HEYDƏR ƏLİYEV

Heydər Əliyevin Azərbaycanın rəhbəri seçilməsinin artıq on dördüncü ili idi. Onun həm özünün, həm də respublikanın həyatında böyük bir mərhələ arxada qalmışdı. Rəhbərin həqiqətən də fəxr etməyə haqqı vardı. Azərbaycan Respublikası sovet dövlətinin qoyduğu iqtisadi və sosial inkişaf planını ildən-ilə daha da uğurla yerinə yetirirdi. Respublikada hər il yeni zavodlar işə salınırdı. Neft hasilatı da artaraq, ildə on dörd milyon tona çatmışdı və bunun üçdə iki hissəsi Xəzər dənizinin dərinliklərindən çıxarılırdı. Sosial planlar reallığa çevrilməkdəydi…

Bazar ertəsi Azərbaycan KP MK-nın büro üzvləriylə görüşən və görüşdə lazımi nitqini oxuyan Leonid İliç Brejnev yubanmadan Moskvaya uçdu. O, artıq son aylarını yaşayırdı.

Noyabrın beşində Brejnev Kremldə, SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətində Böyük Sosialist İnqilabının altmış beşinci ildönümünə həsr olunmuş təntənəli iclasda iştirak etdi və Sov. İKP MK-nın Siyasi Bürosunun üzvü, Moskva şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi Viktor Qrişinin məruzəsini mürgüləyərək dinlədi. Viktor Viktoroviç Qrişin Baş katib Brejnevin vəsfində əlvan rəngləri əsirgəmədi:

- Öz məruzələrində, çıxışlarında, yazdığı əsərlərdə Leonid İliç Brejnev marksist-leninçi nəzəriyyəni fundamental ümumiləşdirmələr və nəticələrlə zənginləşdirmişdir. Sovet vətəndaşları ölkə iqtisadiyyatında xalqın rifahının yüksəldilməsinə yönəlmiş müsbət dəyişiklikləri və onların reallaşdırılmasında partiyanın gördüyü işi haqlı olaraq məhz Leonid İliçin adıyla bağlayırlar. Leninçi ənənələrə böyük sədaqət…

Noyabrın yeddisində keçirilən parad və nümayişdə Brejnev Qızıl meydandakı tribunada dayanıb nümayişçiləri salamladı. Kremlin Qurultaylar sarayında isə kiçik nitq söyləyib çoxpilləli bir tost dedi:

- Bizim Leninçi partiyanın şərəfinə! Bizim xalqlar dostluğunun şərəfinə! Bizim SSRİ-nin şərəfinə! Yer üzərində möhkəm sülh və əmin-amanlığın şərəfinə! Hər bir sovet ailəsinin xöşbəxtliyi və rifahı şərəfinə! Bu zalda əyləşənlərin hamısının cansağlığı şərəfinə!

Bu, onun həyatında son tost oldu. cümə günü, 1982-ci il noyabrın on ikisində sovet qəzetlərinin hamısının birinci səhifəsi matəm əlaməti olaraq qara haşiyə ilə dərc olundu.

… Həqiqi və alovlu vətənpərvər, böyük inqilabçı, kommunizm uğrunda yorulmaz mübariz, müasir dövrümüzün böyük dövlət və siyasət xadimi Leonid İliç Brejnev vəfat edib.

Ardınca isə onun ölümü barədə tibbi arayış və ölümün səbəbləri açıqlanırdı…

Dəfn mərasimi üzrə dövlət komissiyasının məlumatı: Leonid İliçin dəfn mərasimi 15 noyabr, bazar ertəsi saat on ikidə Qızıl meydanda olacaq.

Noyabrın on ikisi Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun plenumu yığışıb Yuri Vladimiroviç Andropovu Sov. İKP MK-nın Baş katibi seçdi. Elə həmin gün plenum iştirakçıları Sütunlu salona gəlib Leonid İliçlə vidalaşdılar. Böyük şəkilin mərkəzində Andropov və Tixonov, solda Şevardnadze, Əliyev və o zaman SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti sədrinin birinci müavini Kuznetsov dayanmışdılar.

