HEYDƏR ƏLİYEV

Nazirlər Soveti: gündəlik qayğılar

Nazirlər Sovetinin və onun sədr müavininin, Siyasi Büronun üzvü olan bir şəxsin gündəlik qayğıları. Üstəlik də Siyasi Büro üzvü, daha dəqiq desək, üstəlik də yox, ilk növbədə Siyasi Büro üzvü. Görəsən, bu qayğılar nədən ibarət idi? 1983-cü ilin ilk aylarının xronikasına nəzər salaq.

3 yanvar 1983-cü il, bazar ertəsi. SKK-nın (Varşava Müqaviləsi Ölkələrinin Siyasi Konsultativ Komitəsi) işində iştirak etmək üçün Moskvadan Praqaya böyük bir nümayəndə heyəti yola düşür. Nümayəndə heyətinin rəhbəri Yuri Vladimiroviç Andropovla birgə Nazirlər Sovetinin sədri N.A.Tixonov, xarici işlər naziri A.A.Qromıko, müdafiə naziri D.F.Ustinov, Sov. İKP MK-nın katibi K.V.Rusakov da Praqaya gedirlər.

Tam proqram üzrə yolasalma mərasimi. Qəzetlər protokola uyğun olaraq yola salanların adlarını sadalayırlar - Əliyevdən Rıjkova qədər. Şəkillərdə o, sağdan birincidir. İki il sonra Nikolay İvanoviç Rıjkov bir az mərkəzə doğru yerini dəyişəcək. Əliyev isə Tixonovun arxasındadır. Qorbaçov şəkildə yoxdur. Bəlkə də, məzuniyyətdədir.

«Sosialistiçeskaya industriya» qəzetinin elə həmin sayında ilin ən böyük tikintilərinin xəritəsi verilib - atom elektrik stansiyasının beş yeni bloku, üç yeni su elektrik stansiyası, Yakutiyada və Krasnodar vilayətlərində ildə iyirmi milyon ton kömür verəcək yeni şaxtalar, Urenqoy-Ujqorod (4,5 min km) və Urenqoy Novopskov (1,5 min km) qaz kəmərləri, polad emalında yeni sahələr, Çerepovets metallurgiya kombinatında dünyanın ən böyük domna sobası… Bu, təkcə ağır sənayedir. Hələ üstəlik şəkər emalı zavodları, ət kombinatları, konditer fabrikləri, tekstil sənaye müəssisələri, yaşayış binaları, poliklinikalar, sanatoriyalar və müasir dövrün tələbatı olan müxtəlif məişət cihazları - məsəlçün videomaqnitofon istehsalı…

Filipp Denisovis Bobkovun xatırladığı kimi, 1980-ci ildə Sov. İKP MK xüsusi komissiya yaratdı. Yoldaşlar bir neçə dəfə toplaşdılar və hamı qətiyyətlə əleyhinə çıxış etdi: «Bu, bizə lazım deyil. Qoy gömrükçülər və sərhədçilər öz işlərini görsünlər - videokasetləri sərhəddə müsadirə etsinlər». Ümumi rəy belə idi və SSRİ rabitə naziri Q.A.Şamşin, SSRİ mədəniyyət nazirinin birinci müavini U.İ.Popov, SSRİ Teleradio Komitəsinin sədri S. K.Lapin də bu fikirdə idilər. DTK-nın ölkədə videotexnikanın istehsalını təşkil etmək təklifini yalnız SSRİ xarici işlər nazirinin birinci müavini Q. M. Kornienko və bəzi qeydlərlə, Dövlət Kino Komitəsinin sədri F.T.Yermaş müsbət qarşıladı.

İki il keçdi. Y.V.Andropov Sov. İKP MK-nın Baş katibi seçilən günün səhəri komissiya yenidən yığıldı. Bu dəfə nəhayət ki, videotexnika haqqında məsələni SSRİ Nazirlər Sovetinə təqdim etmək qərarı qəbul olundu. Nazirlər Sovetinin iclasını Heydər Əliyev aparır. Sovet sənayesi videotexnika istehsalına başlayır.

