Kimliyini və bu dünyada nə axtardığını yaxşı bilən alim

Soruşma ki, “Mən kiməm?” - çox sevdiyin xalq bilir!

“Dünyada nə axtarıram?” - axtarış dünyanın özü kimi sonsuzdur!

Bu sual mütəfəkkirin, dərin zəka sahibinin hər an özünə verdiyi sualdır. XIII əsrdən başlayaraq bütün Avropanı fəth edən “Tibb elminin kanonu” əsərinin müəllifi, böyük təbib və filosof, islam Şərqinin dünyaya bəxş etdiyi mütəfəkkir Əbu Əli ibn Sina bu sualın qoyuluşunu belə dəyişdirmişdir: “Mən çox istərdim ki, biləm mən kiməm və bu dünyada nə axtarıram?”.

Qeyd etdiyim kimi, bu sualı bütün dərin zəka sahibləri özlərinə verirlər. Professor Nizami Cəfərov belə zəka sahiblərindəndir. Bu sual geniş dünyagörüşünə sahib olan şəxsiyyəti daim izləyir.

Nizami Cəfərov haqqında yazmaq sözsüz ki, çox xoşdur, lakin həm də çətindir. Bu çətinlik onun elm aləmində, ictimai həyatda, xüsusilə də müasir ictimai fikrimizdə malik olduğu zəngin dəyərlərlə əlaqədardır. Bu dəyərləri qiymətləndirmək heç də asan deyildir. Belə ki, Nizami ensiklopedik alimdir, humanitar və ictimai elmlərin elə bir mühüm problemi yoxdur ki, o bu və ya başqa tərzdə onlara öz münasibətini bildirməsin. Bu dediyimə əmin olmaq üçün onun beşcildlik seçilmiş əsərlərinin heç olmasa mündəricatına nəzər salmaq kifayətdir.

Nizami Cəfərovun elmi maraq dairəsinin mərkəzində Azərbaycan xalqının tarixi taleyinin problemlərinin araşdırılması durur.

O, Azərbaycan xalqının tarixini tədqiq etməkdə orijinal istiqamətlə getmişdir. Bu istiqamət başlanğıcını xalqımızın dilinin tarixini öyrənməkdən götürür. Nizaminin seçdiyi bu yol Azərbaycan xalqını böyük türk dünyası ilə bağlayır. Onun “Azərbaycan dilinin milliləşməsi” adlı monoqrafik tədqiqatı tək dil probleminin deyil, daha çox Azərbaycan xalqının bir millət kimi formalaşması prosesinin tədqiqidir.

Nizaminin “Azərbaycanşünaslığa giriş” irihəcmli monoqrafiyasının təqdimatını xatırlayıram. Bu əsər respublikamızın elmi ictimaiyyətinin diqqətini çox cəlb etmişdir. Müəllif əsərində tarixçi kimi faktlarla, filoloq kimi obrazlarla, filosof kimi məntiqi mühakimələrlə danışır. Bütün hallarda da oxucunu inandıra bilir. Bu əsər elmlərin koordinasiyasının gözəl nümunəsidir.

Professor Nizami Cəfərovun dünyaya baxışında və onun dərkində fərqləndirici cəhətlər sırasında obrazlı təfəkkür xüsusi yer tutur. Onun “Koroğlunun poetikası”, “Dədə Qorqud eposunda müraciətlər”, “Eposdan kitaba” və s. əsərləri məhz obrazlı təfəkkürün məhsuludur.

Nizaminin “bu dünyada nə axtarıram” fəlsəfi iddiası onu azadlığa doğru aparmış və aparır. Belə ki, insan həyatı zəruriyyəti nə qədər və nə səviyyədə dərk edirsə və onu öz fəaliyyətində həyata keçirirsə o qədər də azad olur. Bu azadlıq sosial ədalətlilik, humanizm, cəmiyyət üçün faydalılıq və s. prinsipləri özündə birləşdirir. Nizaminin azadlığında bu prinsiplərin cəminin təzahürünü görürük.

Professor Nizami Cəfərovun etik dünyagörüşündə həyatdan zövq almaq əsas yer tutur. O, zövqün insan əxlaqının, rəftarının ən yüksək səadəti olması baxışına tərəfdardır. Zövq və onunla bağlı olan mənəvi-ruhi tələbatın ödənilməsi xoşbəxtliyin ən yüksək qayəsi olduğuna inanır. Nizami hər kəsi xoşbəxt görmək istəyir, onun (və mənim) rəyimcə insan öz daxili, mənəvi-ruhi aləmini daim nəzarətdə saxlamalı, gərəksiz əhvaldan qorumalıdır.