SSRİ və Sov. İKP rəhbərliyində dəyişikliklər artıq çoxdan zərurətə çevrilmişdi. Ətrafda baş verənləri dumanlı şəkildə dərk edən «qocalar» neçə ildi ki, böyük bir dövləti idarə etməkdəydilər. Daha doğrusu, dövləti onlar yox, onların ətrafındakı sıx «kütlə» idarə edirdi.

Brejnev 1974-cü ildə Uzaq Şərqə səfəri zamanı artıq möhkəm xəstələnmişdi. Vəziyyəti getdikcə daha da pisləşməkdəydi. Müvəqqəti ayılmalar zamanı onun özü də artıq getmək vaxtının çatdığını başa düşür, amma hər şeyin olduğu kimi qalmasını istəyən ətrafdakılar Baş katibi bu addımdan çəkindirirdilər. «Sizi, Leonid İliç heç kəs əvəz edə bilməz».

Andrey Pavloviç Kirilenko da neçə müddət idi ki, prostatdan əziyyət çəkirdi. MK-nın katibi və Siyasi Büronun üzvü olsa da, artıq çoxdan idi ki, iclaslarda iştirak etməyə taqəti qalmamışdı.

Çernenko da mualicə olunurdu. Ustinovla Qromıko artıq yetmiş yaşı adlamışdılar. . .

Leonid İliçin səhnədən getməsinə iki il qalmış köhnə bolşeviklər Mixail Andreyeviç Suslovu, partiya iyerarxiyasında 2 N-li adamı, Starıy ploşadda təqribən yarım əsr ömür keçirmiş «boz kardinal»ı o dünyaya yola saldılar. Onunla, deyilənə görə, hətta Stalin də hesablaşırmış. Suslov o insanlardan idi ki, Stalindən sonra Kremldə başlayan hakimiyyət davasında Molotovu, Malenkovu, Kaqanoviçi və «onlara birləşən Şepilovu» (artıq lətifəyə çevrilmiş, rəsmi partiya sənədlərindən götürülmüş formula) kənarlaşdırmaqda Xruşşova kömək etmişdi. 1964-cü ilin aprelində Xruşşovun 70 yaşı tamam olanda hamıdan qabağa düşüb əziz Nikita Sergeyeviçin istirahətə getməyini elan etdi. On ildən sonra o, eynən beləcə partiya qəzəbi ilə Xuruşşovu ifşa etdi və Brejnevə odlu-alovlu tərif yağdırdı.

Bir sözlə, hakim dairələrdəki dəyişiklik ölkəyə hava-su kimi lazım idi. Bu barədə kəskin, sərt şəkildə və açıq-aydın sözü Yuri Vladimiroviç Andropov dedi. O artıq iyrmi ilə yaxın idi ki, SSRİ DTK-sına rəhbərlik edirdi və eyni zamanda MK-nın katibi idi, iclaslara da çox vaxt o sədrlik edirdi. Bu səbəbdən də vəziyyəti hamıdan yaxşı bilirdi.

Andropovun ölkədə keçirilməsi vacib olan konkret reformalar və dəyişikliklər haqqında dəqiq işlənib hazırlanmış planı vardımı, yoxdumu? - indi bu suala dəqiq cavab vermək çətindir. Əliyev bu xüsusda belə deyirdi: «Andropovun gizli saxladığı planlar çox idi və bu planların hamısı sirr olaraq qaldı». Ancaq hər şeydən əvvəl müəyyən etmək lazım idi ki, «bizim yaşadığımız cəmiyyətin mahiyyəti» nədən ibarətdir. Elm adamları sistemə ad qoymaq üçün muxtəlif sözlər düşünürdülər: inkişaf etmiş sosializm, real sosializm, yetkin sosializm. . . Amma sən demə, bu sistemin özünün də kamilləşməyə hələ çox ehtiyacı vardı. Vaxt keçdikcə ölkənin qarşısında daha kəskin gündəlik məsələlər dururdu: insanları yedizdirib-içizdirmək, geyindirmək, mənzillə təmin etmək, təhsili qaydasına salmaq, Əfqanıstandakı müharibəni yoluna qoymaq və s.

