HEYDƏR ƏLİYEV

1991-ci il sona yetirdi. Dekabrın 8-də "Belovejskaya Puşa"da Yeltsin, Ukrayna Prezidenti Kravçuk və Belorusiya Ali Sovetinin sədri Şuşkeviç Sovet İttifaqının buraxılmasına imza atdılar. Təqribən 15 il bundan sonra Ukraynanın ilk prezidenti, ölkə parlamentində sosial-demokrat fraksiyasının lideri Leonid Kravçuk Ali Radanın tribunasından sensasiyalı etirafını bəyan etdi: "Əgər mən 1991-ci ildə bilsəydim ki, belə olacaq, demokratiya əvəzinə anarxiya olacaq, mən Belovej müqaviləsinə imza atmazdım, hər şeydən əvvəl əlimi kəsərdim". 1922-ci ildə həmin İttifaqın yaradılmasına qatılan Zaqafqaziya (Cənubi Qafqaz) respublikalarını bu tarixi ayrılma prosesinə dəvət etməyi rəva bilmədlər. Baş verən hadisə daha çox "örtülü bazara" bənzəyirdi... Dekabrın son günlərində gecə vaxtı (gündüz vicdanları yol vermirdi) Kremlin üzərindən al bayraq endirildi. Kremlin təzə yiyəsi dərhal oradan Qorbaçovu, SSRİ-nin ilk və son Prezidentini bayıra atdı.

Azərbaycanda isə başqa çəkişmələr baş verirdi. Xalq cəbhəsi hakimiyyətə gəlirdi. Ölkə prezidenti seçkilərində Xalq cəbhəsinin lideri Əbülfəz Elçibəy qalib gəldi. Naxçıvan yurdundan olan 2 şəxsiyyətin tale yolları qəribə tərzdə çarpazlaşırdı.

20 il əvvəl Heydər Əliyev, respublikanın başçısı olaraq, ideoloji ehkamlarla uyuşmayan şərqşünas alim Əbülfəz Əliyevi siyasi ittihamlardan qorumuş, dustaqlıqdan xilas etmişdi…

Bir dəfə hələ sovet dövründə öz azadlıq eşqi və dönməzliyi ilə seçilən şair Xəlil Rza Ulutürk ilə rastlaşan Heydər Əliyev soruşmuşdu: "Nəyə görə Naxçıvana gəlmirsən? Mən səni dəvət edirəm. Buyur gəl".

Xəlil Rza məşhur ustad şair cəlaləddin Ruminin sözləriylə cavab verdi:

Şahın qapısında şair -

Nökərdən də ufaqdır.

Şair evində isə şah

Ən əziz bir qonaqdır.

- Allaha şükür ki, mən şah deyiləm, sən də saray şairi deyilsən, - deyə Heydər Əliyev cavab verdi. - 14 il "şah" olsam da, səni bircə dəfə də şah qapısında, MK-nın kabinetlərində görmədim. Amma indi mən kiçik bir adacığın başçısıyam və səni səmimi-qəlbdən Naxçıvana dəvət edirəm.

Xəlil Rza bu dialoqu öz gündəliyinə salmışdı. 1992-ci il yanvarın 20-də isə əlavə edir: "Mən Naxçıvana gəldim ki, mənə əziz olan insanı görüm. Gəldim ki, öz xalqını sevən, onun yolunda günəş kimi yanan bir insanın nəfəsini hiss edim".

Naxçıvan blokadada

Fotoəlavədə nəşr olunmuş xəritəyə baxsanız, görərsiniz ki, Naxçıvan diyarını ana Azərbaycandan bolşeviklərin Ermənistana verdikləri dəhliz ayırır. Sovet hakimiyyəti illərində bu sərhəd əslində şərti idi. Lakin Sovet İttifaqı dağılandan sonra buradan qatarların, maşınların, insanların yolunu kəsən cəbhə xətti keçdi...

