HEYDƏR ƏLİYEV

Bu böyük müsahibə (biz ondan yalnız bir hissəni nəzərinizə çatdırdıq) 1990-cı il iyunun 26-da işıq üzü gördü. Əliyevin Naxçıvana qayıtmasından dörd gün keçirdi.

Onun cavablarını indi - on beş il keçəndən sonra oxuyanda görürsən ki, bu, sadəcə Allahın verdiyi ömrü sakitcə başa vurmaq üçün geri qayıdan insanın cavabları deyil, məqsəd artıq müəyyənləşib: Azərbaycanın müstəqilliyi. Müstəqilliyə necə nail olmaq barədə danışmaq hələ tezdir. Amma əsas budur ki, İRADƏ var. Siyasətçi, dövlət xadimi, milli lider iradəsi…

Bakı qəzetləri Heydər Əliyevin qayıdışının üstündən sükutla keçirdilər. Moskva mediyası isə əlüstü xəbər verdi; hətta «Komsomolskaya pravda», «İzvestiya», «Arqumentı i faktı» qəzetləri də.

Naxçıvana bir-birinin ardınca məktublar gəldi. Ünvanı dəqiq bilməyənlər sadəcə: «Naxçıvan şəhəri, Heydər Əliyevə» yazırdılar. Bəziləri qayıdışı münasibətilə onu təbrik edir, bəziləri isə belə bir liderin Azərbaycana gərəkliyini vurğulayır, digərləri Bakıda, onun vaxtında Əhmədli kimi nəhəng bir yaşayış massivi və 10 mikrorayon salınan şəhərdə mənzilinin olmamasını eşidib, ona «bizim mənzilimizdə qalın, gen-bol, işıqlı, şəhərin mərkəzindədir, biz qohumlarımızgildə qalarıq» kimi təkliflər verirdilər.

İnsanlar yaxşılığı unutmur, yaxşılıqla cavab verirdilər. Sənifə Soltanova xatırlayır ki, Bakı sakinlərindən biri onların evlərinə gəlib, öz mənzilinin açarlarını təklif edir: «Buyurun, mənim evim - sizin eviniz». Nehrəm kəndindən bir el ağsaqqalı yenicə tikdirdiyi rahat mülkünü töhfə kimi qəbul etməyi ondan xahiş edir.

Böyük yazıçı, rus ədəbiyyatının bilicisi və pərəstişkarı cəlil Məmmədquluzadə ötən əsrin əvvəllərində bu böyük kənddə özünün çox cəsarətli nəsr əsərlərini qələmə almışdır. Nikolay Vasilyeviç Qoqolun yubileyində çıxış edən nasir demişdi: «Ey müsəlman qardaşlarım! 100 il bundan əqdəm Rusiyada bir insan dünyaya gəldi. O, rus məmurları haqqında elə bir komediya yazdı ki, onu indi də oxuyanda elə bilirsən Naxçıvana, Şuşaya, Qafqazın bütün kəndlərinə və kiçik şəhərlərinə «müfəttiş gəlir». Əliyevin Azərbaycan SSR Ali Sovetin deputatlığına namizədliyinin irəli sürüldüyü Nehrəm kəndində seçicilərlə görüşlərin birində, o, cəlil Məmmədquluzadənin bu sözlərini xatırladanda, zaldakılar uğunub getdilər. Başqa dairələrdən təkliflər olsa da, Əliyev adamları zarafatı və yumoru qiymətləndirən, dar gündə düşünmədən dayaq olan Nehrəmin üstündə dayandı. Və 1990-cı il sentyabrın 30-da Azərbaycanın xalq deputatı və muxtar respublikanın Ali Sovetinin deputatı oldu.

Tarixi köklərə, mənəvi qaynaqlara qayıdış

Deputatlar daha çox məktəbə bənzəyən kiçik binanın birinci mərtəbəsindəki salona yığışır. Heydər Əliyev də onların arasındadır. Lakin zalda əyləşməyə macal vermirlər: ağsaqqallar onu Rəyasət Heyətinə dəvət edir və sessiyanı aparmağı təklif edirlər. Alqış sədaları altında o, sadə biçimli səhnəyə qalxır. Həmyerliləri onun tale ulduzuna inanırlar. Həyatın hər üzünü görmüş bu müdrik insandan əzab-əziyyətdən üzülmüş xalqa toxtaqlıq, ümid verə biləcək söz umurlar. Bəs iki minillik tarixində çoxsaylı müharibələr görmüş Naxçıvanı indi nə gözləyir? Keçən minilliklər ərzində əmin-amanlıq illəri çox az olub.