22 noyabr 1982- ci il, Moskva

Sov. İKP MK-nın növbəti plenumunda SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin müavini Nikolay Konstantinoviç Baybakovun «1983-cü ildə SSRİ-nin sosial-iqtisadi inkişafının Dövlət Planı» və SSRİ maliyyə naziri Vasiliy Qarbuzovun «1983-cü il üçün SSRİ-nin Dövlət büdcəsi» haqqında məruzələri dinlənildi.

Rəsmi xəbərlərdə isə deyilirdi ki, plenum təşkilati məsələlərə də baxmışdır:

«MK-nın plenumu yoldaş H. Ə. Əliyevi Sov. İKP MK Siyasi Bürosuna üzvlüyə namizədlikdən üzvlüyə qəbul edilməsi barədə qərar qəbul edib.

MK-nın plenumu yoldaş A. P. Kirilenkonu səhhətiylə əlaqədar, öz xahişi ilə Sov. İKP MK-nın katibi və Siyasi Büronun üzvlüyündən azad edib.

Sov. İKP MK-nın plenumu yoldaş N. İ. Rıjkovu Sov. İKP MK-nın katibi vəzifəsinə seçib».

Əlavə edək ki, Əliyev və Rıjkov məhz Andropovun təqdimatı ilə seçilmişdilər. Bir neçə gün əvvəl, bazar günü (Yuri Vladimiroviç həm DTK-da, həm də MK-da artıq çoxdan idi ki, bazar günləri də işləyirdi) Andropov Kremldəki kabinetində Əliyevlə görüşmüşdü. Qaydalara uyğun olaraq bütün qəzetlərdə KP MK-nın Siyasi Bürosunun yeni üzvünün böyük şəkli və haqqında kiçik bioqrafik məlumat çap olunmuşdu.

«Yoldaş Əliyev 1923-cü ildə fəhlə ailəsində anadan olub. 1945-ci ildən Sov. İKP-nin üzvüdür. S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirib.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Xalq deputatları sovetinin şöbə müdiri vəzifəsində işləyib. Sonra isə Dövlət təhlükəsizlik orqanlarında fəaliyyətə başlayıb, sıravi operativ işçidən Azərbaycan DTK-sının sədri vəzifəsinə qədər yüksəlib.

1969-cu ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilib. Sov. İKP-nin XXIV, XXV, XXVI qurultaylarında Sov. İKP MK-nın üzvü seçilib. 1976-cı ilin martından etibarən Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzvlüyünə namizəddir.

Sosialist Əməyi Qəhrəmanıdır. SSRİ Ali Sovetinin deputatıdır».

Tarixçi və publisist Roy Medvedevin sərrast ifadəsi ilə desək, «Kremlin səmasında yeni ulduz parlamağa başladı». İllər ötəndən sonra SSRİ-nin xarici işlər naziri və SSRİ rəhbərliyində ən hörmətli, nüfuzlu siyasətçi olan Andrey Qromıko o vaxt beynində parlamış bir fikri açıqlamışdı. O, boynuna almışdı ki, «Heydər Əliyev Moskvaya gələndə mən düşünmüşdüm ki, SSRİ-yə məhz bu cür gənc və enerjili bir rəhbər lazımdır».

Əfsuslar olsun ki, Andropovla Çernenkodan sonra növbəti yeni lideri müəyyənləşdirmək məqamı çatanda Qromıko bu düzgün fikrini açıqlamamışdı…

Zahirən hər şey əvvəlki qaydasında idi. Ancaq zahirən. Hələ də Brejnev xatırlanır, MK-nın, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin və Nazirlər Sovetinin «Leonid İliç Brejnevin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında» qərarı dərc olunur, şəhər və rayonların adları dəyişdirilib L. İ. Brejnevin adına qoyulur, zavodlar, kolxozlar, ali məktəblər, orta məktəblər, meydanlar və 30-cu illərdə Leonid İliçin xidmət etdiyi tədris tank diviziyası onun adını daşımağa başlayırdı.

Ölkədə isə gələcək inkişafın əsas aparıcı istiqaməti siyasi quruluşun ana xəttinə uyğun tənzimlənirdi. Və ilk dəfə olaraq - sonralar Qorbaçovun öz adına çıxmaq istədiyi «sürətləndirmə» prosesi həyata keçirilməyə başlanmışdı.