9 aprel 1983-cü il. Sov. İKP MK-nın Siyasi Bürosu 2000-ci ilə qədərki dövrü də əhatə edən «SSRİ -nin uzunmüddətli energetika planı»nı müzakirə edir. Koordinal məsələlərin müzakirələri zamanı Əliyev həmişəki kimi düşünülmüş, ölçülüb-biçilmiş təkliflər verir.

12 aprel. Nazirlər Soveti və Ümumittifaq Həmkarlar İttifaqının Mərkəzi Şurası Ali Sovetin müzakirəsinə «Müəssisələrin, idarələrin, təşkilatların idarə edilməsində əmək kollektivlərinin rolunun yüksəldilməsi barədə» SSRİ-nin qanun layihəsini çıxarır. Ölkənin ictimai həyatı üçün yeni olan bu sənəddə də, Əliyevin düşüncələrinin, fikirlərinin, dəqiq təkliflərinin izlərini görmək mümkündür.

18 aprel. Kənd təsərrüfatının inkişafına və Ərzaq proqramının reallaşmasına həsr olunmuş ümumittifaq müşavirəsi.

22 aprel. Siyasi büro 1983-85-ci illərdən 1990-cı ilə qədərki dövr ərzində Baykalyanı və Uzaq Şərq vilayətlərinin yanacaq-enerji bazasının yaxşılaşdırılması ilə bağlı məsələlərə baxır.

Axşam Kremlin Qurultaylar sarayında Leninin anadan olmasının 113 illiyi ilə bağlı təntənəli mərasim keçirilir. Bütün Kreml rəhbərləri rəyasət heyətində əyləşiblər. Bu yaxınlara qədər Stavropol Vilayət Partiya Komitəsinin katibi olmuş Sov. İKP MK-nın katibi Mixail Sergeyeviç Qorbaçov məruzə ilə çıxış edir. Baybakov bizimlə söhbətdə xatırlayır ki, 1976-cı ildə Stavropol Vilayət Komitəsinin gənc birinci katibi onun yanına, Dövlət Plan Komitəsinə gəlib qoyunçuluğun inkişafıyla bağlı öz təkliflərini bildirmişdi. O vaxtlar SSRİ-də bir qoyundan 2,6 kq yun qırxılırdı, Avstraliyada isə bu rəqəm 10 kq idi (hal-hazırda 90 yaşı olmasına baxmayaraq, Baybakov indi də bütün bu rəqəmləri dəqiq xatırlayır). Qorbaçov söz verirdi ki, öz vilayətində bu rəqəmi 6 kq-a qədər qaldırsın. Mən sərəncam verdim ki, onun proqramının qəbul olunmasına yardımçı olsunlar, - deyə Baybakov sözünə davam edir. - Həmin vaxtlar mənə kənd təsərrüfatı üzrə müavin lazım idi. Qorbaçov da daxil olmaqla bu vəzifəyə dörd nəfəri təqdim etmişdilər. Ona təklif etdim ki, mənim yanıma gəlib kənd təsərrüfatı ilə məşğul olsun. O, «Məgər mən belə bir məsuliyyətli işin altına girə bilərəmmi?» - deyib etiraz etdi və dərhal yoxa çıxdı. İki il gözləyəndən sonra isə öz məqsədinə nail oldu: onu MK-ya seçdilər. Bir müddət sonra isə MK-nın katibi oldu.

Qorbaçov həmin iclasda Lenini və leninçiliyi, kommunizmi və Kommunist partiyasını ağızdolusu tərifləyir… Gələcək baş katibin öz partiyasından, sadiq qalacağına and içdiyi idealardan üz döndərəcəyinə cəmisi səkkiz il qalır. Kimin ağlına gələrdi ki, hər şey dəyişəcək!..