Naxçıvanlılar üçün blokada - mücərrəd anlayış deyil. Onların həyat tərzini müəyyənləşdirən acı həqiqətdir.

Elektrik işığına həsrət qalan adamlar yenə "nöyüt" lampalarına qayıtdılar. Hərdən köhnə vərdişlə işıq açarına əl atıb çıqqıldadanda baisləri qarğıyırdılar... Qaz da eləcə. Mətbəxlərdə yenə primuslar fısıldayırdı.

Hələ 3-cü, 5-ci, 7-ci mərtəbədə yaşayanların uşaqlı-böyüklü sudaşıyan maşından vedrə-vedrə su doldurub evə qaldırmaqlarını demirik... İsinmək üçün köhnə dəmir "soba"ları bu insanlar taxta-tuxta ilə qalayırdılar...

Naxçıvanın blokada günlərinin xronikasını ağrıyla, həyəcanla, ancaq xeyirxahlığa, mərhəmətə, həmrəyliyə böyük inamla təkrar-təkrar oxuyursan. Budur, ucqar bir kəndin sakinləri öz azuqələrini uşaq evi ilə bölüşdürürlər. İranın Qırmızı Aypara cəmiyyəti min ton kartof göndərib. Və daha 4 elektrik generatoru və 500 elektrik sobası. Dərhal onları uşaq evlərinə və məktəblərə yola salırlar. Qonşu İran əyalətlərindən 100 ton ərzaq payı gəlib: Heydər Əliyevin sərəncamı ilə hamısını uşaqlara və qocalara verirlər. Türkiyə hökuməti Naxçıvan Respublikasına 100 milyon dollar kredit ayırır. Türkiyə 100 naxçıvanlı tələbəni təhsil almaq üçün ali məktəblərinə dəvət edir və bütün xərcləri öz üzərinə götürür.

O günləri yada salan Heydər Əliyev söyləyirdi:

"Bizi ərzaq, neft təminatından məhrum etmişdilər. Bütün energetikanı kəsdirmişdilər. Bizlərdə sərt soyuqlarla yanaşı aclıq başladı. Körpələr xəstəxanalarda ölürdü. İnsanlar bağları odun üçün qırmağa başladılar. Ocaqları isitmək üçün meyvə ağaclarının 70%-i baltalanıb kəsilmişdi. Amma mən də sağ qaldım, xalq da...

Mən də xalqım kimi ağır məişət şəraitində yaşayırdım. Ancaq biz yaşadıq və əmin-amanlığı qoruduq. Mənim yanıma Bakıdan tez-tez gəlirdilər, siyasətə qayıtmağımı xahiş edirdilər. Amma mən Xalq cəbhəsinin uçuruma aparan siyasətinə baş qoşmaq istəmirdim..."

Naxçıvanın blokadasını yarmaq olardı. Amma Bakıdakı iqtidar ayrı cür köklənmişdi: nə qədər pis olsa, o qədər yaxşıdır...

Belə bir şəraitdə o, Naxçıvanın blokadasını qırmağa çalışır, mühasirə məngənəsini sındırırdı. Başqa siyasətçi üçün bəlkə də bu müşkül məsələ idi. Bax, burada Əliyevin beynəlxalq aləmdəki nüfuzu kara gəldi:

"İran və Türkiyə rəhbərlərilə şəxsi dostluq münasibətlərim vardı. İran prezidenti Naxçıvana öz təyyarəsini göndərdi, mən Tehrana uçdum və yardım haqqında danışdım. Biz ötürücü elektrik xətlərini qurduq və enerjini İrandan almağa başladıq. Yanacaq da, ərzaq da - beləcə. Türkiyənin Prezidenti Dəmirəl özü mənə 100 milyon dollarlıq kredit təklif etdi. O da öz prezident təyyarəsini göndərdi və mən Ankarada onun yanında oldum. Türkiyəyə yol saldırdım, çay üzərindən körpü çəkdirdim və ərzaq təchizatını yaratdım. Amma əsas nailiyyətim Ermənistanla silahlı münaqişədən yayınmaq oldu. Çox gərgin vəziyyət idi, hətta son həddə çatan məqamlar vardı, lakin mən çıxış yolu tapdım və bizim torpaqda qan tökülmədi..."