Yeni Baş katib Yuri Andropov iqtisadiyyatın inkişaf tempinin sürətləndirilməsi, milli gəlirin, kənd təsərrüfatı və sənaye məhsullarının mütləq həcminin artırılması, əmtəə dövriyyəsinin yüksəldilməsi barədə danışırdı. Brejnevin ölümündən cəmi iki həftə keçirdi, amma əsas söz-söhbət görülən yox, hələ görüləsi olan işlər barədəydi. Bir neçə əsas məqamı diqqətinizə çatdıraq.

Yuri Vladimiroviç iclas iştirakçılarının diqqətini belə bir fakta çəkdi ki, «beşilliyin ilk iki ili ərzində plan tapşırıqları bir çox göstəricilər üzrə yerinə yetirilməmiş qalıb. Bir çoxları, deyəsən, heç işə necə başlamağı da bilmirlər, - deyə yeni Baş katib davam edir. - Gərək belə yoldaşlara hansı köməyi göstərmək barədə düşünək». Yenə də son zamanlar tez-tez eşidilən «sürətləndirməli» sözü səslənir. İqtisadiyyatın, planlaşdırmanın, təsərrüfat mexanizmlərinin kamilləşdirilməsi prosesini sürətləndirmək lazımdır.

Baş katib isə hesab edir ki, «elə iqtisadi və təşkilati şərait yaratmaq lazımdır ki, keyfiyyətli, məhsuldar əməyi, təşəbbüskarlığı və işgüzarlığı stimullaşdırsın». Ancaq vaxtı çatmış məsələlərin həlli üçün hazır reseptlər yoxdur. Düzdür, cavab tapmaq üçün yerli və dünya təcrübəsini birləşdirmək, ən yaxşı praktik işçilərin və alimlərin biliklərini öyrənib onlardan faydalanmaq lazımdır.

Baş katib iqtisadiyyatın əsas sahələrinin - yanacaq-energetika kompleksinin, qara metallurgiyanın, dəmiryol nəqliyyatının inkişafının başlıca problemlərini təhlil edir. Dəmiryollarında vəziyyət olduqca pis idi. Nazirlər Sovetinin sədrinin birinci müavini Heydər Əliyevə vəzifəsinə uyğun olaraq bir çox başqa sahələrlə yanaşı, məhz bu sahəylə də məşğul olmaq tapşırılır.

MK-nın plenumundan dərhal sonra SSRİ Ali Sovetinin sessiyası keçirildi. Onuncu çağırış yeddinci sessiya eyni gündə, noyabrın 23-də, eyni vaxtda saat 16-da Kremlin Böyük Qurultaylar Sarayında İttifaq hökumətinin birinci iclası, Ali Sovetin binasında Millətlər Sovetinin ilk iclası keçirildi.

Qəzetlərin yazdığı kimi, deputatlar və qonaqlar yoldaş H. Ə. Əliyevi, M. S. Qorbaçovu, V. V. Qrişini, A. A. Qromıkonu, D. A. Kunayevi, Q. V. Romanovu, N. A. Tixonovu, D. F. Ustinovu, V. V. Şerbitskini, P. N. Demiçevi, V. I. Dolgixi, T. Y. Kiselyovu, M. M. Solomentsevi, İ. V. Kapitonovu sürəkli alqışlarla qarşıladılar.

Staraya ploşad mətbuata məhz bu qaydanı diktə etmişdi: əlifba sırası ilə əvvəlcə Siyasi Büronun üzvləri gəlir, sonra üzvlüyə namizədlər, nəhayət, qvardiyanı MK-nın katibliyi tamamlayır. Lakin bu sıralama çoxlarının xoşuna gəlmir. «Axı, nəyə görə siyahı məhz Əliyevlə başlamalıdır, Qorbaçov isə yalnız ikincidir. Haqqınızı tapdalayırlar, Mixail Sergeyeviç!»

