100 yaşlı tarın sahibi…

«Tələbələrim məni qınayırlar ki, aldığın qəpik-quruşdansa niyə toylara gedib pul qazanmamısan»

1980-ci ildə efirə «İrs» adlı bir ansambl çıxdı. Ansamblı digərlərindən fərqləndirən cəhət qədim musiqi alətlərini istifadəyə verməsi idi. Azərbaycanda ilk dəfə olaraq, cürə tar, çahartar, dilruba, rübab, ney və digər qədim alətlər bərpa edilərək həmin ansambl tərəfindən ifa olunurdu. Bu, musiqi aləmində hadisə idi. Amma qəfil populyarlıq qazanana ansambl elə qəfildən də qeybə çəkildi… Hara getdi, necə oldu, bu barədə sorağı «İrs»in yaradıcılarından biri (ansamblın digər yaradıcısı bəstəkar Rəşid Nəsiboğludur-c.S) və bədii rəhbəri, ustad tarzən, Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecinin müəllimi Sidqi Mustafayevdən alacağıq. Rubrikamızın qonağı söhbətə lap başdan başladı…

- O vaxt 1962-ci ildə Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda dərs deyirdim, həm də konservatoriyada tələbə idim. Həmin vaxtlarda konservatoriyanın bəstəkarlıq şöbəsində çalışan bəstəkar Rəşid Nəsiboğlu ilə birgə qərara gəldik ki, qədim musiqi alətlərindən ibarət ansambl yaradaq. Problem onda idi ki, qədim musiqi alətlərini tapmaq çox çətin idi.

- Heç tədris də olunmurdu?

- Yox. Odur ki, biz qədim alətləri düzəltdirmək məqsədilə kitabları ələk-vələk etdik. cürə tar, çahartar, dilruba, rübab, ney və digər alətlərin şəkilləri vardı, amma özləri yox idi. Buna görə də şəkillər əsasında musiqi alətləri ustalarına sifariş verdik və həmin alətlərin bərpasına nail olduq.

- Qədim alətlərin bərpası və düzəldilməsi üçün yəqin ki, xeyli pul xərclədiniz. Vəsaiti kim ödədi?

- Özümüz. Onda cavan idim, toylara gedirdim və yaxşı da qazanırdım. Həmin pulları qəpiyinə kimi alətlərin bərpasına sərf elədim.

- Alətlərin hazır olması prosesi neçə il çəkdi?

- Çox. 1962-ci ildən başladıq, 1976-cı ildə ansamblı yaratdıq. Yeni başlayanda yerimiz-yurdumuz da yox idi. Bir ay Rəşid Nəsiboğlunun, 3 ay da mənim Balaxanıdakı evimdə, kəsəsi, orda-burda məşqlər etdik. Sonradan Mədəniyyət Nazirliyində xəbər tutdular ki, belə bir ansambl yaranıb, özü də status almamış məşqlərə başlayıb. Bizi Aktyor Evinə çağırıb, baxış keçirdilər. Bəxtiyar Vahabzadə, Əfrasiyab Bədəlbəyli, mədəniyyət naziri Zakir Bağırov və digər tanınmış şəxslərdən ibarət qrup bizim çıxışımızı dinlədi. Biz bir neçə musiqi nömrəsi ifa etdikdən sonra dayandıq və gördük zaldan səs çıxmır. Sən demə, musiqimizdən o qədər heyrətləniblərmiş ki, donub qalıblar. Beləcə ansambl status aldı və bizə məşqlər üçün İçərişəhərdə yer verildi.

- Ansamblın adını kim qoymuşdu?

- Əvvəlcə «Şərq» adı fikirləşmişdik, sonradan, televiziyada «Klassik irsimizdən» adlı verilişə baxanda qəfildən ağlımıza gəldi ki, ansamblın adını «İrs» qoyaq.

- İlk dəfə efirə nə vaxt çıxdınız?

- 1980-ci ildə.

- Niyə belə gec?

- O vaxt indiki kimi deyildi. Ansambl yaratmaq, onu hazırlaşdırmaq uzun çəkirdi. Elə ona görə də uzunömürlü olurdu də…

- Qastrol səfərlərinə çıxdınızmı?

- İtaliya, Çexiya, Polşa… Əksər ölkədə konsert vermişik.

- «İrs» həm də müğənnilərin yetişməsində böyük rol oynayıb. Kimlər çıxdı «İrs»in «şinel»indən?

- Xalq artsti Mələkxanım Eyyubova ilk addımlarını «İrs»də atıb. Sonra Məmməd Əliyev, Mehman Hacıbəyov… çoxdular. Ansambl həm də qədim el havaları, mahnılarımız, muğamlarımızın tapılıb üzə çıxarılmasında rol onayıb. «Nəva» muğamını ilk dəfə biz tapıb bərpa etmişik. Onu da qeyd edim ki, «İrs» həm də qədim alətlərdə ifa edən ifaçılar yetişdirdi. O vaxta qədər qədim alətlərdə ifa edən musiqiçilər yox idi.