Televiziyanın o ağır günlərdə çəkdiyi kadrlar saxlanılır: Araz üzərindən körpü ilə İranın humanitar yardımı - un, şəkər, quru süd, ət daşıyan ağır yük maşınları keçir. Azərbaycanın dar günündə qonşu ölkənin nəcib həyanlığı yeni istiqbaldan, uzun illər boyu bağlı qalan yolların açılmasından, o taylı-bu taylı bacı-qardaşlarımızın ayrılıq həsrətini ovunduracağından xəbər verirdi... Vaxtilə, 1948-ci ildə xalqın həsrətini düşünən Səməd Vurğunun rübabından görün necə yanıqlı misralar qopmuşdur:

... Çatıb qaşlarını körpüyə baxır,

Qəlbində dağ boyda sözümü vardır?

Başından tüstülər, dumanlar qalxır,

cansız əlləri də qabar-qabardır...

Bildim, o memardır...

O yaradandır.

Yaxın gəl, oxucum! Bax əllərinə!

O, Araz üstündə xeyli zamandır

Ağlayır xar olmuş əməllərinə...

… Naxçıvanın özündə və muxtar respublikanın ayrı-ayrı şəhərlərində hələ 20-ci illərdən sovet ordusunun, sərhəd qoşunlarının hərbi hissələri yerləşirdi. Bəs onların aqibəti, statusu necə olacaq? Ümumiyyətlə, onlar respublikada qalacaq, yoxsa çıxarılacaqlar? Əgər gedəcəklərsə, silah-sursatlarını da özləriylə aparacaqlar, yoxsa yox? Suallar çox idi. Bu sualların cavablarını muxtar respublikanın Ali Məclisinin sədri Moskva və Bakı ilə, muxtar respublikadakı hərbi hissələrin rəisləri ilə danışıqlar prosesində axtarırdı. Nəhayətdə, belə bir qərar qəbul edildi: 75-ci motoatıcı diviziya öz silah-sursatının hamısını Naxçıvanda yerləşən Azərbaycan milli ordusunun 5-ci motoatıcı briqadasına təhvil verir. 1991-ci il avqustun ortalarında bütün hərbi hissələrdə təhvil-təslim prosesi aktlaşdırıldı. Avqustun 18-də naxçıvanlılar rus qoşunlarının muxtar respublikanı tərk edən son qruplarını da yola saldılar. Vidalaşma mərasimi 75-ci motoatıcı diviziyanın qərargahının qarşısında keçirilirdi.

Heydər Əliyev xatırlatdı ki, bu diviziya Naxçıvanda 1946-cı ildə yerləşdirilib, ümumilikdə isə rus qoşunları Naxçıvana 150 il əvvəl gəliblər.

- Hal-hazırda, - deyə Heydər Əliyev həyəcanla sözünə davam etdi, - Azərbaycan öz müstəqilliyinə, milli azadlığına nail olub və öz ərazisində öz hərbi hissələrini yaratmaq niyyətindədir. SSRİ yaranandan bəri onun ordusunda, əmlakında, silah-sursatında bütün respublikaların öz payı olub. SSRİ dağılandan sonra da Azərbaycan bu ordudan öz payını almaq fikrindədir və 75-ci motoatıcı diviziyası bu payın bir hissəsidir.