Ağsaqqallar ermənilərlə hələ 1919-20-ci illərdəki müharibəni yaxşı xatırlayırdılar: O vaxt 1920-ci ildə formalaşmış Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının İnqilab Komitəsi burjua Ermənistanına sülh danışıqlarına başlamaq təklifiylə müraciət etmişdi. cavab ertəsi gün gəldi: «Naxçıvanın Ermənistan hökumətinə itaətini tam təmin etməlisiniz…» Amma Naxçıvan heç vaxt ultimatum qəbul etməmişdi. Döyüşlər daha dörd ay, Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulana qədər davam etdi. 1921-ci ilin əvvəlində Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya sovet hökumətləri nümayəndələrinin iştirakı ilə Naxçıvanda ümumi sorğu keçirildi və hansı respublikanın tərkibində qalmaqları məsələsi həll edildi. Əhalinin 90 faizdən çoxu muxtar respublika hüququ ilə Azərbaycanın tərkibində qalmağa səs verdi. Xalqın bu seçimini Vladimir İliç Lenin də dəstəklədi. 16 mart 1921-ci ildə RK (b) PB-nin Siyasi Bürosu Azərbaycan SSR-in tərkibində Naxçıvan SSR-in yaradılmasını təsdiq etdi (1923-cü ildən Naxçıvan Muxtar Vilayəti, 1924-cü ilin fevralından isə Naxçıvan MSSR).

İndi nə olacaq? İndi kimlərlə yolumuz bir olmalı? Bu gözlənilməz müharibədə, ağlasığmaz blokada məngənəsində hansı qüvvələrə arxalanmalı, kimlərə bel bağlamalı?..

Belə bir qüvvə, Əliyevin qənaətinə görə, xalqın, bütün Azərbaycanın, Naxçıvanın öz tarixi köklərinə, mənəvi varlığına söykənməsi və qayıdışıdır. O, dediyi bu fikrə sonralar dəfələrlə qayıdır və qeyd edirdi ki, - Rusiya bütün müttəfiq respublikalardan əvvəl öz dövlət müstəqilliyini elan etmiş, Sovet İttifaqının dağılması prosesinə başlamışdır. Heydər Əliyevin təklifi ilə muxtar respublikanın adından «sovet sosialist» sözləri çıxarılır. Ali Sovet Ali Məclis adlanır. Muxtariyyət Azərbaycan Demokratik Respublikasının üçrəngli bayrağını özünə qaytarır. 10 ildən sonra Moskvanın çox müstəqil bir qəzetinin müxbirinə elə gələcək ki, Naxçıvanda həyat dayanıb: binaların fasadı tökülür, insanlar çox kasıb geyinib.

1990-cı ilin payızında jurnalist Elmira Axundovanı «Literaturnaya qazeta»nın Azərbaycan üzrə müxbiri təyin edirlər. İlk tapşırıqlardan biri Heydər Əliyevdən Naxçıvanda müsahibə almaq olur. Xatırladaq ki, iki il öncə «Literaturka» Əliyev haqqında bədxah böhtannamə çap etmişdi; görünür, bu şər əməldə Rıjkovun öz vicdanına sığışdırmadığı «kompromat» da «kara gəlmişdi». Heydər Əliyev dəlilli - sübutlu təkzibedici cavab yazmış və keçirdiyi infarkta baxmayaraq, özü redaksiyaya gəlmişdi. Onun cavabını çap etməmişdilər.

Elmira Axundova xatırlayır: «Heydər Əliyevin tez-tez vilayət partiya komitəsinə baş çəkdiyini bilib birinci katibin qəbul otağına zəng vurdum və köməkçidən xahiş etdim ki, Heydər müəllimdən «LQ»nin xüsusi müxbirilə görüşməyə vaxtı və istəyinin olub-olmaması barədə soruşsun. Həm də əmin idim ki, mənim soyadım Heydər Əliyevə heç nə deməyəcək, çünki jurnalistikada təzə adam idim və böyük mətbuatda yenicə çıxış etməyə başlamışdım. Lakin gözlədiyimin əksinə olaraq, buyurulmuşdu mənə çatdırılsın ki, «Heydər Əliyev Elmira Axundovaya səmimi hörmətlə yanaşır və onun üçün hər hansı münasib vaxtda tanışlığa şad olardı». Düzü, cavab məni heyrətləndirdi və hətta düşündüm ki, görəsən, o, fəqir bəndənizi hansısa daha sanballı azərbaycanlı jurnalist xanımla səhv salmayıb ki?

