HEYDƏR ƏLİYEV

Batalinin özü də Nazirlər Soveti sədrinin müavini olanda Heydər Əliyevi lap yaxından tanımaq imkanı qazandı. O, inşaat və daha bir neçə sahəyə məsul idi. O vaxt Nazirlər Sovetinin sədri kreslosunda Nikolay Rıjkov əyləşmişdi. Batalinin xatirələrinə görə, Nazirlər Sovetinin rəyasət heyətində Heydər Əliyev həmişə öz mövqeyini əsaslandırmağa çalışırdı. O, bir çox partiya rəhbərləri kimi «mən belə düşünürəm, mən belə hesab edirəm» deyib məsələyə nöqtə qoymurdu. Yox, Əliyev onlar kimi vəzifəsinin nüfuzuna güvənib belə addımlar atmırdı. O, dəqiq nəticələr sistemiylə işləyirdi.

Heydər Əliyev hələ gənclik yaşlarından səriştəli və öz sahəsini dərindən bilən mütəxəssislərə hörmət edirdi, onları qiymətləndirirdi. İndi də o, inşaatçı Batalini qiymətləndirdi. Əgər komissiyanın hansısa iclasında inşaatla bağlı məsələ müzakirə olunurdusa, Heydər Əliyev mütləq Batalinin də iştirak etməsini xahiş edirdi: «İstəyirəm şəxsən siz özünüz də iştirak edəsiniz, Yuri Petroviç. Birlikdə biz mütləq əsaslandırılmış bir qərar çıxara bilərik».

1983-cü ilin may ayının sonlarında Siyasi Büro İttifaq respublikalarının orta və ali məktəblərində rus dilinin tədrisinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirləri müzakirə edirdi. Bu, çox vacib bir məsələ idi. Estoniyadan, Gürcüstandan, Litvadan, Qırğızıstandan sovet ordusuna çağırılan gənclər rusca demək olar ki, danışa bilmirdilər. Azərbaycanda və əlbəttə ki, Ukrayna ilə Belorusiyada vəziyyət daha yaxşı idi. Qeyd edək ki, Heydər Əliyev rus dilini mükəmməl bilirdi və həmişə həmsöhbətlərini təəccübləndirirdi. Viktor Yefimoviç Biryukov bu xüsusda xatırlayır:

- Mən onun rus dilini necə mükəmməl bilməsindən heyrətə gəldim. Birgə sənədlər üzərində işləyəndə həmişə onun səyinə və istedadına valeh olurdum. O, hər bir ifadəni diqqətlə oxuyur və sanki götür-qoy edirdi: «Burada feli bağlama tərkibi olsa, daha dəqiq olardı». O öz işini səylə yerinə yetirirdi. Deyərdim, hətta xüsusi istedadla.

Siyasi Büro rus diliylə ona görə məşğul olurdu ki, bu çoxmillətli ölkədə rus dili xalqlararası ünsiyyət vasitəsiydi. Onu bilmək həyati zərurət daşıyırdı.

1 noyabr 1983-cü il. Heydər Əliyev Vyetnama yola düşən Sov. İKP nümayəndə heyətinə başçılıq edir. Bu səfərdə Nikolay İvanoviç Rıjkov da iştirak edirdi. O, nümayəndə heyətinin başçısı kimi Heydər Əliyevin işini çox yüksək qiymətləndirir. Vyetnamda iki ölkə arasında iqtisadi və elmi - texniki sahələrdə uzunmüddətli proqam qəbul edilir.

20 noyabr. Heydər Əliyev Siyasi Büronun «Xalq istehlakı malları istehsalının və məişət xidmətinin genişləndirilməsi üzrə kompleks tədbirlər planı»na rəhbərlik üzrə komissiyasının işinə qatılır.

3 dekabr. SSRİ Hava məcəlləsinin həyata keçirilməsilə bağlı «SSRİ-nin hava hərəkətinə vahid nəzarət sistemi»nin yaradılması üçün hökumətin hazırladığı tədbirlər planı Siyasi Büro tərəfindən qəbul edilir. Heydər Əliyev bu planın hazırlanmasında öz köməyini əsirgəmir.