Sovet İttifaqıyla bərabər onun Kommunist partiyası da on beş ildən artıqdır ki, tarixin səhifələrinə köçüb. Siyasi Büronun tam tarixi isə hələ də əlimizdə yoxdur. Partiya qurultaylarında Mərkəzi Komitəni, Mərkəzi Komitənin plenumlarında isə Siyasi Büronu seçirdilər. Bəli, hər şeyi idarə edən, istiqamətləndirən, hər şeyi bilən əsas hakimiyyət məhz Siyasi Büroya məxsus idi. Siyasi Büronun özündə isə Baş katibin ətrafında hakimiyyətin əsas nüvəsi - Baş katibin son dərəcə etibar etdiyi yaxın adamları toplaşırdı. Stalinin son illərində bu nüvəyə Beriya, Malenkov, Molotov, Xruşşov daxil idi: Brejnev isə Ustinovun, Qromıkonun, Andropovun, Suslovun məsləhəti olmadan heç bir qərar qəbul etmirdi. Qorbaçov isə hamıdan çox Yakovlevə, Şevardnadzeyə, Medvedyevə inanırdı…

Siyasi Büro 1919-cu ilin martında yaradılıb. O vaxt büroya cəmi beş MK üzvü daxil idi. Onun funksiyası xüsusi qeyd olunurdu: təxirə salınması mümkün olmayan məsələlərin həlli üçün qərarlar qəbul etmək. Siyasi Büronun ilk beşliyi belə olub: Xalq Komissarları Sovetinin sədri Lenin, hərbi və dəniz işləri xalq komissarı Trotski, milli məsələlər üzrə xalq komissarı Krestinski, Moskva Xalq Komissarları Sovetinin sədri Kamenev. Tarixçi Yuri Jukovun yazdığına görə, Siyasi Büronun fərdi tərkibi göstərir ki, bu kiçik qrup partiyaya rəhbərliyi yox, ölkəyə rəhbərliyi həyata keçirən dövlət orqanıdır.

Stalin bu xətti inkişaf etdirib otuzuncu illərdə hakimiyyətin formal da olsa, müstəqil sayılan iki qolunu - sovetləri və partiyanı tam birləşdirdi. Qorbaçov yenidənqurması hakimi-mütləq olan Siyasi Büronu diskussiya klubuna çevirənə qədər bu orqan öz funksiyasını saxlamışdı.

Rıjkovla Əliyev eyni plenumda Siyasi Büronun üzvü seçilmişdilər və bu da onların arasında müəyyən yaxınlıq yaradırdı. Yoldaşlar onları təbrik edir, xoş arzularını bildirirdilər. Onlar da əl verib bir-birini təbrik etdilər. Əliyevin partiya karyerasında bu, sadəcə layiq olduğu növbəti yüksəliş idi. Rıjkov isə heç vaxt özünü partiya işində təsəvvür etmirdi: «Axı mən istehsalat adamıyam».

Təbii ki, onlar bir-birini çoxdan tanıyırdılar. Müxtəlif iclaslarda, qurultaylarda, plenumlarda görüşürdülər. Əvvəllər məşhur «Uralmaş»ın (Ural maşınqayırma zavodu) baş direktoru vəzifəsində çalışan Rıjkov son vaxtlar SSRİ-nin Dövlət Planlaşdırma Komitəsində sədr müavini işləyirdi. Maddi vəsaitlər, resurslar onun əlindəydi və respublika rəhbəri də müxtəlif işlərlə bağlı bu idarəyə tez-tez baş çəkirdi.

Dövlət Plan Komitəsinə Stalinin məşhur Xalq Komissarları nəslindən olan qocaman Nikolay Konstantinoviç Baybakov rəhbərlik edirdi. Baybakov Bakıda doğulmuş, burada neft mühəndisi ixtisasına yiyələnmiş və işgüzar dairələrdə bacarıqlı mütəxəssis kimi tanınmışdı. Otuz yaşı tamam olduqdan sonra, o, Volqaboyu regionda böyük bir trestin rəisi, nəhayət, bütün neft sənayesinin rəhbəri olmuşdu. 1942-ci ilin noyabrında SSRİ Neft Sənayesi Xalq Komissarının birinci müavini N. K. Baybakovu Stalinin yanına çağırırlar.

