HEYDƏR ƏLİYEV
Təntənəli mərasimə dünyanın bir çox ölkələrindən, MDB, Yaxın Şərq ölkələrindən, Avropadan dövlət nümayəndələri gəlmişdi. «Bu, Heydər Əliyev avtoritetinin dünya miqyasında qəbul edilməsi demək idi, - Şimali Osetiya Prezidenti Aleksandr Sergeyeviç Dzasoxov deyir:
- Onun dünya miqyaslı, təcrübəli siyasətçi kimi qəbul edildiyi İslam dövlətlərində, ərəb ölkələrində çox populyar olduğunu xüsusi qeyd etmək istəyirəm.
Andiçmə mərasimindən sonra böyük qəbul oldu. Xarici qonaqların təbrikləri, nitqləri, çıxışları dinlənildi.
«Deyirlər, bir çaya iki dəfə girmək mümkün deyil», - Aleksandr Dzasoxov çıxışına bu sözlərlə başladı. - Heydər Əliyeviç isə bu fikri alt-üst etdi. Biz də çox xoşbəxtik ki, Azərbaycan xalqının belə bir lideri var... Siyasətçilərin münasibəti sıravi insanların qiymətindən fərqli deyil. Heydər Əliyevi bir insan kimi incitdilər, lakin o, antik qəhrəmanlar kimi doğma torpağına qayıtdı, bu yerlərdən yeni güc aldı və öz xalqına sahib çıxdı».
Qəbul zamanı Heydər Əliyevin kövrək duyğuları coşdu və Səməd Vurğunun möhtəşəm sözlərini dilə gətirdi:
Ayrılarmı könül candan,
Azərbaycan! Azərbaycan!
Yazıçı Elçin Əfəndiyev Türkiyədə Füzulinin 500 illiyinin qeyd olunmasını xatırlayır:
- Dövlət qəbulunda istedadlı Azərbaycan müğənnisi Səkinə İsmayılova «Küçələrə su səpmişəm» mahnısını oxudu. Heydər Əliyevə bu mahnı həddindən artıq təsir eləmişdi. İndiyə qədər bu səhnə gözümün qarşısından getmir. Mən Heydər Əliyevə baxaraq düşünürdüm ki, Azərbaycan mədəniyyətini, Azərbaycan musiqisini bu cür ürəkdən sevən bir şəxs öz Vətənindən uzaqda, ələlxüsus, təcrid olunduğu vaxtlarda, görəsən, necə dözə bilib?»
Ona güc verən doğma mədəniyyətin, milli incəsənətin, elmin pak mənbəyi idi. Biz Heydər Əliyevin böyük Azərbaycan şairi Hüseyn cavidin yaradıcılığına necə diqqətlə yanaşdığını, onun nəşinin vətənə qaytarılması, əsərlərinin müasir oxucuya çatdırılması üçün nə qədər əziyyət çəkdiyini qeyd etmişdik.
Azərbaycan mədəniyyəti və elminin dühaları arasında respublikanın Elmlər Akademiyasının prezidenti, Azərbaycan Dövlət Universitetinin rektoru, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Yusif Heydər oğlu Məmmədəliyev də olmuşdur.
1996-cı ilin sentyabrında Respublika sarayında böyük alimin anadan olmasının 90 illiyinə həsr olunmuş təntənəli mərasim keçirilirdi. Heydər Əliyev deyirdi ki, respublikada geniş qeyd olunan bu yubiley bizim elmimizi dünya səviyyəsində tanıtdıran, öz təkrarolunmaz şəxsiyyətinin böyüklüyü ilə doğma diyarın ürək genişliyini, gözəlliyini göstərən Yusif Məmmədəliyevə hörmət və ehtiramımızın əlamətidir. Yeni ideyaların müəllifi, pedaqoq, böyük nəzəriyyəçi, yorulmaz təşkilatçı, zəhmətsevər insan - akademik Yusif Məmmədəliyev bizim xalqımızın yaddaşında məhz bu cür qalıb.
İki il keçdi və Prezident Heydər Əliyev Bakının ən gözəl guşələrindən birində akademik Yusif Məmmədəliyevin abidəsinin açılışında iştirak etdi. Böyük alim sanki öz düşüncələrinin içində, sadəcə bircə anlıq dincəlməkçün əyləşmişdi. Onun arxasında qala divarları, qarşısında sonsuz insan axını. Sanki biri-birini dəyişən nəsillər onun qarşısından keçib hörmət və ehtiramlarını nümayiş etdirirlər.