Mən bu görüşqabağı təfsilata yalnız ona görə varıram ki, bu, siyasət adamının çox diqqətəlayiq məziyyətinə - heyrətamiz hafizəsinə daha bir dəlalətdir. Bir neçə gün sonra mən Naxçıvana uçub gələndən və nəhayət, tanışlığımız baş verəndən sonra Heydər müəllim bir qədər əvvəl «Bakinski raboçi»də çap etdirdiyim məqaləmi xatırlatdı. Sən demə, məhz bu məqalə sayəsində görüşümüz baş tuta bilmişdir. Heydər Əliyev özü bu barədə belə söyləyir - onun sözlərini diktofona yazdığım kimi verirəm:

- 1990-cı ilin yayında, hələ Moskvada olarkən, mən qəzetləri nəzərdən keçirirdim və «Bakinski raboçi»də bir məqaləyə diqqət yetirdim. Məncə, «Biz hamımız keçmişdən çıxmışıq» adlanırdı. Məqalə öz məntiqliyi, obyektivliyi və inandırıcı bədii məziyyətlərilə diqqətimi cəlb etdi. Təbii ki, müəllifin adıyla maraqlandım. Materialın altında imza vardı: Elmira Axundova. Çalışdım yadıma salım ki, belə bir jurnalisti tanıyırammı, onunla əvvəllər görüşmüşəmmi?

Məqaləni oxuyub, keçmişləri - Azərbaycanda işlədiyim, ədəbiyyat və incəsənət sahəsində hər bir maraqlı, hətta çox önəmli olmayan hadisəni böyük vəcdlə qarşıladığım illəri canlı şəkildə xatırladım. Mən həmişə bizim jurnalistikanı diqqətlə izləmişəm, hər hansı müəllifin, fərqi yoxdur, yaradıcı, elmi və ya intellektual potensialına dəlalət edən qeyri-adi materialı qəzetdə çıxanda qəlbən sevinmişəm. Tez-tez «Bakinski raboçi», «Vışka», «Kommunist»in redaksiyalarına zəng çalırdım, redaktorlarla danışır, bu və ya digər məqalə haqqında öz rəyimi bildirirdim, müəlliflərlə maraqlanırdım. Bəzilərini şəxsən tanış olmaq üçün yanıma dəvət edirdim.

Buna görə bütün Azərbaycan jurnalistlərini yetərincə yaxşı tanıyırdım. Lakin sizi mən yada sala bilmədim ki, bilmədim…

Məqalə çox xoşuma gəldi, ələlxüsus Azərbaycanda və başqa respublikalarda mətbuatın həddən artıq nihilizmə aludə olduğu, keçmişimizi başdansovdu inkar etmək, birtərəfli işıqlandırmaq yolunu tutduğu şəraitdə. Mən məmnuniyyətlə məqaləni oxudum, yaxınlarıma da verdim oxusunlar və bilirsinizmi, hətta ürəyim yüngülləşdi. Odur ki, siz zəng vurub «Literaturnaya qazeta»nın müxbiri kimi özünüzü təqdim etdikdə mən ikili hisslər keçirdim; bir tərəfdən «Literaturnaya qazeta»nın rəhbərliyinə qarşı inamsızlığım - buna əsasım var. Bu qəzet son zamanlarda bu və ya digər dəstələrin mənafeyini əks edən və reallıqdan uzaq olan xeyli qərəzli məqalələr dərc etmişdir. Digər tərəfdən sizin soyadınız. Bilirsiniz, mən indi jurnalistlərlə görüşə ehtiyatla yanaşıram, çünki bir neçə dəfə «yanmışam». Onlardan bəziləri, mənimlə söhbətləşib, maraqlandıqları suallara cavabları alıb, sonra özbaşınalığa yol verərək, fikirlərimi təhrif etmişlər. Lakin sizin «Bakinski raboçi»dəki məqalənizi xatırlayıb düşündüm ki, bu adam o cür nadürüstlüyə yol verə bilməz…