Həmin məruzəni indi nəzərdən keçirəndə bayağılığı hiss etməmək mümkün deyil. İqtisadiyyatda insan amili haqqında fikir gözə dəydi və «intizamı möhkəmləndirmək hamının işidir», yeni Baş katibə səliqə ilə istinad edib «yoldaş Andropovun göstərdiyi kimi» növbəti ifadəsinin arxasında gizləndi…

Qorbaçov bəyan edirdi:

- Biz əminik ki, ideyalar mübarizəsində yenə də ən həqiqi və humanist ideya olan marksizm- leninizm qələbə çalacaq. Bizə, kommunistlərə isə tarix tərəfindən bəşəriyyətin ən qiymətli incisi - Marks, Engels, Lenin kimi dahi mütəfəkkirlərin ideya mirası həvalə olunub və biz onu göz bəbəyimiz kimi qorumalıyıq…

10 may 1983-cü il. Heydər Əliyevin altmış yaşı tamam olur. Ona ikinci dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı verilir və Qızıl medalla təltif olunur. Qəzetlərdə Sov. İKP MK-nın, SSRİ Nazirlər Sovetinin, SSRİ Ali Sovetinin təbrikləri dərc edilib. Təbrik edənlərin arasında Denis İvanoviç Bobkov da vardı. O xatırlayır: «Yadımdadır, Heydər Əliyev Yuri Vladimiroviç Andropovun təbrik məktubunu necə böyük fəxrlə göstərirdi. Məncə, bu, onun əməyinə verilən ən böyük qiymət idi». Bu qürurun arxasından, bir qədər də uşaqlıq xarakterinə bənzər pak cizgilər boylanırdı. İllər ötəndən sonra Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev böyük görüşlərin birində etiraf etmişdi ki, hamı öz zəhmətinin qiymətləndirilməsini istəyir. «Mən də həmişə bunu arzulamışam».

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Heydər Əliyev, onu daha yaxşı tanıyanların dediyinə görə, heç də şöhrətpərəst adam - görkəmli lüğətçi Dalın kitabında deyildiyi kimi «vəzifəyə seçilməyə, şöhrətə, tərifə ehtiraslı və buna görə də əxlaqi dəyərlərə yox, görkəmə görə hərəkət edən» adamlardan - olmayıb. O bütün həyatı boyu şöhrətə görə işləməyib.

Heydər Əliyevin gündəlik işlərinin təqvimində çox vaxt dəmiryol nəqliyyatı ilə bağlı problemlər xüsusi qeyd olunurdu. Bu, Andropovun şəxsi tapşırığı idi. Baş katib tez-tez SSRİ-nin xəritəsinə baxıb, «bizim ölkədə dəmiryolları həm iqtisadi, həm strateji, həm də ümummilli rol oynayır və bizim ölkənin xalqlarını birləşdirir» sözlərini təkrarlamağı xoşlayırdı. Buna baxmayaraq, son illər dəmiryolları pis işləyirdi. Odur ki, nəqliyyat naziri Pavlovskini Siyasi Büroya dəvət edirlər. O isə aydın, məntiqi bir izah verə bilmir, kənarda günahkar axtarmağa başlayır. Sonda Andropov belə qərara gəlir: «Biz bu cür nazirlə işləyə bilmərik».

29 noyabr. Plenumdan bir həftə sonra nəqliyyat naziri vəzifəsinə Nikolay Semyonoviç Konarevi təyin edirlər. Belə adamlar barədə deyirlər: «O, dəmiryolunda böyüyüb». İşləyib, oxuyub; oxuyub, işləyib; ən əsası isə işi bilir və təmiz adamdır. Yol bölməsinin rəisi, cənub dəmiryolunun rəis müavini, sonra isə rəisi, nazir müavini, birinci müavin vəzifələrində çalışıb… Andropovun yanına da nazir müavini kimi dəvət olunur.