Heydər Əliyev həmin açılışda dedi:
- Qədim adət-ənənəyə uyğun olaraq, Azərbaycanda və ümumiyyətlə, bütün Yaxın Şərqdə insana heykəl qoymaq adəti yoxdur. Lakin bizim xalq inkişaf etdi, öz həyatında dünya mədəniyyəti nümunələrini tətbiq etməyə başladı və XX əsrdə Azərbaycanda gözəl və təkrarolunmaz memarlıq abidələriylə yanaşı, heykəltəraşlıq abidələri də qoyulmağa başladı. Bu abidələr bizim ölkəmizin estetik görünüşünü bir az da zənginləşdirmiş oldu…
1996-cı ildə biz akademik Yusif Məmmədəliyevin 90 illik yubileyini böyük ümumxalq bayramı kimi qeyd etdik. Bu, indiki nəslin onun xidmətlərinə ehtiramının əlamətidir. Mən şadam ki, Yusif Məmmədəliyevin abidəsinin qoyulmasıyla bağlı fərmanım bu gün həyata keçir. Burada alimin qızı çıxış etdi, atasının abidəsinin qoyulmasında iştirak edən hər kəsə öz dərin minnətdarlığını bildirdi. Mən də Sevda Məmmədəliyevanın bu təşəkkürlərinə qoşuluram. Onun çıxışına qulaq asarkən fikirləşdim ki, həqiqətən də, atasına layiq qızdır. O, çox gözəl çıxış etdi. Yəqin atasının istedadı qanla ona da keçib. Heydər Əliyev haqlıdır. Sevda Məmmədəliyeva Azərbaycan mədəniyyət nazirinin müavini, tanınmış ictimai xadim və filosofdur. Onun səyi nəticəsində atasının xatirəsinə həsr olunmuş «Akademik» kitabı işıq üzü görmüşdü.
Yusif Məmmədəliyevi doğma diyardan kənarda - Rusiyada, bütün dünyada da xatırlayırlar. YUNESKO-nun qərarıyla böyük alimin 100 illik yubileyi qeyd olundu, 2005-ci il Yusif Məmmədəliyev ili elan edildi.
1996-cı ildə Azərbaycanda
daha bir yubiley - general Heydərovun 70 illiyi keçirildi. Məlum
məsələdir ki, bu, Prezidentin şəxsi
təşəbbüsü idi. Adamla dolu
olan zala müraciət edən Prezident general Heydərovun
şəxsi dəyanətini, mübarizliyini qeyd etmiş, onun
böyük dövlət və siyasi xadim olduğunu
bildirmişdi. Əfsuslar olsun ki, o, bu günə
qədər yaşaya bilmədi, öz oğullarının -
Muradın və Maqsudun gələcəyini görmədi,
nəvələrini bağrına basmaq ona qismət
olmadı...
Murad Heydərov indiyəcən xatırlayır ki,
Prezident onun atasının adını
çəkərkən səsi titrədi, göz
yaşlarını saxlaya bilmədi... Bu
çıxışın stenoqramı Heydərovlar
ailəsində ən böyük, ən müqəddəs
bir xatirə kimi saxlanılır.
Xatırladaq ki, Heydər
Əliyev «memuar yazırsınızmı» sualına
«hərdən, yeri gələndə bəzi epizodları
danışıram» cavabını vermişdi. Bu epizodlarda
detallar var ki, onlarsız tarix yoxdur.
... Moskvada böyük iclas gedir. Hesabatla çıxış edən dissidentlər
haqqında danışır. «Bizdə
dissidentlər yoxdur», - deyə Əliyev
yaxınlığındakı yazıçı Anara
tərəf əyilir.
... 1999-cu il dekabrın 25-də
Heydər Əliyev bir qrup rusiyalı jurnalisti qəbul edirdi. Görüşün sonunda Rusiya Jurnalistlər
İttifaqının katibi Gennadi Maltsev Heydər
Əliyevdən onun aforizmlər kitabına avtoqraf
yazmasını xahiş etdi.
«Hardan qol çəkim? - Əliyev
soruşdu. - Bax, burdan çəkəcəm... Bizdə indi hər şey azərbaycancadır,
bircə imza əvvəlki kimi rus dilində qalıb».