Bu etirafın mənim üçün nə dərəcədə ruhlandırıcı olduğunu demək artıqdır. Lakin bu həm də məni çox şeylər barədə düşünməyə dəvət edirdi. Heydər müəllimə söz verdim ki, onun etimadından sui-istifadə etməyəcəm və müsahibənin qəzetdə ixtisarsız və təhrifsiz dərc olunması üçün məndən asılı olan hər şeyi edəcəm. Yeri gəlmişkən, vədimə əməl etməyim müsahibəmizin «Literaturka»da işıq üzü görməməsində heç də sonuncu rol oynamadı… Bu müsahibədə Əliyev İttifaqın ali siyasi rəhbərliyinin, o cümlədən M. Qorbaçovun yenidənqurma islahatlarının aparılmasında buraxdığı səhvləri kəskin tənqid edirdi. Çünki onların nəticəsində nəhəng dövlət ümummilli fəlakət həddinə gəlib çatmışdı. Bu müsahibə indi də öz aktuallığını itirməmişdir, o zamanlar isə bomba partlayışı təsiri bağışlayardı, illah ki, Mixail Qorbaçov hələ iqtidar sahibi - Prezident idi və onun istefasına hələ bir ilə yaxın vaxt qalırdı. Heydər Əliyev bəzi yerləri ixtisar etmək, ya «yumşaltmaq»dan imtina etdi və mən də onunla həmrəy idim».

Taleyini xalqı ilə bölüşdü

Tarixi həqiqətlərə sadiq qalaraq demək olar ki, Heydər Əliyevin böyük siyasətə qayıdışı müzəffər yürüş deyildi. O, qarşısında qalaqlanmış şər, yalan, iftira çəpərlərini dağıtmalı, tərəddüd edənləri inandırmalı, tərəfdaşları başına yığmalıydı.

Bir dəfə Nizami muzeyinin əməkdaşı Məhəbbət Mehdiyeva Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi və onun həmkarları üçün ekskursiya aparırmış. Böyük şair və filosof Nizaminin yaradıcılığından vəcdə gələn bu xanım onun əxlaqi-tərbiyəvi nəsihətlərindən danışırdı. Heydər Əliyev diqqətlə qulaq assa da, nazirlərdən bir neçəsi gizlincə saatına baxırdı. Vidalaşanda Heydər Əliyev sanki sonrakı «dar günlərini» görürmüş kimi Məhəbbət Mehdiyevaya dedi ki, vaxt gələcək, siz mənə lazım olacaqsınız.

Bu «gələcək» taleyin hökmü ilə 1990-cı ilin sonunda, 91-ci ilin əvvəlində gəlib çatdı. Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı Heydər Əliyev Naxçıvandan Bakıya gələndə qardaşı cəlalın evində qalırdı. Əlbəttə, iki otaq üç nəfər - cəlal, xanımı və məktəbli qızı üçün darısqal idi. Əmisi gəlib onların otağında qalanda və bütün günü yazı işləriylə məşğul olanda cəlalın qızı öz dəftər-kitabını götürüb mətbəxdə məskunlaşmalı olurdu.

Heydər Əliyev həmişəki kimi çıxışlarına səylə hazırlaşır, məqalələri üzərində diqqətlə işləyirdi. Yaxşı, bəs bu yazıları həm rusdilli, həm Azərbaycandilli qəzetlərə təqdim etmək üçün onları kim tərcümə edəcək, makinada kim yığacaq? Ona məsləhət görülən şəxslərdən biri işinin çoxluğunu bəhanə etdi, bir başqası daha makinada yazmadığını dedi. Yəqin ki, nəzarət altında olan siyasətçi ilə yaxın ünsiyyətdə olmaqdan qorxurdular. Bu vaxt Naxçıvan Muxtar Respublikasının Bakıdakı nümayəndəsi Həsən Zeynalov köməyə çatdı. O dedi ki, mənim dayım qızı çox gözəl tərcüməçidir və makinada da işləyə bilir. İndi Nizami muzeyində o qədər də çox iş yoxdur, sizə kömək edə bilər. Bu xanım Məhəbbət Mehdiyeva idi.