Kabinetdə Siyasi Büro, demək olar, tam heyətlə əyləşib, yalnız respublikalardan olan yoldaşlar yox idi.

- Yoldaş Tixonov sizin Nəqliyyat Nazirliyinə rəhbərlik etməyə razılıq verdiyinizi dedi, - Yuri Andropov aramla danışırdı. - Biz bu qərarı təsdiq edirik. Siyasi Bürodan isə nəqliyyat məsələlərinə yoldaş Heydər Əliyev nəzarət edəcək. Bizə sualınız yoxdur ki?

- Var, - Konarev cavab verdi. - Mənim bir sualım var. Əgər bundan sonra da dəmiryol nəqliyyatına münasibət əvvəlki kimi olsa, onda biz artıq doxsanıncı illərdə iqtisadiyyatın inkişafı ilə ayaqlaşa bilməyəcəyik.

Ardınca isə Nikolay Semyonov bir neçə statistik rəqəm də sadaladı. 1970-ci ildə nəqliyyat şəbəkəsi səksən min yeni vaqon alıb. 1980-ci ildə bu rəqəm yetmiş minə enib. İşin həcmi isə iyirmi beş faizə qədər artıb. Vaqon parkı on beş faiz azalıb. Bu halda yükdaşımaların keyfiyyətini necə yüksəltmək olar? Lokomativ parkında və relslərdə də vəziyyət yaxşı deyil. Əllinci illərin əvvəllərində dəmiryoluna büdcənin on bir faizi sərf olunurdu, indi isə bu rəqəm 4,2 faizə enib. Düzdür, atom energetikası, kosmik araşdırmalara xüsusi diqqət lazımdır, amma əgər dəmiryolu daşınmaları həyata keçirmək iqtidarında olmasa, nə olacaq?

Bu müzakirədə Dövlət Plan Komitəsinin sədri Nikolay Konstantinoviç Baybakov da iştirak edirdi. Son sözünü Andropov məhz ona ünvanladı: görünür, XII beşillik haqqında hər şey əvvəlcədən düşünülmüş və ölçülüb-biçilmişdi. «On ikinci beşillik nəqliyyatın inkişafı, nəqliyyat beşilliyi olmalıdır».

Bir neçə gündən sonra Heydər Əliyev yeni nəqliyyat naziri Konarevi öz yanına dəvət etdi: köməkçilərinə həvalə etmədi, özü zəng vurdu.

- Söhbətimiz dörd saata qədər davam etdi, - deyə Konarev xatırlayırdı.

Bəli, dörd saatın içində onlar bütün dəmiryol təsərrüfatının, bir-biri ilə sıx bağlı olan bütün başqa xidmətlərin işini səhifə-səhifə, problem-problem araşdırdılar. Yalnız söhbətin əvvəlində 3-4 dəqiqə Heydər Əliyev xatırlatdı ki, onun özü də dəmiryolçu ailəsindəndir, atası Naxçıvan dəmiryol stansiyasında usta işləyib və hər parovoz üçün narahat olub...

Dövlət Plan Komitəsinin sədr müavini, ölkədə dəmiryol nəqliyyatı və ümumiyyətlə, nəqliyyat üzrə ən böyük mütəxəssislərdən hesab olunan Viktor Yefimoviç Biryukovla da söhbət eynən bu cür işgüzar şəkildə keçdi.

… Nikolay Semyonoviç Konarev hələ nazir müavini işlədiyi vaxt bazar günlərinin birində nazirlik üzrə növbətçi dayanmışdı. Birdən telefon zəng çaldı.

- Danışan Kosıgindir. İşlər necədir?

- Hər şey yaxşıdır, Aleksey Nikolayeviç, elə bir problem yoxdur.

- Necə yaxşıdır ki, Riqa limanından taxılın daşınmasını təmin edə bilməmisiniz?