Görəsən, ilk
dəfə o nə vaxt belə qol çəkmişdi? Texnikumda
oxuyanda, institut tələbəsi olanda, ya bəlkə Daxili
İşlər üzrə Xalq Kommisarlığında
çalışan zaman? Hər halda, bu
uzun, sonu qıvrılan imza onunla bir ömür yol
gəlmişdi. Bununla belə, Heydər
Əliyevin müsahiblərinin dediyinə görə, o, 15-16
yaşınadək rus dilini bilmirmiş. Biz
bu haqda başqa mülahizələr də çox
eşitmişik. Görəsən,
həmin adamların çoxu özləri rus dilini hansı
səviyyədə bildiklərinin fərqinə
varıblarmı? Əliyev rus dilini
məktəb, texnikum yaşlarından öyrənmişdi.
Onun təkmilləşməsi ilə
məşğul olmuşdu. O, rus dilini nə vaxt
öyrənməsinin tarixini danışanda,
əlbəttə, məişət səviyyəsində
bilməyi nəzərdə tutmurdu. Başqa dili
də öz doğma dili kimi bilməyi deyirdi.
80-ci illərin sonu, 90-cı
illərin əvvəllərində rus və rusdilli əhali
kütləvi surətdə Azərbaycanı tərk edirdi. Rusiya ali
məktəblərində təhsil alanlar diplomlarını
gizlətmək məcburiyyətində idi. Onların
savadından istifadə olunmurdu. Azərbaycanda
Xalq (?!) cəbhəsinin hakimiyyətə gəlişi ilə
keçən əsrin ortalarında Çində geniş
işlənən terminlə desək, «mədəni inqilab» hərəkətə
gəldi. Yeni xunveybinlər professor və
akademikləri cəmiyyətdən
uzaqlaşdırırdılar. Kəndlərdə
özlərinin «universitetlərini» açmağa
başlamışdılar. Dünya
şöhrətli Neft Akademiyası yeni dərs ilinə
yalnız 1992-ci ilin dekabr ayında start verə bilmişdi.
Heydər Əliyev o illəri yada salarkən deyirdi:
«... Özünüreklam kimi başa
düşməyin, amma mən Azərbaycanda
rəhbərliyə qayıdandan sonra bir çox rus bura
döndü. Bizim üçün,
əlbəttə, Rusiya-Azərbaycan qarşılıqlı
münasibətləri böyük əhəmiyyət kəsb
edir. Sizə deyə bilərəm ki,
Azərbaycan Rusiya ilə dostluq münasibətlərinin
möhkəmlənməsi və inkişafında qəti
mövqe tutub».
Azərbaycanın ən
nüfuzlu mədəniyyət xadimləri, ziyalıların
ən görkəmli nümayəndələri də bu
mövqeyə şərik idilər.
Məsələn, Azərbaycanın xalq şairi
Bəxtiyar Vahabzadənin şahidliyinə istinad edək: «Siz
bilirsiniz də mən bütün həyatım boyu «türk,
türk», - deyə hayqırmışam, lakin həqiqət
var. Biz böyük rus dili, rus mədəniyyəti
məktəbi keçmişik. Necə ki, sovet
təhsil sisteminə bərabər təhsil sistemi yoxdur,
eləcə də rus təhsil sisteminin də
tayı-bərabəri yoxdur. Rus
mədəniyyəti isə həqiqətən, dünya
mədəniyyətinin zirvələrindən biridir».
9 yanvar 2001-ci il, Bakı
Həmin gün Heydər Əliyev Binə hava
limanında «Rusiya» təyyarəsinin trapı önündə
bu ölkənin Prezidenti Vladimir Vladimiroviç Putini
qarşılayırdı... Rəsmi səfər - bayraqlar,
himn, milli geyimdə uşaqlar, hərbi qarovul rəisinin
raportu... Hər şey yüksək
səviyyədə keçirdi.
Bu, 10 illik postsovet
dövründə Rusiya Prezidentinin Azərbaycana ilk rəsmi
səfəri idi. Bundan əlavə, 2001-ci il yeni
əsr və ümumilikdə, Putinin ilk xarici səfəri idi.