Sov. İKP MK-nın plenumu 26 dekabra təyin edilir. Yuri Vladimiroviç Andropovun bu plenumun başlanğıcına qədər xəstəxanadan çıxacağı gözlənilir. Əfsus. Plenum iştirakçılarına Baş katibin çıxışının yalnız yazılı mətnini verirlər. Məhz bu başlıq altında da çıxış ertəsi gün qəzetlərdə dərc olunmuşdu: «Sov. İKP MK-nın Baş katibi, yoldaş Yuri Vladimiroviç Andropovun plenumdakı çıxışının mətni».

«Çox təəssüflər olsun ki, məndən asılı olmayan bəzi müvəqqəti səbəblər üzündən plenumun iclasında iştirak edə bilməyəcəyəm. Lakin mən gələn ilin planının əsasını təşkil edəcək bütün materiallarla yaxından tanış olmuşam… Öz çıxışımın mətnini göndərirəm».

Əliyev bu vida çıxışını böyük narahatlıq və kədər hissiylə oxuyur. Hamı bu mətni Andropovun vəsiyyəti kimi qəbul edirdi. Budur, Andropov sanki Heydər Əliyevə ruhlandırıcı salam göndərir:

«… Nəqliyyatın işi də partiya və sovet təsərrüfat orqanlarının sonsuz diqqətini tələb edir. Əlbəttə, son vaxtlar bu sahədə bir çox müsbət tendensiyalar, irəliləyişlər müşahidə olunmaqdadır. Amma məncə, nəqliyyatda başqa sahələrdən daha çox gizli ehtiyatlar var və onları qısa zamanda tapıb hərəkətə gətirmək lazımdır».

… İki ay tamam olmamış MK-nın plenumu yeni Baş katibi seçməli oldu: Konstantin Ustinoviç Çernenko.

- Heyif ki, yoldaş Yuri Vladimiroviç Andropov bizim partiyamıza, dövlətimizə az, çox az rəhbərlik edə bildi.

O vaxt heç kim bilmirdi ki, onun xələfinə ayrılmış müddət daha qısa olacaq.

Yuri Vladimiroviçi topların yaylım atəşinin sədaları altında dəfn etdilər. Zavodlar, çay və dəniz nəqliyyatı isə düz üç dəqiqə ərzində matəm fiti verdilər.

Bu kədərli günlərdə Heydər Əliyev 1967-ci ildəki ilk görüşdən başlayaraq Andropovla görüşlərini tez-tez anırdı. Sanki uzun illər ötmüşdü üstündən. Nə qədər uzaq görünürdü bu görüş. Andropov onda hələ orta yaşlarındaydı - təzəcə əllini adlamışdı. Heydərinsə qırx dörd yaşı vardı. İkisi də ucaboylu, qədd-qamətli…

Heydər Əliyev xatırlayır:

- Brejnevin dəfnindən sonra biz Andropovla ikilikdə görüşdük. O mənə dedi: «Sənə ehtiyacım var, istəyirəm ki, sən Moskvada işə başlayasan».

Brejnevə dediyim kimi, indi də Andropova dedim: «Yox, mən imtina edirəm. Özümü Azərbaycansız, Azərbaycandan kənarda təsəvvür edə bilmirəm. Doğma vətənimdən ayrılmaq mənə çətindir».

Amma Andropov israr etdi: «Azərbaycan artıq səninçün dar bir məkandır. Sən bütün SSRİ-yə lazımsan, Heydər. Sən mənim Baş katib seçilməyimə səs vermisən, indi bəs mənə kömək etmək istəmirsən?».

Əlbəttə, azərbaycanlılar Kremldə öz həmyerlilərinin olmasıyla fəxr edirdilər. Başqa işləriylə bərabər Heydər Əliyev SSRİ-nin İslam ölkələriylə münasibətlərinə də himayəçilik edirdi. Bu ölkələrdə ona çox böyük ehtiramla yanaşırdılar. Vacib diplomatik tapşırıqlarla o, dəfələrlə Misirdə, Suriyada, Livanda, Pakistanda, İordaniyada, İraqda olmuşdu.

«1984-cü ildə məni təcili olaraq Suriyaya göndərdilər, - deyə Heydər Əliyev yada salırdı. - DTK-nın verdiyi informasiyaya görə, Prezident Hafiz Əsədlə onun qardaşı Rifət Əsəd arasında narazılıq yaranmışdı. Rifət Əsəd Suriyanın xüsusi xidmət orqanlarına rəhbərlik edirdi.