Heydər Əliyev muzeyə zəng vurub vəziyyəti qısa şəkildə Məhəbbət xanıma başa saldı:

- Məhəbbət xanım, siz sabah səhər saat səkkizdə gələ bilərsinizmi?

- Gələrəm.

Onların görüşündən əvvəl televiziyada canlı yayımla Ali Sovetin sessiyasını göstərirdilər. Əliyevin üzərinə haqsız ittihamlar tufanı təşkil olundu və yalnız bir səs - şair Bəxtiyar Vahabzadə onu müdafiə etdi.

Məhəbbət Mehdiyeva söz verdiyi vaxtda gəldi. O, Heydər Əliyevin dünənki hadisələrdən dilxor olacağını gözləyirdi. Amma həmişəki kimi işgüzar görkəmdə olan Heydər Əliyev onu təbəssümlə qarşıladı:

- Siz deyəsən nədənsə narahatsınız, Məhəbbət xanım? Evinizdə hər şey qaydasındadırmı? Bir problem yoxdur ki?

- Dünənki sessiyadan sonra səhərəcən yata bilməmişəm.

- Fikir verməyin, Məhəbbət xanım, onlar bundan başqa nə deyə bilərlər ki?

Tərcümə edilməli və yığılmalı olan sənədlər müəyyən ediləndən sonra Məhəbbət xanım onları özüylə muzeyə aparıb orada işləmək istədiyini bildirdi.

-Yox, - Heydər Əliyev etiraz etdi, - bu sənədlər buradan çıxmalı deyil.

Bir neçə gün sonra Məhəbbət xanımın muzeydəki makinası cəlal Əliyevin evinə gətirildi.

-Heydər Əliyev öz işlədiyi otaqdan yazılarını səhifə-səhifə gətirir, yığılanları isə məndən geri götürürdü.

Yeddi il keçdi. 1997-ci ildə Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin muzeyinin açılışında Heydər Əliyev əməkdaşların arasında Məhəbbət xanımı gördü, bir anlıq çaşıb-qaldı və soruşdu: - «Siz məgər burada işləyirsiniz?»

«- Əlbəttə, mən onun nə demək istədiyini anladım, - deyə Məhəbbət xanım xatırlayır. - O elə bildi ki, mən elə o vaxt, 1990-cı ildə də bu sistemdə işləmişəm. Açığı özümü itirdim, məni soyuq tər basdı. cavab vermək istərkən MTN-in əməkdaşlarından biri məni qabaqlayaraq dedi:

- Biz təcrübəli muzey işçisi kimi xanım Mehdiyevanı dəvət etmişik ki, ekspozisiyanı yaratmaqda bizə kömək etsin.

Mən üstümdən ağır bir yükün götürüldüyünü hiss etdim».

1991-ci ilin fevral sessiyası təkcə Məhəbbət Mehdiyevanın xatirəsinə həkk olunmamışdı. Azərbaycan Ali Sovetinin həmin sessiyasını seyr edənlər deputatların «yaxın keçmişdə qarşısında farağat durduqları adamı mümkün qədər ağır sözlərlə təhqir etməyə» cəhd göstərdiklərini yaxşı xatırlayırlar. 340 millət vəkilindən tək bir nəfər - şair Bəxtiyar Vahabzadə həmkarlarına vaxtilə Heydər Əliyevin ünvanına yağdırılan gurultulu alqışların bu divarların yaddaşında qaldığını xatırlatdı: «Yıxılana balta çalmaq hünər deyil! - dedi şair. - Yaxşı olardı təcrübəli siyasət xadiminin məsləhətlərinə qulaq asaq».

O vaxt Heydər Əliyev nədən danışırdı? Nə idi qəlbini göynədən? Nə idi tövsiyəsi?

«Mənim Azərbaycana qayıtmağım, xalq deputatı seçilməyim barədə cürbəcür şayiələr yayılıb. Bunlara cavab olaraq bəyan edirəm ki, doğma vətən torpağına heç də yenidən hakimiyyətə gəlmək üçün, kimdənsə qisas almaq üçün yox, ancaq və ancaq respublikanın bu ağır və çətin dövründə xalqın dərdinə şərik olmağa, vətəndaşlıq borcumu yerinə yetirməyə, azadlıq uğrunda mübarizəyə qoşulmağa gəlmişəm. Məni bir azərbaycanlı kimi bu hüquqdan heç kəs məhrum edə bilməz. Sovet İttifaqında, Azərbaycanda mövcud olan vəziyyət haqqında bəzi fikirlərimi və təkliflərimi Ali Məclisə çatdırmaq istəyirəm.