10 il ərzində Azərbaycana
diqqətsizliyi ilə seçilən sələfindən
fərqli olaraq Putin Azərbaycan Respublikası ilə
gələcək mehriban qonşuluq münasibətlərinin
inkişaf etdirilməsinə hazır olduğunu nümayiş
etdirirdi. Əliyev çox az müddət
öncə mövcud olan münasibətlərdən incik
olduğunu gizlətmirdi. O, Rusiya və Azərbaycan
nümayəndə heyətlərinin görüşü
zamanı bunu açıq şəkildə bildirdi:
- Bu gün Rusiya Federasiyası Prezidentinin Azərbaycana
rəsmi səfəri başlandı. Vladimir Vladimiroviç,
sizi Bakıya səfəriniz münasibətilə
ürəkdən salamlayıram. Mənim və
Azərbaycanda əhalinin istəyini nəzərə alıb
dəvətimi qəbul edərək gəldiyinizə
görə dərin təşəkkürümü
bildirirəm.
Bu səfərin tarixi
əhəmiyyət daşıdığını desəm,
yəqin ki, yanılmaram. Çünki müstəqillik
əldə etdikdən sonra Rusiya Federasiyasının
başçısı Azərbaycanda olmayıb. Bəlkə bunun hər hansı bir ciddi
səbəbi var, amma bu, bizim üçün vacib amildir
və bu cür səfərin baş tutmasını çox
istəyirdik. Hazırda bu görüşü MDB
tərkibində, MDB Dövlət Başçıları
Şurasında birgə işlərkən, ikitərəfli
görüşlər zamanı çox yaxşı
Danışıqların mövzusu geniş idi: iqtisadi
əlaqələr, Xəzər dənizinin statusu, Qarabağ,
təşkilatlanmış cinayət və terrorizmlə
mübarizə...
Putin Heydər Əliyevə və bütün
Azərbaycan rəhbərliyinə, Dağıstandakı
yaşayış binalarını partlatmaqda əli olan
şəxslərin Rusiyaya təhvil verilməsinə
görə öz minnətdarlığını bildirir
və deyir: «Biz bilirik ki, həmin cinayətkarları Rusiyaya
təhvil verdikdən sonra şəxsən sizin
həyatınıza qəsd etmək, terror aktı
törətmək hədələri çox olmuşdu. Amma siz qorxmadınız, əsl mübarizlik
nümayiş etdirdiniz».
Rusiya Prezidenti Heydər Əliyevə rus dilinə
göstərdiyi diqqətə görə də xüsusi
minnətdarlığını bildirdi:
- Bildiyimə görə, hazırda Bakıda sovet
dövründə fəaliyyət göstərən rus
məktəblərinin, demək olar, hamısı işini
davam etdirir, rus dili qorunur. Bu bir daha onu
göstərir ki, bizim əməkdaşlığımız
Azərbaycan rəhbərliyinin göstərdiyi diqqət
sayəsində gələcəyə
ünvanlanmışdlır.
«Heydər Əliyev: Təkcə məktəblər
deyil, ali məktəblərdə fakültələr də
fəaliyyətini davam etdirir.
Vladimir Putin: Yəni rus dilinin öyrənilməsi
işi hələ də aparılır. Bu,
həqiqətən, münasibətlərimizin
inkişafında gözəl bazanın olmasından
xəbər verir. Hesab edirik ki,
mədəniyyət və incəsənət
gələcəkdə də əlaqələrimizin
möhkəmləndirilməsində başlıca rol
oynayacaq».
Rusiya Prezidenti ilə
bərabər Azərbaycana Dağıstan, Həştərxan
vilayəti, Şimali Osetiya regionları
başçıları da gəlmişdilər.
«Vladimir Putin: Bizim fikrimizcə, Rusiya Federasiyası
regionlarının Azərbaycanla
əməkdaşlığı qarşılıqlı
fəaliyyətimizin vacib sahəsidir.
Heydər Əliyev: Qeyd etdiyiniz regionlarla
əməkdaşlıq fikri müstəsna
əhəmiyyət daşıyır. Bir faktı
xatırlatmaq istərdim ki, Azərbaycanla Rusiya Federasiyası
regionlarının iqtisadi əməkdaşlıq cəhdləri
hələ neçə il əvvəl
yaranıb. O dövrdə federasiya subyektlərindən bir
neçəsi bu təşəbbüslə
çıxış etmiş və tərəfimizdən
müsbət qarşılanmışdı, lakin
mərkəzi hökumət bu məsələyə
əksinə, mənfi münasibət göstərdi.