Suriyada hakimiyyət başçısının dəyişdirilməsi Kremlə sərf etmirdi. Mən təcili Dəməşqə yola düşdüm. Artıq xəstəxanadan çıxmış Hafiz Əsədlə görüşdüm. Xəstə olmasına baxmayaraq, bizim görüşümüz səkkiz saat çəkdi. Bir az sonra isə o, çılğın qardaşını ölkədən İspaniyaya sürgün etdirdi. Beləliklə, problem həll olundu və Siyasi Büro rahatlıqla nəfəs aldı».

SSRİ-nin Suriyada səfiri vəzifəsində uzun müddət Aleksandr Dzasoxov işləmişdi. İndi o, Şimali Osetiyanın prezidentidir. O bizə dedi: «Suriyanın Prezidenti Hafiz Əsəddən Heydər Əliyev barədə çoxlu xoş sözlər eşitmişdim».

Özgə uşaqları

SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini Heydər Əliyevin fəaliyyəti dairəsinə iyirmiyə yaxın nazirlik və təşkilat daxil idi. Nəqliyyatdan əlavə, o, kitab nəşri, kinematoqrafiyanın maddi-texniki bazası, səhiyyə və uşaq evləriylə də məşğul olmalıydı. Uşaq evləri məsələsini yazıçı Albert Lixanovun məktubuna əsasən Çernenko şəxsən özü Heydər Əliyevə tapşırmışdı.

Həm də bu, elə bir hal idi ki, rəsmi tapşırıqla daxili maraq üst-üstə düşmüşdü.

Heydər Əliyev hələ çekist fəaliyyəti zamanı müharibə nəticəsində yetim və kimsəsiz uşaqlarla üz-üzə gəlmişdi. Bakının və Naxçıvanın uşaq evlərində dəfələrlə olmuşdu. Bilirdi ki, SSRİ Xalq Deputatları Sovetinin sədri N. A. Voznesenski 1945-ci ildə «Sənaye müəssisələrinin nəzdində uşaq evlərinin yaradılmasına dair» bir sərəncam imzalamışdı.

Kolxozların və sovxozların nəzdində çox vaxt da kəndlilərin hesabına, uşaq evləri əvvəllər də yaradılmışdı. Məsələn, Azərbaycanda beləydi. Xalq Daxili İşlər Komissarlığının şəhər və bölgə şöbələrində kimsəsiz və yetim uşaqlarla məşğul olan şöbələr yaradılmışdı. Komsomol təşkilatı da bu işdə uşaq evlərinə yardım edirdi. 1946-cı ildə Azərbaycan gəncləri uşaq evləri üçün doxsan iki stul, üç yüz qırx səkkiz boşqab, iki yüz yetmiş beş qaşıq, min yeddi yüz iyirmi beş kitab, üç yüz beş dəftər toplamışdılar.

Gənclər bəzən özlərinin son dəftər-kitablarını da uşaq evlərinə göndərirdilər. Yüzlərlə dəftər - kitabın arasında Heydər Əliyevin verdikləri də vardı.

Zaman keçdikcə ölkədə kimsəsiz, evsiz-eşiksiz küçə uşaqları problemi həll olundu. Amma yetimlər müəyyən mənada yaddan çıxmışdı. Partiya və dövlət rəhbərlərinin çox kiçik bir qismi yolunu uşaq evlərindən, internat-məktəblərdən salırdı. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev üçün uşaq evlərinə, internatlara və qocalar evlərinə mütəmadi səfərlər neft mədənlərinə, pambıq tarlalarına edilən səfərlər kimi adi bir hal idi. Heydər Əliyev bir dəfə memarları yanına çağırıb uşaqlar üçün isti və rahat bir uşaq evinin layihəsini hazırlamağı tapşırmışdı.

Rusiya Uşaq Fondu İdarə Heyətinin sədri, yazıçı Albert Anatoliyeviç Lixanov sözün əsl mənasında, bütün ömrünü yetimlərin, kimsəsiz uşaqların müdafiəsinə həsr etmişdi. Çernenko Baş katib seçiləndən sonra Lixanovun komsomoldan tanıdığı köhnə tanışı Viktor Pribıtkov onun köməkçilərindən biri təyin olunmuşdu. O da Lixanovun narahatçılığını bölüşürdü və məsləhət görmüşdü ki, Baş katibin adına məktub yazsın.