Birincisi. Ölkə - sovet cəmiyyəti, dövlət üsul-idarəsi artıq bir neçə ildir ki, siyasi və iqtisadi böhran içindədir. Millətlərarası münasibətlər gərginləşib. Sovet İttifaqı dağılmaqdadır.

Buna səbəb nə olmuşdur? Şübhəsiz ki, əmələ gəlmiş vəziyyətə keçmişin ayrı-ayrı mərhələlərində buraxılmış səhvlərin təsirini inkar etmək olmaz. Fəqət əsas səbəblər «perestroyka» adlandırdığımız dövrdə həyatımızın bütün sahələrində buraxılmış ciddi, kobud və bağışlanmaz səhvlərdir.

Təəssüf ki, bunların üstü örtülüb-basdırılır, rəsmi dairələr və kütləvi informasiya orqanları ancaq keçmişi atəşə tuturlar.

Tam qətiyyətlə demək olar ki, 1985-ci ildə ölkəmizdə başlanılmış dəyişikliklərin elmi, siyasi və iqtisadi əsaslarla işlənib hazırlanmış uzunmüddətli strategiyası olmamış və tələm-tələsik şəkildə həyata keçirilmiş, bəzən bir-birinə zidd olan tədbirlər, təbiidir ki, müsbət nəticələr verməmişdir…

Son beş ildə Qorbaçov xalqa çox vədlər verib, lakin onların heç birini həyata keçirə bilməyib. Söz ilə əməl arasında boşluq, siyasi rəhbərlik ilə xalq arasında uçurum yaranıb. Xalqın rəhbərliyə inamsızlığı və gələcəyə ümidsizliyi artıb, Kommunist partiyası nüfuzdan düşüb.

İkincisi. Ölkədə yaranmış vəziyyət eyni ilə Azərbaycanda da hökm sürür. Respublikanın rəhbərliyi həmişə olduğu kimi, mərkəzin xəttini Azərbaycanda kor-koranə tətbiq edir və bütün göstərişlərini həyata keçirməyə cəhd göstərir. Nəticələr göz qabağındadır: Azərbaycanda vəziyyət daha da ağır və dözülməzdir. Bu isə erməni millətçiləri tərəfindən ortaya atılmış Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə əlaqədardır. Üç ildən artıqdır ki, respublikamız, Azərbaycan xalqı Ermənistan tərəfindən ardı-arası kəsilməyən təcavüzlərə məruz qalır. Nəticədə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü pozulub. . .

Gərək müəyyən edilsin: harada, kim hansı günahı buraxıb, nə cür olub ki, xalq belə acizlik göstərib, öz torpağını əldən verib. Bunlar gərək hamısı şərh olunsun. Burada Polyaniçko deyir ki, Dağlıq Qarabağın əldən getməsinə Qorbaçov yol verir. Düzdür, mən də bu fikirdəyəm. Ölkənin rəhbəri Qorbaçovun bu barədə Azərbaycana xəyanət mövqeyi açılıb göstərilsin və tariximizə yazılsın… Ancaq baş vermiş təhlükəli məsələnin qarşısını alıb Ermənistanı Ermənistan kimi, Azərbaycanı da Azərbaycan kimi saxlamaq olardı. Bunu ancaq İttifaqa rəhbərlik edən müdrik adam edə bilərdi. Ancaq Qorbaçovda bu müdriklik çatmadı və Azərbaycan rəhbərlərində də cürət, qeyrət, cəsarət çatmadı ki, öz xalqının mənafeyini, öz xalqının namusunu qorusunlar…»

Heydər Əliyev üçün vətən, torpaq, xalqın şərəf və ləyaqəti anlayışları ayrılmaz idi.

Bir ay sonra, 1991-ci il martın 7-də Azərbaycan Ali Sovetinin sessiyası, Qorbaçovun hazırladığı yeni İttifaq müqaviləsilə bağlı referendumda respublikanın iştirak etməsi məsələsini müzakirə etdi. Müxtəlif rəylər səslənirdi. Deputatların əksəriyyəti referendumda iştirak etməyi, Sovet İttifaqını qorumağı zəruri saydılar.