-Yoldaş Baybakov, - deyə Stalin özünəməxsus tərzdə ona müraciət etdi, - siz yubanmadan Qafqaza uçmalısınız. Kimi istəyirsiniz, özünüzlə götürün. Neftə görə başınızla cavabdehsiniz. Siz necə tikməyi bilirsiniz, indi isə necə dağıtmağı öyrənməlisiniz. Əgər Hitlerə bircə ton da neft saxlasanız, biz sizi güllələyəcəyik. Amma əgər siz mədənləri məhv etsəniz və almanlar oraya gəlib çıxa bilməsələr, onda biz neftsiz qalacağıq. Belə olan təqdirdə biz sizi yenə də güllələyəcəyik.

Baybakov soruşur:

- Başqa heç bir alternativ yoxdur?

Stalin belə cavab verir:

- Bunun üçün, cavan oğlan, çiyinlərinizdə başınız var, fikirləşin. Yubanmadan cənuba uçun və bütün məsələləri Budyonnı ilə həll edin.

Baybakov Stalinin şəxsi tapşırığının öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəldi.

Xruşşov dövründə dikbaşlığına görə onu - RSFSR-in Dövlət Plan Komitəsinin sədrini yüksək vəzifədən çıxarıb Krasnodar Xalq Təsərrüfatı Sovetinə rəhbərlik etməyə göndərmişdilər. Ancaq bir müddət sonra yenidən Moskvaya qaytarmışdılar. Xruşşovun istefasından sonra isə Brejnevlə Kosıgin ona SSRİ Dövlət Plan Komitəsinə rəhbərlik etməyi tapşırırlar. Amma harada çalışmasından asılı olmayaraq, Nikolay Konstantinoviç heç vaxt öz kiçik vətənini unutmurdu.

Nikolay Rıjkov xatırlayır:

- Baybakov Azərbaycana həmişə yaxşı münasibət bəsləyirdi. Uzun illər ərzində respublikanı SSRİ-nin Ali Sovetində təmsil edənlərdən biriydi. Heydər Əliyeviç isə Moskvada olarkən həmişə Nikolay Konstantinoviçin yanına gələrdi.

Bu görüşlərə Dövlət Plan Komitəsinin rəhbəri adətən öz dörd müavinindən birincisini - Nikolay Rıjkovu da çağırırdı.

İndi isə MK-nın həmin unudulmaz plenumundan sonra Rıjkovla Əliyev artıq çiyin-çiyinə işləməli olacaqdılar. Rıjkov MK-da iqtisadi məsələlərə baxırdı, Heydər Əliyev isə Nazirlər Sovetinin sədrinin birinci müavini idi.

Bəzən deyirlər ki, Heydər Əliyev özündən sonra heç bir sənəd qoymayıb və onun bioqrafiyası - doğulduğu il, valideynlərinin mənşəyi əvvəldən sonacan quraşdırmadır. Bu versiya ilə qətiyyən razılaşmaq olmaz. Andropovun idarəsi (DTK) öz kadrlarının bütün həyatını rentgen şüalarından da yaxşı öyrənirdi. Əminliklə deyə bilərik ki, Baş katib özüylə bərabər Siyasi Büroya gətirdiyi kadrın onuncu nəslinə qədər hər şeyi bilirdi: əlaqələrini, ətrafını, vərdişlərini, sağlamlığını, xarakterik xüsusiyyətlərini, maraq dairəsini və s…

Yeri gəlmişkən, o xasiyyətnamələrdə Əliyevin intellektual potensialına və əxlaqına verilmiş yüksək qiymət barədə sözlərə diqqət yetirin: şəxsi həyatda iddiasızdır, davranış və həyat tərzi idealdır.

Nazirlər Sovetinin sədri Nikolay Aleksandroviç Tixonov Brejnevin dövründən işləyirdi və Yuri Vladimiroviç Andropov nəyə görəsə onu dəyişdirmədi, yalnız Heydər Əliyevi onun birinci müavini təyin etdi. O, Heydər Əliyevi, bəlkə də, ölkənin ikinci adamı olan Tixonovun xələfi kimi görürdü. Bu, boş fərziyyə deyil. Bizim həmsöhbətlərimizdən bir çoxu, Kreml mətbəxinə yaxşı bələd olan adamlar bu fikri təsdiq edirlər.