Limanlar xaricdən gələn taxıl məmulatlarını gəmilərdən boşaldıb çatdıra bilmirdilər. Gəmilər Riqa, Leninqrad, Murmansk limanlarında dayanıb gözləməyə məcbur olurdular. Dəmiryol vaqonları çatışmırdı.

- Tədbir görün və iki gündən sonra mənə məruzə edin, - Kosıgin sözünü bitirdi.

İki gün sonra tapşırığı yerinə yetirən Konarev Nazirlər Sovetinin sədrinin qəbul otağına zəng vuranda ona deyirlər ki, Kosıgin Latviyada məzuniyyətdədir. Deməli, Pribaltikadan zəng vururmuş. O, istirahətdə də işdən ayrıla bilmirdi…

Rusiyanın müasir gerçəkliyindən bir epizod da yada düşür. Baş nazir Kasyanov əsas nazirliklərdən birinin rəhbərini qəbul edir. Bu rəhbər, onu narahat edən məsələlərin çox olmasına baxmayaraq, baş nazirin vaxtının hər dəqiqəsinin qiymətli olduğunu nəzərə alıb, çox yığcam danışır. Birdən baş nazirin istirahət otağından Rusiyada oliqarx adlandırılan bir nəfər çıxıb deyir: «Mişa, mən çox tələsirəm, gedək». Uşaqlar ehtiraslı gözlərlə pul qazanmağa tələsirdilər. Müəssisələrin, iqtisadiyyatın, regionların problemlərinə vaxt hardaydı. O şey maraqlıdır ki, gəlir gətirir. Pul!.. Pul vaxtıdır. Onlar üçün fərq etməz nə işlə məşğul olurlar, nə ilə alver edirlər - təki pul çıxsın. Rusiya nefti ilə və ya Rusiya kömürü ilə. Rusiyanın səması ilə və ya onun dənizi ilə. Kim onlarla deyil, hamısını - istefaya, təqaüdə və ya nə vaxtsa parovozları göndərdikləri yerə- xılta yola salırlar.

Konarevin yaddaşına daha bir əhvalat həkk olunub. Qərbi Sibirdə neft hasilatı gündən-günə artırdı. Onu ixrac etmək üçün paralel olaraq nəhəng neft kəmərləri, dəmiryolları tikir və yeni teplovozları istismara cəlb edirdilər. Onlar üçün mühərrikləri Kolomensk və Xarkovdakı zavodlarda hazırlayırdılar. Dövlət komissiyası Kolomensk dizel mühərrikini seçsə də, o, uğursuz alınmışdı. Nəhayət, məsələ gəlib Kosıginə çıxdı. Dəmiryol naziri Pavlovski Nazirlər Sovetinin iclasına Konarevi göndərir. Nikolay Semyonoviç yenidən öz mütəxəssisləri ilə danışıb və nəticədə qəti qərara gəlir ki, Kolomensk dizel mühərriki hazır deyil. Yerlərdəki dəmiryolçular da buna əmin idilər.

- Necə yəni hazır deyil? - deyə hökumət başçısının müavini Kirilin gənc nazir müavininin sözünü ağzında qoyur.

Yeri gəlmişkən, Pavlovski öz müavinini Kosıginin yanına iclasa göndərəndə, sənədə qol çəkdiyini ona demir. Onun göstərişi tamam başqa cür olur: «Kolomensk mühərrikinə razılıq vermə».

- Aleksey Nikolayeviç, - deyə Kirilin qəzəblənmiş tərzdə soruşur, - bu necə olur ki, nazir qol çəkir, onun müavini razı deyil?!

Böyük zala bir sakitlik çökür. Kosıgin bir Konarevə, bir Kirilinə baxıb, yüngülcə qımışır:

- Bilirsiniz nə var, yoldaş Kirilin, - mənim üçün əhəmiyyəti yoxdur kim qol çəkib və nəyə çəkib. Mənim üçün həqiqət vacibdir. Gəlin, indi Tomskdan deponun rəisini dinləyək.