Onu da qeyd edim ki, 75-ci motoatıcı diviziya Naxçıvanda qərarlaşandan sonra onun köməyi ilə çoxsaylı müasir hərbi tikililər istifadəyə verilib, hərbi təsərrüfat obyektləri yaradılıb. Həm də bu hərbi hissə Naxçıvanda yerləşdirilən kimi onun hərbi qulluqçuları ilə naxçıvanlılar arasında dostluq münasibətləri yaradılıb. Buna görə də vidalaşarkən bizim naxçıvanlılarla illər uzunu çiyin-çiyinə, dostcasına yaşadığına görə onlara səmimi-qəlbdən təşəkkür edirəm. Ələlxüsus, çox ağır və mürəkkəb keçən son illərdə diviziyanın rəhbərliyi, o cümlədən də onun komandiri general-mayor Rastislav Slaboşeviç Naxçıvan Muxtar Respublikasının əhalisi ilə dostluq münasibətlərinin qorunub saxlanılması üçün əllərindən gələni ediblər.

Əlbəttə, Xalq cəbhəsi bu ordu hissələrini tamam başqa cür yola salmaq istərdi. Səmimiyyətsiz, gül-çiçəksiz. Moldaviyada, yaxud başqa yerlərdə olduğu kimi, hay-küylə, "Ivan, çamadan, vakzal" qışqırıqlarıyla.

- Çox keçmədi ki, məni 2 tərəfdən sıxışdırmağa başladılar, - Heydər Əliyev Naxçıvan süjetini davam etdirir. - Bir tərəfdən Xalq cəbhəsi, digər tərəfdən də Mütəllibovun kommunist rejimi məni sıxırdı. Onu da qeyd edim ki, Xalq cəbhəsinin nümayəndələrini ilk dəfə Naxçıvanda hakimiyyətə mən gətirmişəm. cəbhənin 2 aktiv üzvünü özümə müavin götürmüşəm. Bundan savayı, baş nazir vəzifəsinə də cəbhəçi şəxsi təyin etdim. Düzdür, bir müddət sonra məlum oldu ki, o fırıldaqçıdır. Ona görə də işdən çıxartmalı oldum. Bundan sonra mənimlə Xalq cəbhəsi arasında münasibətlər pozuldu.

Onlar belə düşünürdülər ki, əgər sən cəbhəçisənsə, deməli, hər şey edə bilərsən. O da belə güman edirdi və onu sıxışdırmağa başlayanda, mənə qarşı aksiyalar təşkil etməyə səy göstərdi. Amma Naxçıvanda belə addımlar intihara bərabər idi. Xalq az qala özu onunla hesablaşacaqdı. O, yük qatarında qaçmağa məcbur oldu (o vaxt sərnişin qatarları Ermənistan ərazisindən keçmirdi).

1992-ci ilin oktyabrında Xalq cəbhəsi Naxçıvanda hətta dövlət çevrilişi etməyə səy göstərdi. Amma bu barədə biz ayrıca danışacağıq.

24-26 oktyabr 1992-ci il,

Naxçıvan

Naxçıvan qiyamına səbəb Azərbaycan daxili işlər nazirinin 1992-ci il avqustun 18-də imzaladığı 1718 nömrəli sərəncam olmuşdu. Bu sərəncama əsasən nazir AXc üzvlərindən birini Naxçıvan Muxtar Respublikasının daxili işlər naziri təyin etmişdi. Hamının bir-birini tanıdığı Naxçıvanda söhbət yayıldı ki, yeni nazir hər yerə öz adamlarını qoyur. Doğrudan da, Bədən Tərbiyəsi İnstitutunun 24 yaşlı məzunu yalnız cəbhənin mitinqlərində çıxış etməklə özünü göstərmişdi və heç vaxt daxili işlər orqanlarında işləməmişdi. İndi isə budur - birbaşa nazir.

Eyni zamanda Ordubad rayon daxili işlər şöbəsinin rəisi, təcrübəli peşəkar bir polis zabitini işdən çıxarıb onun yerinə daxili işlər orqanlarında heç bir təcrübəsi olmayan, uzun müddət Rusiyanın şəhərlərində alverlə məşğul olan birini təyin etmişdi.

