Torpaqlar dövlət ehtiyacı üçün necə alınacaq?

Milli Məclisin aprelin 20-də keçirilən iclasında «Torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması haqqında» qanun layihəsi qəbul edildi. Bu qanun Azərbaycanda torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması, bununla bağlı kompensasiyanın məbləğinin hesablanması və ödənilməsi qaydalarını, habelə, bu sahədə tərəflər arasında yaranan digər münasibətləri tənzimləyəcək.

Təbii ki, qanun geniş ictimaiyyət üçün maraq doğurur. Məsələ burasındadır ki, son illərdə dövlət ehtiyacları üçün torpaqların alınması, bu məqsədlə torpaq üzərində olan tikililərin sökülməsi və s. kimi hallara tez-tez rast gəlinir. Bəzi hallarda alınan torpaqlara, onun üzərində olan əmlaka görə kompensasiyanın məbləğinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı narazılıqlar da yaranır. İnsanları maraqlandıran əsas məsələlərdən biri qanunun bu cür vəziyyətləri necə tənzimləməsidir. Qanunla yaxından tanış olduqda bu suallara cavab tapmaq olur.

Dövlət ehtiyacına nələr daxildir?

Qanuna əsasən, torpaqlar dövlət ehtiyacı üçün aşağıdakı hallarda alına bilər:

- Dövlət əhəmiyyətli yolların və digər kommunikasiya xətlərinin (magistral neft və qaz boru kəmərlərinin, kanalizasiya, yüksəkgərginlikli elektrik xətlərinin, hidrotexniki qurğuların) çəkilməsi və quraşdırılması;

- sərhədboyu zolaqda dövlət sərhədinin etibarlı mühafizəsinin təmin edilməsi;

- müdafiə və təhlükəsizlik əhəmiyyətli obyektlərin tikilməsi;

- dövlət əhəmiyyətli dağ-mədən sənayesi obyektlərinin tikilməsi.

Qanunda qəti formada ifadə edilir ki, sadalananlardan başqa, digər hallarda torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması nəzərdə tutulmayıb.

Onu da qeyd edək ki, qanuna əsasən, dövlət şəxsi mülkiyyətçidən, bələdiyyədən və dövlətin mülkiyyətində olub, amma icarəyə verilən şəxsdən torpağı ala bilər. Torpağın alınmasının qarşılıqlı razılaşma və ya məhkəmə qaydasında məcburi yoluna icazə verilir.

Qanunda o da aydın şəkildə ifadə edilir ki, torpağı alan tərəf bütün məsələləri, o cümlədən köçürülmə, yerləşdirmə, bu proses zamanı baş verən narahatçılıq, zərər və s. məsələlərin həllinə görə cavabdehdir.

Kompensasiya necə hesablanacaq?

Torpaq alınmamışdan öncə bununla əlaqədar elanın verilməsi şərtdir. Alınacaq torpaqlar konkret ünvanı ilə dəqiq göstərilməlidir. Dövlət ərazidə olan torpaqları hansı məqsədlə aldığını izah etməli, bu məqsədlə orada yaşayan insanlar arasında bir və ya bir neçə dəfə ictimai iclas keçirməlidir.

Dövlət ehtiyacı üçün alınması nəzərdə tutulan torpağın qiymətləndirilməsini qanuna əsasən müstəqil qiymətləndirici şirkət həyata keçirməlidir. Alınmanın təsirinə məruz qalan bütün şəxslərə torpaqlarının alınması əvəzində ədalətli kompensasiya ödənilməlidir.

Qanuna əsasən alınan torpaq üçün kompensasiyanın məbləği aşağıdakı üsullarla hesablanır:

Torpağın bazar qiymətinin müəyyən edilməsi;

Əgər mövcud ərazidə bazar qiymətini müəyyən etmək mümkün deyilsə, bərpa qiymətinin müəyyən edilməsi.

