain”liyimlə bağlı deyil. Azərbaycan ədəbiyyatını oxuyub qurtarmaq üçün günüm elə Cəfər Cabbarlı adına kitabxanaya gedib-gələn yolda keçir. Kitabxanadan alıb oxuyuram deyə, bütün kitablara yox, ancaq ən çox bəyəndiyim yerli kitablara pul verirəm. Rəfimdə dünya ədəbiyyatına aid kitabların sayca daha çox olması isə, onların Azərbaycanda çox az tapılması ilə əlaqədardır. Elə kitablar var ki, illərdir onları kitabxanalarda tapmadığımdan, rastıma çıxan kimi almışam. Həm də orijinal dilində. Belə! Söz verdiyim kimi, “mən” getdi bir kənara və gəldik “biz”ə!

Kitab passajında gördüklərimdən...

Azərbaycanda kitab satışının nə vəziyyətdə olmasını öyrənmək üçün ilk olaraq yolumu şəhərimizin mərkəz küçələrindən birində, hamının “tarqovıy” adlandırdığı bir məkanda yeganə kitab passajı kimi tanınan bir obyekt tərəfdən saldım. İlk gördüyüm mənzərə: satıcı kitabların tozunu silməklə məşğul idi. Yox. Yox, qorxmayın, hələ ki, şüvənliyə heç bir əsas yoxdur. Bu, kitabın alınmadığı vaxt (gün, ay, il) ərzində üzərinə hopan toz deyildi, üzbəüz məkanda gedən təmirin “işi” idi. Orada olduğum 15- 20 dəqiqə ərzində kitablara yaxınlaşan 1- 2 nəfər gördüm, düzü. Amma vallah əlini cibinə salıb kitabı aparan görmədim. Elə kitabı vərəqləyib, arxasını çevirib, AZN sözünün qarşısında nə görürdülərsə, kitabı yerinə qoyub düz gedirdilər. (Ya da, sadəcə ayağım düşmədi oralara) Nə isə, komentariyalarımı yığışdırım və sizə artıq bir ildir ki, passajda kitab satışı ilə məşğul olan Azər Şamilovla olan söhbətimizi çatdırım:

- Həmişə bazar olsun! Vəziyyət nə yerdədir?

- Kitab bazarı çox zəif, hətta deyərdim ki, pis vəziyyətdədir. Biz bir gündə təxminən 20- 30, ən minimum isə 10 kitab satırıq.

- I cümlə ilə II, təzada oxşadı. Günə 20- 30 kitab satışı pisdir ki?

- Passaj üçün, hətta, çox pisdir! Günə 50 kitab satılsa, bu, yaxşı hal sayıla bilər.

- Problemlər...

- Hansı birindən danışım? Yaxşı, lap əvvəldən başlayaq. Texniki kitablar çatışmır. Mühüm problemlərdən biri budur. Gün ərzində texniki kitab istəyən azı 2- 3 nəfəri geriyə əliboş göndəririk. Maraqlısı budur ki, bu kitablar Rusiyada var, sadəcə nə tərcümə olunmur, nə də rus dilində olanları gətirilmir. Həm də bu cür tələbat var ikən! Məncə, bunun üçün xüsusi proqram hazırlanmalıdır. II bir problem indiki nəslin 80 %- nin rus dilini bilməməsi ilə bağlıdır. Məktəblərdə rus dilinin əvvəlki kimi tədrisi dayandırıldıqdan sonra isə vəziyyət daha da pisləşib. Elə kitablar var ki, onların oxunması mütləqdir, lakin azərbaycanca yoxdur. Çoxları da rus dilini bilmədiyindən, o vacib kitabı oxuya bilmir. Hətta bəzən kiril dilində oxumağı belə bacarmayan insanlara rast gəlirəm. Digər bir problem kitabların qiymətindədir. Əksər kitabların qiyməti çox bahadır. Bəzən olur ki, kimsə hansısa bir kitabı əldə etməyi çox istəyir, amma qiymət həddən artıq yüksək olduğundan o, kitabı ala bilmir. Düzdür, kitaba verilən pul itmir. Əgər bir insan “o kitaba verdiyim pula elə özümə paltar alaram daa!” deyirsə, bu artıq onun günahıdır. Amma yenə də insanların maddi vəziyyəti nəzərə alınsa, pis olmaz. Kitabların keyfiyyətində də problem az deyil. Kitablar var ki, vərəqləri kitab vərəqindən çox, qəzet kağızına oxşayır. Saralır, tez cırılır, qopub tökülür və s.

- Alıcıların əsasını hansı nəsil təşkil edir?

- Cavan və orta nəsil. Amma mən bir şeyi mütləq qeyd etmənizi istərdim. Bu gün Azərbaycanda kitab alıcılarının əksəriyyətini bir qədər imkanlı və əsasən rusdilli təbəqə, bir də ki, elə rusların özləri təşkil edir. Bu bir daha bizimkilərin kitaba pul xərcləmək istəməməsini sübut edir. Bu işlə məşğul olanların çoxunu millətin maariflənməsi deyil, yalnız pul maraqlandırır. Amma heç millətin özü də maariflənmək istəmir deyəsən! Elə uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı vəziyyəti götürək. Bu kitabların 99 %- ni burada yaşayan ruslar alır, ona görə də satışda rusca kitablar çoxluq təşkil edir. Bizimkilər üçün isə əvvəl yemək, geyim və digər vacib şeylər, ən sonda isə kitab durur. Əgər bizimkilər də kiçik yaşlarından uşağın qəlbində oxumağa qarşı maraq oyatsa, sonra həmin uşaq özü oxumaq istəyəcək!