Bu təyinatlardan xəbər tutan Naxçıvan Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşları polis və zabitlərin hüquqlarının müdafiə komitəsini yaratdılar. Komitə muxtar respublikanın daxili işlər əməkdaşlarının ümumi iclasını keçirtdi və Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyinə müraciət qəbul etdi. Sənədin altında 1500 nəfər Daxili İşlər Nazirliyi əməkdaşının imzası vardı. Sənədin müəllifləri qeyd edirdilər ki, "daxili işlər orqanlarının siyasətə tabe olmasına yol verə bilməzlər. Bu orqanlar Daxili İşlər Nazirliyinin yalnız cinayətkarlıqla mübarizəyə dair sərəncamlarını yerinə yetirəcəklər. Azərbaycan DİN-in siyasi məqsəd daşıyan əmr və sərəncamlarına isə riayət olunmayacaq".

15 sentyabrda muxtar respublikanın Nazirlər Kabineti Ali Məclisə daxili işlər naziri postuna polis polkovniki Əsgər Ələkbərovun təyin edilməsini tövsiyə etdi. Namizəd uğurlu idi. Ələkbərov daxili işlər orqanlarında uzun müddət işləmiş, nazir müavini postuna qədər yüksəlmişdi. Naxçıvan Ali Məclisinin növbəti sessiyasında Konstitusiyaya uyğun olaraq, daxili işlər nazirinin məsələsi həll olunurdu. 2 namizəd vardı: Respublika daxili işlər nazirinin, daha dəqiq desək, Prezident Elçibəyin kadrı və Əsgər Ələkbərov. Polkovnik Ələkbərov 86 səsdən 69-nu yığdı, onun rəqibi isə cəmi 3 səs toplaya bildi.

İlk baxışdan elə görünür ki, məsələ artıq həll olunub. Amma əsas problemlər hələ irəlidəymiş. AXc iqtidarının daxili işlər naziri öz sərəncamıyla Əsgər Ələkbərovu və Naxçıvan Daxili İşlər Nazirliyi rəhbər işçilərinin böyük bir qrupunu orqanlardan qovdu. Bütün Azərbaycana onun təhdidləri yayıldı: əgər əmr icra olunmasa, o, şəxsən Naxçıvana gəlib zor-gücünə buna nail olacaq.

Belə bir vəziyyətdə Naxçıvan Ali Məclisi və Nazirlər Kabineti "Naxçıvan Muxtar Respublikası DİN-də yaranmış vəziyyət haqqında" birgə qərar qəbul etdilər. Qərarda deyilirdi: "Son 2 ay ərzində muxtar respublikanın Daxili İşlər Nazirliyində yaranmış çətin vəziyyət cinayətkarlığa qarşı mübarizə aparan polis işçilərinin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərmiş, respublikada ictimai-siyasi vəziyyəti gərginləşdirmişdir. Belə vəziyyətin yaranmasına əsasən Azərbaycan Respublikası daxili işlər naziri İsgəndər Həmidovun Konstitusiyaya zidd qanunsuz əmrləri səbəb olmuşdur.

Naxçıvan Respublikasının Ali Məclisi və Nazirlər Kabineti Azərbaycan daxili işlər naziri tərəfindən edilən hədə-qorxuya qətiyyətlə etiraz edir və bildirir ki, onlar Naxçıvan Respublikasının qanunları və qanuni orqanları tərəfindən müdafiə olunaraq heç kəsin bu qanunları pozmasına icazə verməyəcəklər". Yaranmış problemin əsaslı izahını vermiş bu sənəd Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinə və Prezidentinə müraciətlə başa çatırdı: "Ümid edirik ki, qeyd olunanları nəzərə alıb, Naxçıvan Muxtar Respublikasının konstitusion hüquqlarını bərpa edəcəksiniz".

Sənədin altında 2 şəxsin: Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevin və Baş nazir Ş. Xanbabayevin imzaları və tarix - 15 oktyabr 1992-ci il - vardı.

