II Qaregin sülhdən danışdı

«İrəvana qayıtdıqdan sonra deyəcək ki, dünya miqyasında «erməni soyqırımı» tanınmalıdır, geri çəkilə bilmərik»

Dünən Bakıda Dünya Dini Liderlərinin Ümumdünya Sammiti öz işinə başlayıb. Dünyanın 33 ölkəsindən 220 nümayəndənin iştirak etdiyi bu mötəbər tədbir bütün ermənilərin katalikosu II Qareginin qatılması ilə diqqəti daha çox cəlb edir. Diqqətçəkən məqamlardan biri də onun Bakıda səsləndirdiyi bəyanatlardır. APA-nın xəbərinə görə, Qaregin bu tədbirin əhəmiyyətinin böyük olduğunu deyib: «Dinlərarası dialoq mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dünyada regional, milli, etnik münaqişələr mövcuddur. Dinlərarası dialoq bu münaqişələrin həllinə kömək edə bilər». Xalqları sülhə inandırmağın vacibliyini qeyd edən II Qaregin Dağlıq Qarabağ probleminin həlli ilə bağlı ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsində danışıqlar getdiyini bildirib: «Problem dinc yolla həll olunmalıdır. Dini liderlərin əsas vəzifəsi Dağlıq Qarabağ probleminin həlli ilə bağlı prezidentlərə dəstək verərək, danışıqların davam etdirilməsi və münaqişənin həllinə nail olmaqdır». Moskva və bütün Rusiyanın patriarxı Kirillin sülh danışıqlarına dəstəyini yüksək qiymətləndirdiklərini bildirən II Qaregin bu mövzuda növbəti tədbirin İrəvanda keçirilməsi təklifini irəli sürüb və Şeyxülislam Allahşükür Paşazadəni ora dəvət edib. II Qaregin bildirib ki, bölgədəki bütün bağlı sərhədlərin açılacağı gün uzaqda deyil: «Necə ki, şərait yaratdılar və biz Bakıya gəldik».

Burada nəzərləri cəlb edən Qareginin Bakıya Moskva və bütün Rusiyanın partiarxı Kirillin patronajlığı altında gəlməsidir. Eyni zamanda, hər üç ölkənin dini liderlərinin keçirdiyi üçtərəfli görüşdə Kirill görüşün Dağlıq Qarabağ probleminin sülh yolu ilə həll olunmasına həsr olunduğunu deyib. O qeyd edib ki, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesində mühüm irəliləyişlər var: «Burada böyük rol prezidentlərə aiddir. Rusiya prezidentinin də vasitəçi kimi bu işdə öz rolu var. Bəzi çətinliklərə baxmayaraq, iki tərəfi də razı salan perspektivlər yaranıb. Biz siyasətçi deyilik, dini liderlərik. Amma siyasətçilərə münaqişənin sülh yolu ilə həlli ilə bağlı dəstək verə, xalqlara təsir edə bilərik». Qaregin isə çıxışında bunları deyib: «Biz dini liderlər kimi Allah qullarıyıq. Ona görə də sülh tərəfdarıyıq. Dini liderlər olaraq regionda sülhün bərqərar olması üçün səylər göstərməliyik». Vasitəçilik missiyasına görə Rus Pravoslav Kilsəsinə təşəkkür edən II Qaregin «Müharibə qəddarlıqdır, sülh lazımdır» söyləyib.

Bəs, erməni dini liderinin Bakıya gəlişində, onun səsləndirdiyi bəyanatlarda, habelə Rusiya patriarxının bu görüşləri təşkil etməsində Azərbaycan üçün dividend gətirən nələrsə varmı? Bununla bağlı fikirlərini öyrəndiyimiz «Atlas» Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi Elxan Şahinoğlu II Qareginin Bakıya gəlişinin və burada sülhdən danışmasının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə təsir edəcəyini, hansısa irəliləyişlərə səbəb olacağını düşünmədiyini bildirdi. Onun sözlərinə görə, danışıqların aparıldığı ötən 16 il ərzində kifayət qədər bu cür qarşılıqlı səfərlər olub: «Düzdür, bu, üst səviyyəli bir səfərdir. Amma Azərbaycanda da, Ermənistanda da, neytral dövlətdə də xeyli sayda görüşlər olub. Həmin görüşlərdə də hər zaman sülhdən, xalqlar arasında əlaqənin yaranmasından, bölgədə sabitliyə nail olmağın vacibliyindən pafosla danışılıb. Amma üstündən keçən aylar, illər ərzində bu ifadələrin tezliklə unudulduğunu göstərir».

Müsahibimiz deyir ki, siyasi qərar verilməyənədək digər qurumların, o cümlədən QHT-lərin, jurnalistlərin, vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinin, dini liderlərin görüşmələrinin heç bir mənası olmur: «Həqiqətən də, bir nəticə əldə olunarsa, ilkin sülh anlaşması imzalanarsa o zaman bu görüşlərin əhəmiyyəti artar və bu cür təmasların yeri görünər. Beləliklə də, barışın effektivliyi artar. Amma indiki halda, yəni siyasi qərar verilməyənədək bu səfərlərin nəticə verəcəyini gözləmirəm. Çünki təcrübədə də biz bunu görmüşük».

Erməni dini liderinin səfərinin, səsləndirdiyi sülh bəyanatlarının danışıqların gedişinə təsirinin olub-olmaması ilə bağlı sualımızı cavablandıran E. Şahinoğlu dedi ki, həqiqətən də Qaregin Bakıda müəyyən müsbət fikirlər söyləyib: «Amma Bakıda neyləyə, hansı fikirləri söyləyə bilərdi? İrəvana qayıtdıqdan sonra deyəcək ki, dünya miqyasında erməni soyqırımı tanınmalıdır, biz bu məsələdən geri çəkilə bilmərik. Yəni, bu çıxış da bir növ diplomatik jestlərdir. Əlbəttə ki, Qaregin İrəvandakı fikirlərini Bakıda təkrarlaya bilməz. Bu, böyük narazılıq yaradar. Odur ki, başlayır sülhdən danışmağa. İrəvanda isə tamam fərqli fikirlər söyləyəcək. Ona görə də deyirəm ki, bu cür açıqlamalarla prosesə təsir etmək mümkün deyil. Əgər böyük dövlətlər tərəflərə təsir, təzyiq edib münaqişəni həll edə bilmirlərsə, ayrı-ayrı din xadimlərinin prosesə təsir edəcəyini düşünmək məncə doğru olmazdı».

Səxavət HƏMİD

Mərkəz.- 2010.- 27 aprel.- S. 3.