Bir neçə gündən sonra Lixanov məktubu yazıb gətirdi. O, həyatının lap başlanğıcından çətin vəziyyətə düşmüş uşaqlar haqqında yazırdı. Lixanov bildirirdi ki, onların tərbiyəsi məsələsiylə bütün cəmiyyət məşğul olmalıdır və yetimlər koordinal yardım tələb edir. Bu yardımı həyata keçirmək üçün o, qırx beş bənddən ibarət düşünülmüş fəaliyyət proqramı təklif edirdi. İlk olaraq isə Azərbaycandakı təcrübəni nümunə gətirirdi:

«Məktəb tikintilərinin geniş miqyas aldığı bir şəraitdə ölkəmizdə yeni uşaq evləri demək olar ki, tikilmir. Uşaq evləri köhnə, bəzi hallarda isə inqilabdan əvvəlki tikililərdə yerləşir. Müasir uşaq evinin elmi cəhətdən əsaslandırılmış konsepsiyası yoxdur. Həmin konsepsiyanı yaradandan sonra yeni uşaq evlərinin tikintisinə başlamaq lazımdır. Bu məsələdə ilk və unikal nümunə Bakı şəhərində həyata keçirilmişdir. Orada yoldaş Əliyevin ciddi nəzarəti altında bir neçə il əvvəl yeni nümunəvi uşaq evi tikilmişdir.

Məncə, böyük sənaye mərkəzlərində və ucqar bölgələrdə uşaq evlərinin tikilməsi məqsədəuyğun deyil. Ucqar bölgələrdə ixtisaslı pedoqoji kadrlar çatışmır, mərkəzlərdə isə valideynlik hüquqlarından məhrum edilmiş valideynlər qeyri-sağlam mikromühit yaradılmasında aktiv iştirak edirlər.

İdeal variantda uşaq evləri əsasən böyük mərkəzlərdən əlli-yüz kilometr aralı, yaxşı yolu olan yerdə yaradılmalıdır. Bu halda mərkəzin mədəni mühitindən ayrılmadan uşaqları yarımkənd atmosferində gözəl tərbiyə etmək imkanı yaranır».

Lixanov məktubunu bu sözlərlə bitirirdi: «Müharibə illərində bəzi raykomlar iş günlərini məhz uşaq evlərinə baş çəkməklə başlayırdılar. Bu aydındır. Orada ümumxalq fəlakətindən zərər çəkən uşaqlar yaşayırdı. İndi başqa zamandır və balaca yetimlərin problemlərinə tamam başqa rakursdan baxmaq lazımdır.

Partiya həmişə birinci olaraq uşaqların köməyinə gəlib, inanıram ki, bu problem də partiya tərəfindən təxirə salınmadan həll olunacaq».

Bir həftə sonra Baş katibin köməkçisi Pribıtkov Lixanova zəng vurub bildirdi ki, Çernenko məktubun üstünə öz müsbət rəyini yazıb.

Konstantin Ustinoviç Çernenko bu məsələylə məşğul olmağı məhz Heydər Əliyevə tapşırmışdı. Ola bilsin, Baş katib uşaq evi ilə bağlı məktubda göstərilən nümunəyə diqqət yetirmişdi, ola bilsin də abituriyentlər, hərbi təmayüllü internat-məktəbi üçün vəsait almaq yönündə MK-da Əliyevin necə qətiyyət göstərdiyini unutmamışdı. Hadisələrin sonrakı gedişatını Lixanov belə xatırlayır:

«Bir neçə gün sonra SSRİ maarif nazirinin müavini Lyubov Kuzminiçna Balyasnaya mənə zəng vurub dedi ki, MK-ya məktubunuza görə təşəkkür edirəm. Məncə, bunun çox köməyi olacaq.

Açığı deyim ki, bu zəng məni yaman sevindirmişdi. Amma buna baxmayaraq, soruşdum:

- Lyubov Kuzminiçna, məgər Nazirliyin özü bunu edə bilmirdi?

- Əlbəttə ki, yox, - o, qəti şəkildə bildirdi. - Bizim məktubumuza adi məmur məktubu kimi baxacaqdılar. Siz isə məşhur yazıçısınız, cəmiyyətin adından çıxış edirsiniz.

