Uşaq ədəbiyyatının problemlərinə nəzəri bir baxış

Ancaq mən uşaq ədəbiyyatımızın bu gününə və gələcəyinə böyük ümidlə baxıram. Çünki bizim söykənməyə, əsaslanmağa, öyrənməyə klassik uşaq ədəbiyyatımız, ən başlıcası uşaq folklorumuz var.

Bundan əlavə, bizim görkəmli sənətkarlarımız S. Vurğun, R. Rza, S. Rəhimov, M. İbrahimov, İ. Əfəndiyev, M. Dilbazi, N. Rəfibəyli, M. Seyidzadə, Ə. Cəmil, M. Rzaquluzadə, Ə. Məmmədxanlı, Ə. Əhmədova, Ə. Cəfərzadə, İ. coşqun, Ə. Kərim, M. cəlal, T. Bayram, H. Ziya, Ə. Qasımov, E. Baxış, İ. Məlikzadə kimi görkəmli sənətkarlarımız elə bir uşaq ədəbi irsi qoyub getmişlər ki, onların əsərlərinə könül söykəməklə, folkloru bilməklə uşaq ədəbiyyatımızın taleyini müəyyənləşdirmək olar. Bu ədəbi nəsillə yanaşı, B. Vahabzadə, Elçin, Anar, H. Abbaszadə, N. Xəzri, Q. İlkin, F. Sadıq, A. Vəfalı, F. Qoca, İ. Tapdıq, N. Həsənzadə, Ə. Əylisli, Qabil, V. Babanlı, X. Əlibəyli, M. İsmayıl, M. Aslan, Z. Xəlil, Ə. Səmədli, Ç. Əlioğlu, Qərib Mehdi kimi sənətkarlarımız həyatlarının müxəlif məqamlarında dəyərli uşaq əsərləri yaratmış və bu gün də bəziləri mütəmadi olaraq uşaq ədəbiyyatı ilə məşğuldurlar.

Müasir uşaq ədəbiyyatını 3 ədəbi növ - uşaq şeiri, uşaq nəsri, uşaq ədəbi tənqidi üzrə qruplaşdırmaq olar ki, burda da əsas məsələ kəmiyyət deyil, başlıca meyar bədiilikdir.

Son illərdə yaranan uşaq əsərlərində bəlkə də müharibə şəraitində yaşadığımıza görə publisistika üstünlük təşkil edir. Külli miqdarda şeirlər var ki, təpədən- dırnağa publisistikadır, özü də zəif publisistika.

Orta yaş nəslinə mənsub olan Q. İsabəyli, Ə. Quluzadə, R. Yusifoğlu, P. Qəlbinur, V. Bəhmənli, M. Alim, Ə. Əlioğlu, A. Əlizadə, Ş. Xəlilli, Ə. Mədətoğlu, Ə. Əsgəroğlu, M. Köhnəqala, A. Şirin, Ə. Ol, A. Səməd onlardan bir az gənc olan S. Hüseynoğlu, S. Babullaoğlu, S. Nuruqızı, A. Bunyadzadə, Nisə Bəyim, Ə. Salman, Ş. Sahibli, D. Sevgin, E. Atalı, F. Tahirli, F. Balabəyli, M. Mirhəşimoğlu, Ş. Vəfadar, Gülzar İbrahimova son dövr çap olunmuş uşaq kitabları ilə və ya «Göyərçin», «Savalan», «Günəş», «Elli», “Bahar”, “Yuva” jurnallarında, «Cik-cik», «Elin gücü», «Tumurcuq», “Tonqal”, “yaz çiçəkləri” və digər uşaq mətbuat orqanlarında, həmçinin, «Ulduz» jurnalında, «Ədalət», «Yeni Azərbaycan» və «Kaspi» qəzetlərində çap olunan şeirləri ilə ədəbi ictimaiyyətin nəzər-diqqətini cəlb ediblər.

Tanınmış şair, Füzulişünas alim Ayaz Vəfalı həm böyüklər, həm də uşaqlar üçün maraqlı şeirlər müəllifidir. Uşaq dünyasını dərindən duyan şair təkcə uşaqların iç dünyasını deyil, həm də ata-anaların övladlara olan sonsuz sevgisini çox səmimi şəkildə tərənnüm edir.

Şair qızlarına müraciətlə:

Nə qədər körpəsiniz,

Yazım, nə sözünüz var.

Böyük qız olanda siz

Sonra yadımdan çıxar.

Deyərək bütün ataların hiss və duyğularını məhəbbətlə qələmə alır.

İstedadlı şair və naşir Qəşəm İsabəyli son illərdə uşaqlar üçün «Ay külək, nə əsirsən?» yeni şeirlər kitabını və «Ü» nağıl povestini təkrar nəşr etdirib. Eyni zamanda, müəllif «Ulduz» jurnalı və uşaq mətbuat orqanlarında «Elnur Əkil və onların başına gələnlər» nağılını və uşaq həyatından bəhs edən müxtəlif səpkili şeirləri balaca oxucuların ixtiyarına verib. Sevindirici haldır ki, Qəşəm İsabəyli bir naşir kimi «Şirvannəşr» nəşriyyatında silsilə uşaq ədəbiyyatı çap edərək, balaca oxucuları sevindirib. «Çik-çik» uşaq qəzeti də onun rəhərliyi altında öz səhifələrində körpə fidanlara hər ay geniş yer ayırır.