Kosıgin həqiqəti beləcə axtarıb tapırdı. Əliyev, Konarev, Biryukov məhz belə fədakarlıqla işləyirdilər…

Əliyevlə Konarevin dörd saatlıq söhbəti ərzində dəmiryolunun bütün problemləri müzakirə olundu.

Konarev xatırlayır:

- Əliyevin timsalında mən hər şeyə maraq göstərən həmsöhbətlə yanaşı, həm də geniş miqyasda düşünə bilən ağıllı dövlət xadimini gördüm. O, əsas məsələləri ikinci dərəcəlilərdən çox dəqiqliklə ayırırdı, o həlqəni tapırdı ki, ondan tutub, bir klassikin diliylə desək, bütün zənciri dartıb cıxartmaq olardı. Mən hiss elədim ki, çox işıqlı təfəkkürə malik bu insan sadəcə texniki problemlərin üstündə dayanmırdı, bu problemlərin arxasındakı insanları görə bilirdi.

Indi çox az adam bilir ki, dəmiryolçular o vaxt Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçısı hesab olunmurdular. Onlar bomba və mərmilərin gurultusu altında cəbhəyə yük çatdırırdılar, odun-alovun içinə girirdilər, amma belə bir laqeyd münasibətlə üz-üzə qalmışdılar…

- Mən elə bir kitab nəşr etdirmək istədim ki, - deyə Konarev davam edir, - orada cəbhəçi dəmiryolçuların xatirəsi yad edilsin. Və belə bir kitab nəşr olundu. Kitab belə adlanır: «Dəmiryolçular Böyük Vətən müharibəsi illərində». Bu kitab sükan arxasında, buxar sobasının qarşısında dayanaraq döyüşən insanlar barədədir. Təsəvvür edin, dəmiryol stansiyalarına və qovşaqlarına iyirmi minə qədər hava hücumu olub, yüz on beş min kilometrlik dəmiryol sahələri yenidən bərpa olunub. Bu böyük zəhmətdir. Mən bu kitabın bir nüsxəsini də Heydər Əliyeviçə bağışlamışdım…

Xüsusi dəstələrdə xidmət edən dəmiryolçuların «Vətən müharibəsi iştirakçısı» statusunu almaları üçünsə hələ bir neçə il də gözləmək lazım gəldi.

Başqa məsələlərlə bərabər Əliyev Nazirlər Sovetində Operativ Məsələlər üzrə Komissiyaya (OMK) da rəhbərlik edirdi. Bu komissiyanın iclaslarında neft və qaz sənayesi inşaatı nazirinin birinci müavini Yuri Petroviç Batalin də müntəzəm iştirak edirdi. Sonralar, o, Dövlət Əmək Komitəsinin sədri və Nazirlər Sovetinin sədr müavini vəzifələrinə qədər yüksəlmişdi. Yuri Batalin dediyimiz komissiyanın işini belə xatırlayır:

- Komissiyada həlli zəruri olan ən müxtəlif məsələlər qaldırılırdı. Qaz sənayesi, Sibirdən mərkəzə çəkilən beş yeni qaz kəməri, eksporta işləyəcək Urenqoy-Pomarı-Ujqorod qaz kəməri bu komissiyanın xüsusi nəzarətindəydi.

Beşilliyin əsas vəzifələri - bu tikintilər haqqında partiya sənədlərində belə deyilirdi. Batalin neft və qaz sənayesi müəssisələrinin tikintisi nazirinin birinci müavini kimi bilavasitə bu işlə məşğul idi.

- Komissiyanın hər həftə keçirilən iclaslarına nazir, adətən, məni göndərirdi, - deyə Yuri Petroviç söhbətini davam etdirir. - Bu iclasları Heydər Əliyev aparmağa başlayanda, mən yaxşı mənada heyrət etdim. Necə gözəl idarə edirdi. Nizam-intizamla, işini bilən bir mütəxəssis kimi. Müxtəlif fikirləri diqqətlə dinləyir, müqayisə edir, yalnız bundan sonra qərar qəbul edirdi. Bütün işlərdə onun böyük təcrübəsi və gözəl intuisiyası müşahidə olunurdu.