- Yeri gəlmişkən, həmin alətlərin tədris olunmadığını bildirdiniz, bəs ifaçılar necə yetişdi?

- Biz özümüz fərdi qaydada tələbələr seçib qədim alətlərin tədrisi ilə məşğul olduq. Efirə gec çıxmağımızın bir səbəbi də elə bu idi.

- Ansamblın populyarlığı neçə il davam etdi?

- 1990-ci ilə qədər. Sonradan yavaş-yavaş populyarlığımız itməyə başladı.

- Səbəb nə oldu?

- O vaxta qədər dediyim kimi qədim alətlərdən ibarət ansambl yox idi. Amma sonradan bizdən örnək götürüb belə qruplar yaratmağa başladılar. Sumqayıtda «Dügah» ansamblı yarandı. Rəhmətlk Baba Mahmudoğlu «Dastan» ansamblı, Məcnun Kərimov Qədim Musiqi Alətləri Ansamblı yaratdı. Beləcə şöhrət əldən getdi. Amma əsas odur ki, biz bu işin təməlini qoyduq.

- Hazırda «İrs» fəaliyyət göstərir?

- Bəli, ordakı ifaçıların hamısı mənim tələbələrimdir.

- Uzun illər qədim alətlərimizin bərpasına can qoymusunuz, 50 ilə yaxındır ki, pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub, tarzənlər nəsli yetişdirmisiniz, zəhmətinizin qiymətini almısınızmı?

- Fəxri adları soruşursunuzsa, heç bir titulum, adım, fəxri təqaüdüm yoxdur. Təqdimatlarım olub, amma hələ xəbər-ətər yoxdur. Sənətkarlara dəyər verən hörmətli nazirimiz Əbülfəs Qarayev zəhmətimi qiymətləndirər, yəqin. Elə burdan aldığım 280 manat məvaciblə dolanıram. Amma kiməsə ağız açmağı, qapılar döyməyi, özümü gözə soxmağı xoşlayan adam deyiləm. Bu, mənə yaraşmaz.

- Ömrünüzü pedaqoji fəaliyyətə həsr etməynizə peşman deyilsiniz ki?

- Qətiyyən. Tələbələrimə ifaçılığı öyrətməkdən aldığım zövqü heç nəyə dəyişmərəm.

- Yeri gəlmişkən, tələbələrinizdən razısınızmı?

- Onlarda əvvəlki həvəs yoxdur.

- Sizcə, səbəb nədir?

- Maddi maraq. Şou-biznes onların da ağlını başından alıb.

Tar çalmağı öyrənir, sonra aləti dəyişir, gitara çalır və toylara gedirlər. Tələbələrim məni qınayırlar ki, neçə illərdir müəllim işləyirsən, aldığın qəpik-quruşdansa, niyə toylara gedib pul qazanmamısan? Suallar qarşısında aciz qalıram. «İrs»dən söz düşəndə deyirlər, müəllim, incimə, bizdən, kimdir axı sənin o qədim alətlərindən ibarət ansamblına baxan, bu saat belə ansambllara maraq göstərən yoxdur.

- Tələbələrin tara münasibətini bildik, bəs ümumiyyətlə, musiqi aləmində bu alətə münasibət sizi qane edirmi?

- Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, hörmətli Mehriban xanım Əliyeva muğamı uçurumdan çıxarıb, UNEScO səviyyəsinə qaldırandan sonra tarın da bəxti açıldı. Tar, kamança, qaval-triolar dəbə mindi. Amma bir məqama da toxunum ki, Avropa alətləri ilə milli alətlərimizin sintezi məni qane etmir. Xalq mahnılarımızın yeni oranjemanda gənc müğənnilərin ifasında səslənməsinin əleyhinəyəm. Mahnıları pis günə qoyurlar. Mahnının gözəlliyinə xələl gəlir.

- Gələn il 70 illik yubileyiniz olacaq, inşallah, qeyd edəcəksinizmi?

- Elə «İrs»in də 35 yaşı olacaq. Çox istərdim ki, yubileylərimizə diqqət göstərilsin və hansısa bir məkanda qeyd olunsun.

- Bəs tarınızın neçə yaşı var?

- 100. O tar mənə babamdan yadigar qalıb.

- Kökdən düşmür ki?

- Kökdən düşməyə qoymuram.

- Arzularınız çox olar, yəqin?

- Səkkiz yaşında bir nəvəm var, tar çalır… Arzum budur ki, o nəvəm böyüyəndə tarzən olsun və mənim yolumu davam etdirsin. Başqa arzularıma gəlincə, mənim də zəhmətimə qiymət verilsin. Mən özümü bu sənətin fədaisi sayıram. Amma insan zəhmətinin qiymətini alanda daha da ruhlanır.

Cəvahir SƏLİMQIZI

Mərkəz.- 2010.- 19 fevral.- S. 11.