Deputat Əliyev də söz istədi:

- Azərbaycan xalqının gələcək taleyi həll olunur. Ona görə də mülahizə və təkliflərimi mən də bildirmək istəyirəm. 1922-ci ildən Azərbaycan Sovet İttifaqının tərkibindədir. Bu müddət ərzində xalqımız çox mürəkkəb bir tarixi yol keçib, nailiyyətlər əldə edib. Eyni zamanda, çox itkilərə, çətinliklərə də məruz qalıb. Bunları inkar etmək olmaz. Biz hamımız bu İttifaqın mövcud olduğu dövrdə dünyaya gəlmişik, təhsil, tərbiyə almış, formalaşmışıq. Biz hamımız, hər halda tam əksəriyyətimiz bu İttifaqa həddindən artıq inanmışıq, sədaqətlə xidmət etmişik, xalqımızın səadətini, xoşbəxt gələcəyini bu İttifaq daxilində görmüşük. Mən və mənimlə birlikdə xeyli müddət respublikaya rəhbərlik edən həmkarlarım İttifaqın möhkəmlənməsi üçün daim çalışmış, Azərbaycan xalqında da bu İttifaqa sadiqlik və məhəbbət hissiyyatları yaratmağa cəhd etmişik. Fəqət son illərdə dünyada, ölkədə gedən ictimai-siyasi proseslər keçmişimizə münasibəti və ümumi dünyagörüşü dəyişdirmişdir.

Bunların ardınca mərkəzlə respublikalar arasında əlaqələri, Qorbaçovun siyasətini təhlil edərək, Əliyev belə qənaətə gəlir: İttifaq dağılmağa başlamışdır. Yeni İttifaq müqaviləsinin layihəsi isə yararsızdır.

- Bir sözlə, mən yeni İttifaqa daxil olmağın və bunun üçün referendum keçirməyin heç bir şərt qoymadan əleyhinəyəm, - deyə H. Əliyev sözünə davam edir. - Bu, bütün seçicilərimin və deputatı olduğum Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi deputatlarının yekdil fikridir. Azərbaycanın tam istiqlaliyyət, azadlıq, iqtisadi və siyasi müstəqillik yolu ilə getməsinin tərəfdarıyam. Azərbaycan xalqı artıq bu yola çıxmışdır…

Bəziləri respublikamızın müstəqil, İttifaqdan ayrı yaşamağa imkanı olmadığını sübut etməyə çalışırlar. İttifaqda olan respublikalar bir-birilə sıx iqtisadi, texniki əlaqələrlə bağlı olduqlarına görə onların İttifaqdan ayrı yaşamasının mümkün olmadığı fikri də ölkədə geniş yayılmışdır. Bu təbliğatlar əsassızdır. Əvvəla, Azərbaycan tam müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərmək üçün bütün imkanlara malikdir. İkincisi, dünyanın hər bir dövləti başqa dövlətlərlə istədikləri sahələrdə qarşılıqlı iqtisadi, ticarət, texniki əlaqələr yaradır, ümumdünya inteqrasiya prosesində iştirak edir və bunların heç biri bu dövlətləri müstəqillikdən məhrum etmir. Ona görə də İttifaqda olan respublikaların iqtisadi əlaqələri onların müstəqilliyinə nail olmasına mane ola bilməz. Fikrimcə, əgər Azərbaycan tam müstəqil dövlət olarsa o, indi İttifaqda olan respublikaların hər biri ilə, hətta İttifaq qalarsa, onunla da qarşılıqlı, bərabər hüquqlu, iki tərəfə də faydalı iqtisadi əlaqələr yarada bilər.

Azərbaycan xalqı birləşməli, öz müqəddəs, doğma torpağını göz bəbəyi kimi qorumalıdır. Azərbaycan Respublikası iqtisadi və siyasi müstəqillik yolu ilə getməli, tam istiqlaliyyət uğrunda mübarizə aparmalıdır.

Xalq deputatlarını, bütün Azərbaycan xalqını bu yola dəvət edirəm və bildirirəm ki, mən bu yoldan dönməyəcəyəm…

Mərkəz.- 2010.- 24 noyabr.- S.10-11.