Komissiyanın iclaslarında müxtəlif sahələr üzrə çoxlu məsələlər müzakirə edilirdi. Onları tələsik qiymətləndirmək çətin idi. Belə olan halda kompromis tapmaq üçün işçi qrup təşkil edilirdi. Bir çox hallarda isə heç buna da vaxt çatmırdı. Məsəl üçün, yolun tikintisinə gəlməli olan borular gecikdirilir. Niyə? Zavod yubandırır? Bəlkə dəmiryolu? Yubanmaya kimlər səbəb olub? Həqiqət haradadır?

OMK-nın daimi məşğul olduğu məsələlərdən biri də qaz borularındakı və mədənlərdəki «keçidlər» idi. Sverdlovskdan Tümenə və Tümendən Tobolska qədərki dəmiryol xətti həmişə normadan artıq yüklənmiş olurdu. Stansiyaları genişləndirir, əlavə xətlər çəkirdilər. Buna baxmayaraq, yenə də problemlər kifayət qədər idi. Köhnə təcrübə köməyə gəldi: neft və qaz boru kəmərlərinin tikintisinə borular və başqa yüklər aparan eşalonların arxasınca müharibədə olduğu kimi, dispetçer nəzarəti təyin edildi. Bu işdə Heydər Əliyev də fəal iştirak edirdi. Bundan sonra Neft və Qaz Sənayesi Müəssisələrinin Tikintisi Nazirliyi problemlərdən qurtardı. Əliyev nizam-intizamlı, tələbkar, məsuliyyətli və təcrübəli rəhbər olduğundan kimin həqiqətən işlədiyini, kiminsə gözdən pərdə asdığını o saat hiss edirdi və düzgün qərar çıxarırdı. Mən bura böyük psixoloji hazırlığı, sözlərin arxasındakı mahiyyəti dəqiq görmək bacarığını da əlavə edərdim.

Komissiya sədri adətən dəqiq, aydın qərarlar çıxarırdı. Məntiqi və təmkini ilə seçilirdi. Emosiyalar coşanda yubanmadan söndürürdü. Hiss olunurdu ki, Heydər Əliyev komissiyanın iclaslarına çox diqqətlə, ciddi şəkildə hazırlaşırdı. Bu onun rəhbərlik üslubuna uyğun idi.

- Mən Heydər Əliyevin öz səlahiyyətlərinə uyğun Nazirlər Sovetində, hökumətin tapşırığıyla sədrlik etdiyi bir çox iclaslarda iştirak etmişəm, - deyə Yuri Batalin davam edir. - Az qala ölkənin bütün maliyyə problemləri bizim Dövlət Əmək Komitəsinə axırdı. Problemləri həll etməkçün isə maliyyə vəsaiti lazım idi. Məsələn, rayon əmsallarının tətbiqi, regionların müxtəlif sənaye, təsərrüfat sahələrinin stimullaşdırılması, müəllimlərin məvaciblərinin artırılması və s.

Bəs pulu haradan tapmalı? Dövlət Əmək Komitəsi təklif irəli sürür, Maliyyə Nazirliyi isə etiraz edirdi. Bu münaqişə müəllimlərin əmək haqlarının artırılması ilə bağlı idi. Dövlət Əmək Komitəsi MK-nın və Nazirlər Sovetinin məktəb haqqında qərarına əsaslanaraq öz təkliflərini hazırladı. Maliyyə Nazirliyi etiraz etdi ki, artıq tələb edirsiniz. Mən maliyyə naziri Qarbuzovun yanında və Dövlət Plan Komitəsində müxtəlif iclaslarda oldum. Öz mövqeyimizi müdafiə etdim. Çünki bu mövqe dərindən əsaslandırılmiş, düşünülmüş bir mövqe idi, biz onu respublikaların təcrübəli müəllimləriylə, Pedoqoji Elmlər Akademiyasıyla, partiya və sovet orqanlarıyla razılaşdırmışdıq. Düzdür, tələblər böyük idi, amma bizcə, mən belə düşünürdüm, məsələnin optimal həllini tapmışdıq. Lakin Maliyyə Nazirliyinə bu da çox görünürdü.