Tədqiqatçı alim, professor, gözəl şair, uşaq ədəbiyyatının yorulmaz təbliğatçısı Zahid Xəlil ötən illərdə həm televiziyada, həm pedoqoji fəaliyyətində uşaq ədəbiyyatının ən gözəl incilərini üzə çıxarıb. 2002-cı ildə «Dünyanın balaca nağılları» kitabı çap olunub. Eyni zamanda, Füzuli Əsgərli 2003-cü ildə Zahid Xəlilin yaradıcılığı ilə bağlı yazdığı «Sənətkarın uşaq dünyası» kitabını çap etdirərək, sənətsevərlərin ixtiyarına verib. Onu da deyim ki, Zahid Xəlilin yaxından köməkliyi nəticəsində «Elmin gücü» adlı bir qəzet çıxır ki, burada da orta məktəb müəllim və şagirdlərinə metodiki kömək vasitəsi kimi dünya ədəbiyyatından seçmələr verilir.

«Göyərçin» jurnalının baş redaktoru, istedadlı şair və alim Rafiq Yusifoğlu çox gərgin və məhsuldar yaradıcılıq yolu keçib. Ali və orta ixtisas məktəbləri üçün uşaq ədəbiyyatı dərsliyi, uşaqlar və böyüklər üçün bir neçə şeir və nəsr kitabları nəşr etdirib. «Söz çəməni» kitabında sait və samitlərə, nitq hissələrinə, cümlə üzvlərinə, durğu işarələrinə, «Günlərimiz, aylarımız» kitabında günlərə, aylara yazdığı şeirlər ibtidai sinif şagirdlərinin həm Azərbaycan dilinin qrammatikasının, həm də əlamətdar gün və ayların öyrənilməsi üçün ədəbi-bədii vasitədir. «Sual» şeirində olduğu kimi:

Yorulmur, hey soruşur,

Deyingən bir qarı tək.

Ona cavab verməyə

Sözlər tapasan, gərək.

Sual işarəsinin forması, daxili əlamət və keyfiyyətləri, ədəbi-bədii lövhələrlə uşağa çatdırılır. Uşağın idrak və təfəkkürünü, mənimsəmə qabiliyyətini surətləndirir. Əslində, bu cür əlamətlərlə tanıma və qavrama uşaq şeirlərinin mayası R. Rzadan gəlir. Bu da təbii haldır. R. Rzanın «Şanapipik» şeirinə fikir verək:

Şanapipik, şanapipik

Alabəzək, qara kiprik

Üstü-başı zolaq-zolaq

Balacaboy, nəzik ayaq.

Əlli yaşını yenicə ötmüş istedadlı şair Ələmdar Quluzadə həm uşaqlar, həm də böyüklər üçün maraqlı şeirlər yazır. Son dövrdə onun «Göyərçin», «Günəş» jurnallarında orijinal uşaq şeirləri dərc edilib. Ə. Quluzadə uşaq xarakterini, onun daxili düşünclərini dərindən bilən şairdir. Onun aşağıdakı şeirində maraqlı bir məqamı nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm.

Mağazaya gəldi Gülər:

- Əmi, mənə çörək ver,

Bir də dəftər.

- Buyur, qızım.

- Bəs saqqızım?

- Saqqız üçün

Pul qalmadı.

- Əmi, deyən düz olmadı

qoy çörək də,

qoy dəftər də burda qalsın.

İndi elə hesabla ki,

Saqqız üçün xırda qalsın.

Evlərinin yanındakı dükanlara gedən uşaqların həmişə gözü xərclənən puldan geri qayıdan xırdadadır. Bu təbii, poetik məqami şairin alıcı gözləri göydə tutub.

Xalq yazıçısı Elçin «Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı» məqaləsində yazır: «Zaqreb Simpoziumunda Rumun yazıçısı Tiberd Utaq bir hadisə danışdı. Dostumun qızı televiziya ilə göstərilən olimpiya oyunlarına baxırdı. Gimnast Konsilyaçinin çıxışından sonra qız atasına dedi: «Ata, bu qız gözəl quş ola bilərdi…» Elçin elə oradaca haqlı olaraq qeyd edir ki, məncə, bu gözəl misaldır. Bu kiçik və işıqlı bənzətmə bir daha sübut edir ki, xüsusən «uşaq ədəbiyyatının estetik simasından çox şey asılıdır».

Həmin uşağın təfəkkür qanadları daim əşyalar üzərində qanad çalır, nəfəs alır, dəyişir, kiçilir, həm də böyüyür.

Qəşəm Nəcəfzadə

Mərkəz.- 2010.- 18 iyun.- S. 10.