Situasiyanın nəzəri təhlilinə görə bu qadına qarşı məndə rəğbət hissi yarandı; gülümsündüm, onun sözünə həm inanmaq, həm də inanmamaq olardı.

Daha bir neçə gündən sonra isə məni MK-ya, Heydər Əliyevin yanında keçirilən iclasa çağırdılar. O vaxt Əliyev Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini idi. Onun kabinetindəki uzun stolun arxasında artıq xeyli adam oturmuşdu. Biri-biriylə yaxından tanış olan adamlar nə barədəsə müzakirələr aparırdılar. Əliyev isə kabinetin yuxarı başındakı stulunda əyləşib telefon söhbətini bitirirdi. Köməkçisi məni onun yanına apardı və təqdim etdi. Əliyev xoş təbəssümlə gülümsünüb əlimi sıxdı və stol arxasında əyləşənlərə tərəf dönüb məni onlara təqdim etdi:

- Bu hörmətli yazıçımız Lixanovdur, xahiş edirəm onu sevin və ehtiram göstərin.

Ümumi stolun arxasında əyləşdim. Kabinetdə əyləşənlər məni maraqla süzməyə başladılar. Onların çoxunu tanımırdım, ilk dəfəydi ki, görürdüm. Jurnal redaktoru olsam da, Moskvada çox vəzifə sahiblərini tanısam da, Kreml iclaslarında bircə dəfə də iştirak etməmişdim. Oarşımda sanki tamam başqa bir aləm açılmışdı. Düzünü deyim, özümü burada necə aparmağı da bilmirdim.

Etiraf etmək lazımdır ki, Heydər Əliyev sıxıldığımı görüb mənə əməlli-başlı kömək etdi. Onun qısa, lakin ətraflı çıxışı Balyasnayanın fikirləriylə üst-üstə düşdü. Əliyev bir neçə dəfə mənə istinad edib dedi ki, Lixanov tanınmış yazıçıdır, ictimaiyyətin adından çıxış edir. Və davam edərkən onunla söhbətimizin ikinci hissəsini bir növ təkzib etdi: Çox təəssüf ki, bu işlərə, yetim uşaqlarla işə məsul olan nazirlik, özü məsələ qaldırıb heç bir tədbir görmür, bu sahədə heç nə etmək istəmir.

Sonra Heydər Əliyeviç bildirdi ki, Baş katib yetim uşaqlara yardım proqramının işlənib hazırlanmasını Nazirlər Sovetinə tapşırıb. Kimlərinsə adını çəkdi, hansısa təşkilatları qeyd etdi, təşkilati məsələləri detallarına qədər çözdü. Üç dəfə təkrar etdi: məktubun müəllifiylə müzakirələr aparın, detalları onunla razılaşdırın. Sonda isə mənə tərəf dönüb soruşdu:

- Növbəti dəfə nə vaxt bizim iclasda iştirak edə bilərsiniz?

Bax bunu gözləmirdim. Güman edirdim ki, mənim bu işdə rolum sadəcə bir qonaq rolu olacaq. İndi isə mənə belə sual verirdilər. Sualın cavabını bir müddət düşünməli oldum. Əliyev isə sualı təkrar edib gülümsündü:

- Burada məmurlar əyləşib, sizsə kənar sahənin adamısınız. Sizin üçün nə vaxt rahat olsa, iclas təyin edək və onlar gəlsinlər. Nə vaxt bura gəlməyə vaxtınız olar?

- İstənilən vaxt, - deyə tez-tələsik cavab verdim. - Çox sağ olun.

Necə deyərlər nağılda hər şey tez başa gəlir, həyatda isə yox. Mən uzun müddət Nazirlər Sovetindən zəng gözlədim, amma zəng vuran olmadı. Təzədən Əliyevə zəng vurmaq isə yaxşı deyildi. İki ay sakitlik oldu, bilmirdim neyləyim. Pribıtkov isə məni sakitləşdirirdi:

- Əgər bu iş Əliyevə tapşırılıbsa, sən tamamilə arxayın ola bilərsən.

Nəhayət, Kremldən zəng vurdular:

- Bu gün filan saatda Nazirlər Sovetində iclas olacaq. Xahiş edirik ki, siz də iştirak edəsiniz.