Heydər Əliyevin apardığı növbəti iclaslardan birində ehtiraslar qızışdı. Mən Dövlət Əmək Komitəsinin təklifləri barədə məruzə edərkən, qəfildən Qarbuzov qalxıb Heydər Əliyevdən də icazə istəmədən məni kəskin şəkildə tənqid etməyə başladı. Mahiyyət etibarı ilə arqumentləri yox idi. Belə hallarda adətən şəxsi münasibətlərə keçirlər. Qarbuzov da belə etdi: «Siz bu mövzuda heç nə anlamırsız. Belə təklifləri yalnız diletantlar irəli sürə bilər».

Batalin pauzanı gözləyib öz çıxışına davam etdi. Qarbuzov sakitləşməyib yenə də onun sözünü kəsdi. Batalin hələ də özünü saxlayırdı. Lakin maliyyə naziri üçüncü dəfə ayağa qalxıb «sən hələ cavansan, təcrübəsizsən, belə tribunaya çıxmamışdan əvvəl yaşlı, təcrübəli yoldaşlardan çox şey öyrənməlisən» deyəndə Batalin ona belə bir replika atdı:

- Öyrənməliyəm? Sizdən?

- Tutalım ki, məndən, - nazir cavab verdi.

- Sizdən nə öyrənim? Kobudluğu, mədəniyyətsizliyi, yoxsa həyasızlığı?

Qarbuzov belə təzyiqi gözləmirdi. Batalinsə ürəyini boşaltdı:

- Əgər öyrətmək istəyirsinizsə, öyrədin, kobudluq etməyin. Həm də bu, birinci dəfə deyil. Məgər başa düşmürsünüz ki, siz partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü kimi bizlər üçün nümunə olmalısınız?

Həqiqətən də, Qarbuzov öz arxasında maddi dayaq və böyük nüfuzun durduğunu hiss etdiyinə görə başqaları ilə yuxarıdan aşağı danışa bilirdi.

Zalda hamı donub qaldı. Qarbuzov yerindən sıçradı.

- Yoldaş Qarbuzov, əyləşin, - Heydər Əliyev sakitcə dilləndi. Lakin nazir səsinin tonunu bir az da qaldırdı. Əliyev bir daha ona müraciət etdi:

- Yoldaş Qarbuzov, oturun və qulaq asın. Əgər əsaslı dəlilləriniz varsa, buyurun, deyin. Əks təqdirdə belə əsəbiləşməyə ehtiyac yoxdur.

İclas qurtardı. Hamı dağılışdı. Batalin öz iş yerinə qayıtdı. Birdən hökumət telefonu zəng çaldı. Heydər Əliyev idi.

- Siz Qarbuzovu yerində otuzdurmaqda düz elədiniz, yoldaş Batalin. O, kobudluq etdi. Amma siz də özünüzü təmkinli aparın və gələn dəfə cavab verəndə özünüzdən çıxmayın.

Bu zəng Batalinin yadından çıxmadı. Çünki bu da Siyasi Büro üzvünün təklikdə verdiyi bir məsləhət, bir dərs idi.

Batalinin daha bir müşahidəsi: Heydər Əliyev həmişə maliyyə qurumunun imkanlarıyla konkret sahənin tələbləri arasında balans yaratmağa çalışırdı.

Mərkəz.- 2010.- 4 noyabr.- S. 10-11.