Kompensasiya müəyyən edilən zaman əsas prinsip kimi torpaqlarını tərk etmə nəticəsində zərər çəkən şəxslərin əvvəlki maddi vəziyyətinin bərpa edilməsi götürülür. Kompensasiya alınma nəticəsində şəxsi yaşayış, həyata keçirdiyi sahibkarlıq fəaliyyətini və ya iş yerini dəyişməyə məcbur edibsə, yerdəyişmədən irəli gələn bütün xərclər və itkiləri də ödəməlidir;

Ödəniləcək kompensasiya qiymətləndirilərkən mövcud inflyasiya nəzərə alınmalıdır.

Fərq yaransa…

Qanunda kompensasiyanın tərkib hissəsi olan bazar, bərpa qiyməti haqqında da izahat verilir. Torpağın bazar dəyəri torpağın siyahıya alınma tarixindən əvvəlki üç ay ərzində yaxın ərazidə alınan torpağa uyğun, notariat qaydada təsdiq edilmiş alqı-satqı müqavilələrində göstərilmiş 3 ən yüksək qiymətin orta göstəricisi əsasında müəyyən edilir. Yaxın ərazi dedikdə 100 metrədək olan ərazi götürülür. Həmin ərazidə torpaqla bağlı bazar mövcud olmadıqda alınan torpağı 250 metrədək əhatə edən ərazi üzrə, həmin ərazidə torpaqla bağlı bazar mövcud olmadıqda isə 500 metrədək əhatə edən ərazi üzrə mövcud olan, alınacaq torpağa uyğun torpağın bazar qiyməti əsas götürülür.

Torpağın qiymətinin onun bazar qiyməti əsasında müəyyən edilməsi üçün nəzərdə tutulan 500 metrlik ərazidə torpaqla bağlı bazar mövcud olmadıqda həmin torpağın bazar qiyməti yerləşdiyi rayon, şəhərdəki bazar qiyməti əsas götürülür.

Bərpa dəyəri dedikdə isə əmlak sahibinin əvvəlki imkanlarının itirilməsinə görə yaranan zərərin məbləğidir. Qanuna görə, heç kəs dövlət ehtiyacı üçün torpaqların və onun üzərində olan yaşayış, sahibkarlıq obyektinin alınmasına görə daha aşağı infrastruktur imkanı olan torpağa, evə köçürülə bilməz. Əgər bu baş verərsə, yaranan fərqə görə əvvəlki imkanların bərpası üçün əlavə kompensasiya ödənilməlidir.

Vergi və digər rüsumlar olmayacaq

Qəbiristanlıq yerləşən torpaq alındıqda, alan tərəf həmin qəbiristanlıqda dəfn edilmiş şəxslərin qohumları ilə dəfn edilmiş şəxslərin eksqumasiyası və başqa yerdə basdırılması məsələsini həll etməlidir. Eksqumasiya və başqa yerdə basdırılma ilə bağlı qərar qəbul edildiyi halda, alan orqan eksqumasiya və başqa yerdə basdırılma, habelə bununla əlaqədar bütün müvafiq və ənənəvi mərasimlərlə bağlı xərcləri ödəyir.

Qanuna görə, əgər razılaşma nəticəsində kompensasiyanın pul şəklində ödənilməsi məqbul sayılarsa, ödəmə nağd yox, bank vasitəsilə həyata keçirilməlidir. Torpağı alınan şəxsin bank hesabı olmadıqda həmin hesabı alan tərəf öz vəsaiti ilə açmalıdır və bu hesabdan istifadə olunmasında həmin şəxslərə yardım göstərməlidir.

Qanun ödənən kompensasiyaları vergi, rüsum və digər ödənişlərdən azad edir.

Nəhayət, torpağı alınan tərəf iki halda məhkəməyə müraciət edə bilər. Alan tərəfin hərəkətləri nəticəsində vətəndaş hüquqlarının pozulduğunu güman edərsə, 90 gün müddətində yuxarı orqana və məhkəməyə müraciət etmək hüququna sahibdir. Həmçinin, torpağın alınmasının zəruri olmadığını iddia edən, habelə, ödənilən kompensasiyanın məbləği ilə razı olmayan şəxs qanunvericiliyə uyğun olaraq məhkəməyə müraciət edə bilər.

Vasif Cəfərov

Mərkəz.- 2010.- 22 aprel.- S. 7.