Vladimir Putin: Heydər Əliyeviç, artıq bu
xəstəlik arxada qalıb.
Heydər Əliyev: Mən bunu ona görə
vurğulayıram ki, indi artıq Siz tərəfdən
təklif gəlir. Qujvin (o vaxt Astraxan
əyalətinin qubernatoru. 2004-cü ildə
dünyasını dəyişib - müəlliflər)
yəqin ki, bizim dəvətimizi, bura gəlməyini
xatırlayır. Artıq
razılaşmanı hazırlayırdıq, lakin Moskvadan
qərar gəldi ki, icazə verilmir. Buna
baxmayaraq, biz razılaşmanı həyata keçirdik. Dağıstan və Rusiya Federasiyasının
digər subyektləri ilə də həmçinin. Bu məsələ ilə bağlı sizin
rəyiniz bizim fikirlərimizlə tam üst-üstə
düşür. Çünki Rusiya
böyük ölkədir, bəzən onun subyektləri
hətta bizə yaxın olanlar iqtisadi potensialına
görə Azərbaycanla bərabər olur».
Azərbaycanın nüfuzlu
politoloqları V. V. Putinin 1990-cı ilin yanvarında sovet
qoşunlarının dağıdıcı
əməliyyatı nəticəsində həlak olan
insanların uyuduğu Şəhidlər Xiyabanını
ziyarət etməsini səfərin əlamətdar hadisəsi
kimi dəyərləndirirlər. Yeni demokratik Rusiya,
sovet keçmişinin dramatik səhifələrinin
altından sanki xətt çəkirdi və bu, Azərbaycanda
böyük məmnuniyyət hissi ilə qəbul edilirdi.
Hər iki ölkə prezidentinin birgə mətbuat
konfransından sonra Vladimir Putin qeyd etdi:
- Son 10 ildə Rusiya dövlət
başçısının Azərbaycanda olmaması
faktı ikitərəfli münasibətlərdə ciddi
nöqsan kimi özünü göstərir. Demək, Qafqazda
regional əlaqələrdə də, həmçinin
belədir...
10 ilin 9-u Yeltsin
dövrünə düşürdü.
Bakıya gələrkən
Vladimir Vladimiroviç Putin Azərbaycan Prezidenti
üçün qeyri-adi və çox bahalı bir
hədiyyə hazırlamışdı və bunu Slavyan
Universitetində tələbələrlə
görüşü zamanı ona təqdim etdi.
- Heydər Əliyeviç ömrünün çox
mühüm illərini mənim doğma şəhərim
Peterburqda - Leninqradda keçirib. Orada xüsusi
məktəb bitirib, - deyə Rusiya Prezidenti
təbəssümlə vurğuladı. - O, hələ
bunu bilmir, gözlənilməz bir sürprizdir. Mən
həmkarlarımdan xahiş etdim və bir neçə arxiv
sənədlərinə baxdıq. Budur,
xüsusi məktəbi bitirməsi haqqında
şəhadətnamə. Burada qeyd olunub: «Baş leytenant
Heydər Əliyevin şəhadətnaməsi. 16 may 1949-cu
il». Bu da təhsilin göstəriciləri.
Hamısını olmasa da, bir neçəsini,
əsasını sizə oxumaq istərdim. Dialektik və
tarixi materializm - əla, çekist hazırlığı -
əla, SSRİ və xarici dövlətlərin iqtisadi və
siyasi coğrafiyası - əla, cinayət hüququ - əla,
ədəbiyyat - yetərli, hərbi iş - yetərli, rus dili
- əla. Fikirləşirəm ki, burada başqa
qiymət yoxdur. Hamısı əladır... Əgər sizin universitet tələbələri
də Azərbaycan Prezidenti kimi oxusa, onda bu ölkənin
çiçəklənməsi və inkişafı
etibarlı əllərdə olacaq».
Yeri gəlmişkən, Leninqrad Xüsusi Məktəbini
bitirəndən 2 il sonra Heydər Əliyev Azərbaycan
Universitetinin tarix fakültəsinə daxil olur,
müharibənin imkan vermədiyi işi indi həyata
keçirmək lazım gəlirdi. Çünki
çalışdığı işlə əlaqədar,
ona ali təhsil lazım idi. Qiyabi
oxumaq məcburiyyətində qalır.