- Kitabların qiymətindən danışdınız, amma konkret bir qiymət demədiniz...

- Kitablarımız var 2- 3 manata, var 70- 80 manata.

- Yəni o 70- 80 manatlıq kitabları da alanlar var?

- Var, amma baxır kimin almasına. Biz tələbata uyğun işləyirik. Əgər o kitab alınmırsa, onu gətirmərik.

- Ən çox hansı növ kitabları istəyirlər?

- Son vaxtlar camaat, nəsə, psixoloji kitablara çox ehtiyac duyur. Amma dərsliklərlə əlaqədar olan tədris, test kitablarının satışını keçən kitab növü çox olmur. Təbabət elminə aid kitablar da pis satılmır. Camaat, deyəsən, artıq həkimlərə heç inanmır. Məsələn. Mikayıl Səfərovun “Gözəllik və sağlamlığın yaşıl ensiklopediyası” çox alınır. Bir də, çox təəssüflər olsun ki, bürclərə, yuxu yozmalara və ən əsası magiya ilə ekstrasenslərə aid kitabların adı alıcılar tərəfindən tez- tez çəkilir. Son zamanlar televiziyalarda ekstrasenslərin, sözün əsl mənasında, təbliğ olunması isə bu cür kitablara olan inam və marağı birə- beş artırıb. Hətta bu şeylərlə bağlı bəzi kitabların gətirilməsini xüsusilə sifariş edənlər də olur. Satıcı olsam da, belə olsun, istəməzdim.

- Bəs dini kitablara maraq necədir?

- Normal. Qurani-Kərim, namazın qaydalarını öyrədən kitablar çox satılır.

300 manata da kitab alanımız varmış...

Yolumu davam edib növbəti kitab mağazasına daxil oldum. Mağazada çalışan Günel xanımın sözlərindən vəziyyətin heç də pis olmadığı məlum oldu: “Kitab bazarımızda vəziyyət yaxşıdır. Tələbat var, biz də ona uyğun olaraq, hər həftə yeni- yeni kitablar gətiririk. Nigar xanım Köçərli artıq 2 aydır ki, qiymətlərdə 20 % endirimə yol verib ki, bununla da alıcılıq qabiliyyəti bir az da artıb. Ən çox Çingiz Abdullayevin, Elçin Səfərlinin, xaricilərdən isə Stefani Mayer, Vişnyovski və başqa müəlliflərin kitabları satılır. Amma satışda xarici ədəbiyyata aid kitablar çoxluq təşkil edir. Çünki, tez- tez yeni kitablar yaranır və biz də gətirib satırıq. Yerli müəlliflərimizə aid təzə kitablarsa, son vaxtlar yox dərəcəsindədir. Hələ ki, gözləyirik. Onu da qeyd edim ki, bizdə 3 manat 20 qəpikdən tutmuş, 100 manatadək qiyməti olan kitablar var və həmin bahalı kitablar da normal kitablar kimi alınır. Uşaq ədəbiyyatına gəldikdə isə, bizim hətta ayrıca “uşaq ədəbiyyatı” mərkəzimiz var, amma orada rus və ingiliscə böyük seçim olduğu halda, azərbaycanca seyrəklik hiss olunur”.

Son olaraq Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının nəzdində olan “Akademiya” kitab mərkəzinə də baş vurdum. Mütəxəssis Nigar xanım İsmayılovanın açıqlamasına görə, bu mağazada da alıcı qıtlığı yaşanmır: “Almaniyanın Azərbaycandakı rəsmi nümayəndəsi yalnız bizik və buna görə də oradan bizə ən son nəşrlər, həm də endirimli qiymətlərlə göndərilir. Məsələn, bizdə Mikelancelonun, Salvador Dalinin kitabları var ki, qiyməti 300 manat təşkil edir. İlk səslənişdə baha görünsə də, kitabı gördükdən sonra bu qiymət adama normal gəlir və onu da deyim ki, belə kitablarımızın satışında da bir problem yoxdur, şükürlər olsun ki! Necə deyərlər, hər kitabın öz alıcısı var”.

1 manatlıq kitaba bax

Belə! Son müsahibələrdən sonra gözümə bir qədər işıq gəldi. Lakin evə qayıdarkən “Xalqlar dostluğu” metrosundan çıxıb metronun başında, küncdəki xudmani bir yerdə kitab satışı ilə məşğul olan qocanın qarşısında Hüseyn Cavidin, Mirzə Cəlilin 1 manata satılan kitablarını gördüm və nədənsə yadıma normal alınan o bahalı kitab və jurnallar düşdü. Öz- özümə sual verdim: Hüseyn Cavid- 1 manata??? Yox, bu dəfə öz sualıma öz cavabım heç də pozitiv olmadı. Bu neqativ fikirlərlə yoluma “davam” dedim.

Könül NƏCƏFOVA

Mədəniyyət.- 2009.- 10 sentyabr.- S. 10.