Vaxtından xeyli əvvəl gəldim və mənə qərar layihəsini verdilər. Vərəqlədikcə təəccübdən donub qaldım. Az qala halım pisləşəcəkdi. Mənim təkliflərimdən əsər-əlamət qalmamışdı. Katibə dedim ki, iclasdan əvvəl Heydər Əliyeviçlə görüşmək istəyirəm.

Məni içəri dəvət etdilər. İçəri girən kimi özümü saxlaya bilməyib salamsız-kəlamsız dilləndim:

- Axı belə olmaz. Siz hər şeyi kəsib doğramısınız, azaltmısınız. Belə olmaz.

Əliyev gülümsündü və təxminən belə dedi:

- Narahat olmayın. İndi biz stol arxasına əyləşəcəyik, mən sizə söz verərəm və hər şeyi lazımi qaydaya salarıq.

Iclas başlandı. Əvvəlcə maliyyə nazirinin birinci müavini daxil olmaqla üç nazir müavini çıxış etdi. Onlar Əliyevin üzünə gülümsünərək bir ağızdan qeyd edirdilər ki, hazırlanan bu gözəl qərarın unikal proqram layihəsi yetimlərə qayğı sistemini kifayət qədər yaxşılaşdıracaq, humanistləşdirəcək və s.

Əliyev onlara sözlərini deməyə imkan verdikdən sonra dedi:

- İndi isə MK-ya müraciətin müəllifi olan tanınmış yazıçı Lixanovun rəyini dinləyək, - və mənə baxıb gülümsündü.

Əvvəlki natiqlərin pafoslu çıxışları, dedikləri səfeh sözlər, axmaq fikirlər məni lap özümdən çıxartmışdı. Məsələn, deyirdilər ki, uşaq evlərində hər uşağa düşən gündəlik ərzaq payını 20 qəpik dəyərində artırmaq lazımdır. Bununla onların səhhəti yaxşılaşacaq. Arqumentləri isə bundan ibarət idi ki, hər bir uşaq evində xeyli uşaq yaşayır və hər uşağa ayrılan xərc iyirmi qəpik artırılsa, görün ümumi xərc nə qədər artacaq. Bu adamlar kimin üçün qənaət edirdilər, kimlərin hesabına qənaət edirdilər - bunu mən yaxşı anlamırdım. Bəlkə də, bu məmur xüsusiyyətlərinin nümayişi idi, yəni onlar dövlətin hər qəpiyinin qiymətini bilirlər, onun üstündə əsirlər. Amma bu canyananlıq çox saxta alınırdı, çünki söhbət məhz dövlətin uşaqlarından gedirdi. Bundan başqa, məndə məşhur dietoloqların, uşaq qidalanması üzrə mütəxəssislərin yazılı rəyləri - bu insafsız adamlara qarşı yaxşı tutalğac vardı. Burada verilən meyvə-tərəvəzin, sıyıqların miqdarı, keyfiyyəti, vitamin normaları, bir sözlə, bu qərar üçün gərəkli olan bütün arqumentlər vardı. Söhbət isə valideynləri tərəfindən atılmış yüz minlərlə uşaqdan gedirdi. Dövlətdən başqa onların qayğısına kim qalmalıydı ki? Əgər dövlət bu balaca vətəndaşların taleyi üçün məsuliyyət daşıyırsa, hansı tədbirləri görməlidir? Qənaət etməlidir, xəsislik yolunu tutmalıdır? Ruhsuz, cansız və kimə məxsus olması bilinməyən abstrakt «büdcə»ni qorumalıdırmı? Məgər bu büdcə ölkənin gələcəyi olan bu körpələrə məxsus olmamalıdırmı? Öncə bu uşaqları, qocaları, xəstələri yedizdirin, içizdirin, sonra başqa işlər barədə düşünün.

Öz vətəndaşları qarşısında məsuliyyət daşıyan Vətən mənə elə gəlir ki, belə düşünüb hərəkət etməlidir.