İnsan nəyi isə daha çox arzu edirsə və onun əldə edilməsi artdıqca həqiqi zövqə, həqiqi xoşbəxtliyə nail olur.

Qədimdən “həyatın mənası” problemi filosofların, ədiblərin və başqalarının qarşılaşdığı problem olmuşdur və müasir dövrümüzdə də öz aktuallığını saxlayır. Həyat müxtəlif çalarlı olduğundan “həyatın mənası nədən ibarətdir” sualına birmənalı cavab vermək mümkün deyildir. Nizami Cəfərov bu suala cavab axtarmır, o, insan həyatının özünə məna gətirir. Bütün situasiyaları layiqincə mənalandırmasan yaşamaq mənasız olardı. Nizaminin həyatın mənalandırılmasında seçdiyi üsul da maraqlıdır. Bu üsul həyatda, təbiətdə, insanlarda gözəlliyi sezməkdir, qiymətləndirməkdir. Onun devizi belədir: “Həyatda ancaq yararsızlıqları axtarmaq sönük, bayağı zövqün məhsuludur”.

Professor Nizami Cəfərov püxtələşmiş müdrik ictimai-siyasi xadimdir. O, respublikamızın ictimai, siyasi və mədəni həyatında çox uğurlu fəaliyyət göstərir. Bu fəaliyyətdə Nizami üçün xarakterik olan cəhət onun məşğul olduğu sahəni bütün incəlikləri ilə bilməsidir. Digər bir cəhət onu hər bir sahə üzrə mütəxəssisi, hətta adi işçini sonadək dinləmək bacarığıdır. Nizami üçün dövlətçilik çox əzizdir. Onun qorunması və inkişafı üçün yüksək fədakarlıq, vətəndaşlıq nümayiş etdirir.

Nizami öz xalqına çox yaxın və ona səmimidir. Mən əminəm ki, o Azərbaycanın ixtiyari bölgəsindən Milli Məclisə deputatlığa öz namizədliyini irəli sürsə, xalq onu məmnuniyyətlə deputat seçər. Bu şəxsdəki ümumi Azərbaycan istəyi onu bütün regionlara sevdirə bilib.

Nizami şəxsi münasibətlərdə, elmi problemlərdə dialoqu yüksək qiymətləndirir. O, dialoqda höcət deyil, inadkardır. Müqabil tərəfin də inadkarlığına hörmət edir, höcət olmağı acizlik hesab edir. Bu və ya digər elmi məsələdə öz konsepsiyasını şərh edərkən, müqabil tərəfin konsepsiyasına qarşı çıxarkən çox nəcib ziyalılıq nümayiş etdirir. Bu dialoq fikir mübadiləsi xarakteri alır. Nizami mübahisədə təhqiri yolverilməz hesab edir. Elmi mübahisələrdə, istər yazılarında, istərsə də çıxışlarında etik normalara, sözün tam mənasında, riayət edir. Nizaminin böyük alim kimi bu keyfiyyətləri ona elm aləmində hörmət qazandırır. Bu alim intriqanın düşmənidir. Elmdə intriqa şəxsi münasibətlər müstəvisinə keçir, hər iki tərəfin vaxtını alır, ömrünü də qısaldır.

Nizamidə yüksək dəyərləndirdiyim bir cəhəti də qeyd etmək istərdim. O, yaxşılığı, illər ötsə də, unutmur və bu anları daim xatırlayır. Bununla bərabər Nizami ona qarşı olan pis əməlləri bağışlayıb, unuda bilir. Bu xüsusiyyət ancaq genişqəlbli insana məxsusdur. Bax, Nizami belə bir insandır.

Nizaminin nəfəsində və sözündə güclü cəlbedici qüvvə vardır. O, insanları inandırmağı bacarır. Bu qüvvənin təsiridir ki, hər bir ailə, hər insan onun çıxışları, mühakimələri, sözləri üçün darıxır.

Nizami mənim, mən də Nizaminin dostuyam. Yaş fərqi çoxdur. Bu fərq dostluğa mane ola bilirmi? Bu suala cavabı Aristotelin sözləri ilə verirəm: “Gənclər insanı sevdikləri üçün, qocalar isə özlərinin gücsüzlüyü üzündən mərhəmətli olurlar. Belə ki,onlar bütün bədbəxtliklərə özlərinə yaxın kimi baxırlar”. Nə qədər ki, qayğı özünü yaddan çıxarmayır, dostluq yaddan çıxmaz. Mənim üçün çox rahatlıq doğuran bir sual da vardır. Qohumlarım, yaxınlarım, hətta yadlarım mənim əhvalımı soruşarkən əlavə edirlər: “Nizami necədir?”.

Həmid İMANOV,

professor

Xalq qəzeti.- 2009.- 25 sentyabr.- S. 9.