Təsadüfə bax ki,
qəbul imtahanlarında Heydər Əliyev öz köhnə
sinif yoldaşı, Naxçıvan Pedaqoji Texnikumundan
tanıdığı Dövlət Məmmədovla
rastlaşır. Dostlar əl-ələ verməyi
qərara aldılar. Məhz bu yaxınlıq 14 avqust
1951-ci ildə rus dili imtahanında Heydərlə baş
verən epizodu tarixdə saxlamağa imkan verdi.
Dostlar «SSRİ tarixi» və «Azərbaycan dili»ndən
yazılı imtahandan «əla» qiymət almışdılar,
indi isə rus dili və ədəbiyyatından birgə imtahan
verirdilər. Şifahi imtahandan Heydər
«əla», yazılıdan isə «yaxşı» qiymət
aldı. Hərçənd ki, o, inşada
bircə səhv belə buraxmadığına tam əmin idi.
1951-ci ilin həmin avqust gününü Dövlət
Məmmədov belə xatırlayır:
«Müəllim öz
dediyindən dönmədi, bildirdi ki, yazı verilən
qiymətə layiqdir, hara istəsən, şikayət edə
bilərsən. Heydər imtahan vərəqini
götürüb universitet rektorunun yanına üz tutdu.
Abituriyenti dinləyən rektor bu
mübahisəli məsələni baxılmaq
üçün komissiyaya göndərdi. Başqa
bir versiyaya görə, yeddi nəfərlik komissiya inadkar
abituriyenti çox ciddi bir sınağa çəkdi. S.
M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət
Universiteti tarix fakültəsinin abituriyenti Heydər Əlirza
oğlu Əliyevin 2659 nömrəli imtahan vərəqi bizim
qarşımızdadır. Üçüncü
qrafada «Rus dilindən yazılı imtahan»ın
qarşısındakı «yaxşı» qiymətinin
üstündən xətt çəkilərək «əla»
yazılıb. Aşağıda belə bir
dərkənar var: yazılmış «əla»
nəticəsinə inanmalı. İmza. Komissiyanın sədri öz həmkarına
görə üzr istəyir.
Heydər Əliyev universitetin rektoru, professor
Hacıyevə ərizəsində yazır:
«Öz ali təhsilimi və tarix
sahəsində biliklərimi artırmaq istəyirəm».
O, tarixin ilk imtahanından dəyanətlə
çıxdı. Qəbul imtahanı «əla»
qiymətlə verilib, diplom da «əla» qiymətlərlə
müdafiə olunub.
O dövrlərin bir çox maraqlı epizodları
Dövlət Məmmədovun yaddaşında yenidən
canlanır. Mühazirələr, zaçot və imtahanlara
birgə hazırlaşmaqları... Növbəti
zaçotdan sonra Dövlət göz xəstəxanasında
müalicə olunan bir qohumlarına baş çəkmək
istəyirdi, Heydərsə öz işləriylə
bağlı harasa tələsirdi. Lakin dostunun klinikaya
getmək istədiyini biləndə Heydər sevindi və dedi
ki, mən də səninlə gedəcəm:
- Niyə zəhmət çəkirsən, sənin
öz qayğıların da çoxdur, - deyə Dövlət
etiraz etdi.
- Eybi yox...
Köhnə dostumun
planlarını nəyə görə dəyişdiyinin
səbəbini mən yalnız klinikada anladım. Heydər:
- Burada mənim bir tanışım işləyir, -
dedi, - bir dəqiqə ona baş çəkim. Yoxsa
bura gəldiyimi eşidər, inciyər ki, ona
dəyməmişəm.
Bir neçə
dəqiqə sonra o, gözəl bir qızla doktorun
kabinetindən çıxdı.
-
Zərifə öz pasientlərinin yanına qayıdandan
sonra mən Heydərlə zarafat etdim:
- Heydər, sən buraya, deyəsən, mənim qohumuma
yox, öz qohumuna baş çəkməyə
gəlmisən.
- Hə, indi artıq sənin də qohumuna baş
çəkmək olar, - deyə Heydər
gülümsündü.
Bir müddət sonra isə
mən onu və Zərifə xanımı toyları
münasibətilə təbrik etdim. Sonra isə Allahın
buyurduğu vaxtda, onun qızı Sevil dünyaya gəldi.
Heydər Əliyev onu - təhlükəsizlik
kapitanını doğum evinə buraxmamaqları epizodunu
sonralar tez-tez xatırlayırdı.