Qısası, hər uşağa nəzərdə tutulan maddi vəsaiti 20 qəpikdən 1 rubl 20 qəpiyə qaldıra bildim. Təsərrüfat, istehsalat təcrübəsi üçün paltarlara ayrılan vəsaiti isə 10 rubldan 200 rubla qaldırdıq. Çünki uşaq evlərinin çoxu şəhərlərdən kənarda yerləşirdi və uşaqlar təcrübəni qapalı, isti sexlərdə yox, açıq havada, tarlada, bostanda günün, yağışın, küləyin altında, traktorun, kombaynın yanında keçirdilər. Buna görə də onlara qalın işçi paltarı, sırıqlı-pencək, sırıqlı-şalvar, qalın dəri çəkmələr mütləq lazım idi. . .

Beləliklə, mən Əliyevin nəzarəti altında çıxış edənlərin dediklərini bənd- bənd altını üstünə çevirdim və fikirlərimi isbatladım. Əliyev də mənim bütün fikirlərimi bəyəndi. Yalnız birindən başqa. Hələ 1984-cü ildə mən V. İ. Lenin adına uşaq fondu yaratmağı tövsiyə etmişdim. Bayaqdan bəri uşaqların geyiminə pul ayırmaq istəməyən maliyyə nazirinin müavini birdən yerindən qalxıb dilləndi:

- Bəs xaricdə buna nə deyəcəklər? Belə çıxır ki, biz öz yetim uşaqlarımızın qayğısına qala bilmirik?

Deyəsən, mənim məruzəmdəki «xeyriyyəçilik» sözü onun xoşuna gəlməmişdi.

Heydər Əliyev mənə baxıb üzr istəyirmiş kimi dedi:

- Hələ biz bu addımı atmağa hazır deyilik.

Mən əldə etdiklərim üçün sevinirdim və düzü qorxdum ki, fondla bağlı məsələ siyasi müstəviyə çıxa bilər. Onda bu işlər Nazirlər Sovetinin, yəni Heydər Əliyevin nəzarətindən çıxacaqdı. Aydın məsələ idi ki, xeyriyyə fondu yaradılması haqqında fikir, istər uşaqlar üçün olsun, istər Leninin adını daşısın, istər təşkilat deyil, ictimai cəmiyyət olsun, Suslov kimi bir partiya bürokratının əlinə düşsə, yetimlər haqqında qərar, ümumiyyətlə, ləğv oluna bilərdi. Bunu isə mən istəmirdim.

Görünür, mənim aparat dəhlizlərinə, müxtəlif məmurların kabinetlərinə ayaq döyməməyim üçün Heydər Əliyev işi elə qurdu ki, qərarın yeni variantını elə oradaca nazirliklərin nümayəndələriylə razılaşdırdım. Və möcüzə - 1985-ci ildə qərar qəbul olunaraq elan edildi. Mən sevincimdən az qala ağlayırdım.

İndiki dillə desək, yetim uşaqların iqtisadi vəziyyəti koordinal olaraq dəyişildi. Yemək-içməyin və geyim-kecimin həcmi artdı. Uşaq evləri sakinlərinin görkəmi də dəyişdi. Gödəkçələr, donlar, köynəklər təzələndi, gözəlləşdi. Onlar artıq adi «ev» uşaqları kimi geyinib-keçinirdilər, onlar kimi qidalanırdılar. İşçi personalın məvacibi xeyli artırıldı. Ümumiyyətlə isə, əvvəllər adı xəcalətlə çəkilən yetimlər birdən-birə diqqət mərkəzinə düşdülər. İş elə quruldu ki, müxtəlif təşkilatlar, idarələr, müəssisələr uşaq evlərinə, internatlara himayədarlıq etməkçün az qala növbəyə durmalı oldular. Hamı nəsə yardım etmək istəyirdi: damı düzəltdirmək, ərzaq məhsulları ilə təmin etmək, uşaqları teatrlara, muzeylərə aparmaq və s. Uşaq evlərindəki uşaqlar üçün belə yerlərə giriş artıq havayı idi.

MK mənim daha bir ideyamı qəbul etdi, uşaq evlərinin çoxsaylı təcrübəli, qocaman tərbiyəçiləri, müəllimləri, həkimləri, müdirləri, xidmətçi personalın üzvləri müxtəlif orden və medallarla təltif edildilər. Uşaqların tərbiyəsi ilə məşğul olan insanların nüfuzu xeyli artmış oldu, onlar cəmiyyətdə tanınan, hörmətli şəxslərə çevrildilər».

Mərkəz.- 2010.- 5 noyabr.- S. 10-11.