- Əminəm ki, Nazirlər Sovetinin sədri postunda Yuri Vladimiroviç Andropov Tixonovu yox, başqa bir kadrı görürdü, - bu fikri Nikolay Semyonoviç Konarev bildirir. İndi, o, Rusiyanın ən böyük nəqliyyat-ekspedisiya şirkəti olan «Intertrans» Qapalı Səhmdar cəmiyyətinə rəhbərlik edir. Bundan əvvəl isə doqquz il SSRİ-nin nəqliyyat naziri olub və bu vəzifəyə 1982-ci ildə Andropovun təqdimatıyla təyin olunub. - Bəli, Nazirlər Sovetini daha geniş siyasi təfəkkürə malik, aktiv, mobil və idarəçilik təcrübəsi çox olan bir kadr idarə etməliydi. Yəqin ki, bu məqamda milli məsələ də nəzərə alınırdı. Çoxmillətli bir dövlətin hakimiyyətində təkcə ruslar olmamalıydı. Yuri Vladimiroviç kadrları hamıdan yaxşı tanıyırdı. Və mən bütün faktları təhlil edəndən sonra belə bir fikrə gəlmişəm ki, Əliyevin Kremlə gətirilib Nazirlər Soveti sədrinin müavini vəzifəsinə təyin edilməsinin daha uzaq bir perspektivi vardı. Əfsuslar olsun ki, tale Andropova öz planlarını reallaşdırmaq üçün çox az vaxt ayırmışdı…

Əliyevin Nazirlər Sovetinə təyinatı, deyəsən, Tixonovun bir o qədər də xoşuna gəlməmişdi. Bir vaxtlar onun özü Kosıginin müavini işləmişdi və metodiki olaraq öz rəisini gözdən salıb sıxışdıraraq məqsədinə yol açmışdı. İndi də Tixonov Əliyevi özünə rəqib görürdü. Əliyev Baş katibin tam etibar etdiyi adam idi və istənilən vaxt o, Nazirlər Sovetinin sədri vəzifəsinə təyin edilə bilərdi. Tixonov o biri müavinlərindən qorxmurdu - Baybakovla Arxipov onun yaşıdı idilər, həm də partiya rəhbərliyində o qədər də parlayan kadrlar deyildilər. Nazirlər Sovetindən cəmi iki şəxs - Tixonovun özü və Əliyev Sov. İKP MK-nın Siyasi Bürosunun üzvüydü və belə görünürdü ki, müavinlərin içində Əliyev o birilərindən daha yüksəkdə olmalıydı. Amma ezamiyyətə, yaxud məzuniyyətə gedərkən Tixonov heç vaxt öz vəzifəsini Əliyevə həvalə etmirdi. Əlbəttə, bütün bunlar Heydər Əliyevin xətrinə dəyirdi, amma o, bunu heç vaxt büruzə vermirdi.

Kremldə, Nazirlər Sovetində beş il - Andropovdan Qorbaçova qədər bütün bir epoxanı əhatə edən beş il.

- Bizim yollarımız həmişə kəsişirdi, - deyə Nikolay İvanoviç Rıjkov xatırlayır. - Əliyev nəqliyyat məsələləri ilə, yüngül sənaye ilə, başqa sahələrlə məşğul olurdu, mən isə MK-nın katibi kimi Dövlət Plan Komitəsinin, Qiymətlərə Nəzarət Komitəsinin və başqa strukturların işinə nəzarət edirdim. Yeni vəzifələrimizdəki ilk iş günlərindən etibarən biz sıx əlaqədə işləməyə başladıq. Həm MK-da, həm də Nazirlər Sovetində tez-tez görüşürdük. Bəzən hansısa sənədlər üzərində birlikdə işləyirdik, işin gələcək perspektivlərini birgə müzakirə edirdik.

Heydər Əliyev öz təmkinli görkəmiylə o vaxt da mənim xoşuma gəlirdi. Çox səmimi, ünsiyyətə meyilli adam idi, qapalı, özündən razı, lovğa insan deyildi. Sakit təbiəti vardı, yerinə düşən yumoru çox sevirdi. Bir insan kimi onunla işləmək çox asan idi.

Viktor Adrianov

Hüseynbala Mirələmov

Mərkəz.- 2010.-3 noyabr.- S. 10-11.