O vaxt Bakıdakı 5 nömrəli doğum evinin baş
həkimi Şamama Məmmədkərim qızı
Ələsgərova idi. O, Əziz Əliyevin doğma bacısı,
Zərifə xanımın bibisi idi. İndi bu
doğum evi gözəl həkim, Sosialist Əməyi
Qəhrəmanı Şamama Ələsgərovanın
adını daşıyır.
Şamama xanım
Zərifəni xəstəxanaya gətirmiş Heydəri
də o biri atalar kimi evə göndərdi.
- Sizə içəri daxil olmaq olmaz. Siz
artıq öz işinizi görmüsünüz, qalanı
bizlikdir.
Bu hadisənin
üstündən illər ötür və Heydər
Əliyev Yaponiya səfəri zamanı ölkəyə
gətirilən qiymətli avadanlığı bu doğum
evinə bağışlayır. Ali qonağı
doğum evinin bütün kabinetlərini gəzdirirlər,
nəhayət, ən böyük otağa -
doğuşların qəbul edildiyi yerə gətirirlər.
- Necə olur ki, bizi buraya buraxırsınız. O vaxt
Şamama xanım bizi kandardan içəri buraxmazdı.
- İndi də heç kimi
buraxmırıq. Sadəcə, Sizə görə,
cənab Prezident, qaydalardan kənara
çıxmışıq.
Bu hadisəni bizə öz kiçik kabinetində tibb
elmləri doktoru, professor Nailə Musayevna
Şəmsəddinskaya danışdı. Mehriban,
gözəl tələbə qız əlindəki
dəftəri bir kənara qoyub öz müəlliminin
söhbətinə qulaq asır.
- Oradan, şkafdan mənə fotoları verin, - deyə
Nailə Musayevna müraciət edir.
Köhnə
şəkillərdən birində Zərifə xanım
gülümsünür. Onlar əvvəl məktəbdə, sonra
da Tibb İnstitutunda birlikdə oxumuşdular. Başqa bir fotoda Şamama xanımı
görürük.
- Mən şadam ki, onlar həmişə
mənimlədir. Fyodor Nikolayeviç İlyin
kimi.
Azərbaycan Tibb
İnstitutunun mamalıq və ginekologiya kafedrasına uzun
müddətdən bəri rəhbərlik edən Nailə
Şəmsəddinskaya öz tarixi oçerkini mərhum
həmkarlarına və öz müəllimi, istedadlı alim
və yazıçı, həkim Fyodor İlyinə həsr
edib. Onun adını biz artıq qeyd etmişdik.
Nailə xanım oçerkində yazır: «Fyodor
Nikolayeviç Azərbaycanda mamalıq və ginekologiya
sahəsinin banisi olub».
Nailə xanımın
yaddaşına müəllimiylə olan onlarla
görüşü əbədi həkk olunub.
Budur, başına
qırçınlı şlyapa qoymuş Nailə xanım
müəlliminin böyük kabinetinə daxil olur. Hörükləri
şlyapanın altından sallanır.
Artıq çoxdandır ki,
professorun gözləri görmür.
- Siz birbaşa küçədən gəlirsiniz?
- Bəli, siz hardan bildiniz.
- Təmiz havadan. Hansı
mühazirələrdə olmusunuz?
- Diamat, istmat.
- Eh, bu kimə lazımdır ki.
Nailə Leninqraddan, elmi ezamiyyətdən qayıdandan
sonra professor onu Leninqrad barədə ətraflı
sorğu-suala çəkmişdi. Leninqraddan
başqa heç bir şəhər onun üçün
doğma olmadı. İnstitutda
pıçıldaşırdılar ki, İlyin Oktyabr
inqilabının qəhrəmanı və sonralar Stalin
tərəfindən «xalq düşməni» elan olunan matros
Raskolnikovun qohumudur. Elə Nailənin
özünə də «Xalq düşməninin qızı»
deyirdilər. Onun atası, AZMİK-nin katibi Musa
Məmməd oğlu Şəmsəddinskini 1937-ci ildə 17 il cəzaya məhkum etmişdilər.
- Bu hadisə yeni il bayramından dərhal sonra olmuşdu, - Nailə xanım onu belə xatırlayır. - Evdəki «yolka»nı hələ yığışdırmamışdıq. Bir neçə gün sonra anamı da apardılar.
Mərkəz.- 2010.- 15 dekabr.-
S.10-11.