"- Bakıdan, şəxsən daxili işlər nazirinin təzyiq və hədə-qorxuları səbəbsiz deyildi, - deyə Yeni Azərbaycan Partiyası İdarə Heyətinin üzvü Kərim Kərimov paytaxtda cərəyan edən gərginliyin səbəblərini açıqlayır. - 90-cı illərin əvvəllərində Heydər Əliyevi ali hakimiyyət kürsüsünə çağırmaq ideyası ortaya çıxanda, ziyalıların qabaqcıl hissəsi onun hüquqlarını müdafiə etmək məqsədilə bir komitə yaratdılar və Ali Sovetin qarşısında mitinq təşkil etdilər. O vaxtlar Heydər Əliyevin prezident seçkilərində iştirakına mane olmaq məqsədilə namizədliyə yaş həddi qoyulmuşdu. Yaşı 65-i keçmiş şəxs prezident seçkilərində namizədliyini irəli sürə bilməzdi. Heydər Əliyevin yaşı bu həddi keçmişdi, amma bu ədalətsiz qərar əhali arasında çox ciddi narazılıqla qarşılanırdı. Qəribə idi ki, A. Mütəllibovun hakimiyyəti dövründə Konstitusiyaya salınmış bu ədalətsiz maddə, AXc hakimiyyətə gələndən sonra da dəyişməz olaraq qalırdı.

Qəribə bir vəziyyət yaranmışdı. Əhalinin tam əksəriyyətinin Heydər Əliyevə rəğbət bəsləməsinə baxmayaraq, onun hüquqlarının müdafiəsi məqsədilə keçirdiyimiz mitinqlərin kütləviliyinə nail ola bilmirdik. Mitinqlərə minə yaxın adam gəlirdi. Sonradan təhlillər aparıb aydınlaşdırdıq ki, kütləvi mitinqləri mütəşəkkil təşkilat təşkil edə bilər. Belə bir təşkilat isə yox idi. Yeni Azərbaycan Partiyasını yaratmaq zərurəti buradan doğdu və çox sürətlə reallaşmağa başladı".

Bu xəbər ildırım sürətilə bütün Azərbaycana yayıldı. Hamı yeni yaranacaq partiyanın rəhbəri rolunda Heydər Əliyevi görür və bu səbəbdən də onu dəstəkləyirdi. Xalq cəbhəsi əslində 1992-ci ildə hakimiyyətə yiyələnərkən Heydər Əliyevə olan xalq sevgisini görmüşdü. Mayın 18-də parlamentə sədr seçkisi zamanı bir qrup deputat Heydər Əliyevin namizədliyini irəli sürdü. Bundan qorxuya düşən cəbhəçilər müxtəlif bəhanələrlə, xüsusilə, guya Naxçıvanda "onu tapa bilmədik"lərini bəhanə edib, öz namizədlərinin seçilməsinə nail oldular. Ancaq Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlmək şansları Xalq cəbhəsinin hakimiyyətdə olan nümayəndələrini bir an belə rahat buraxmırdı. Bu narahatlığın əlamətləri özünü Naxçıvanda göstərirdi.

24 oktyabr 1992-ci ildə isə Azərbaycan Xalq cəbhəsi Naxçıvan şöbəsinin silahlı dəstələri muxtar respublikanın televiziyasını, Enerji mərkəzini və DİN-i ələ keçirdilər. Nazirin yerində İsgəndər Həmidovun təyin etdiyi adam əyləşdi.

İsgəndər Məcid oğlu Həmidovun rəsmi tərcümeyi-halında qeyd olunur ki, o, Bakı orta ümumtəhsil milis məktəbini və SSRİ DİN-in akademiyasını bitirib. 2 dəfə - 1980 və 1990-cı ildə daxili işlər orqanlarının sıralarından kənarlaşdırılmış və sonralar yenidən işə bərpa olunmuşdur. Onu yaxşı tanıyanlar qeyd edirlər ki, o, siyasi motivlərə görə yox, iqtisadi və açıq-aşkar "əl-əli yuyar" prinsipi ilə işlədiyinə görə orqanlardan xaric edilmişdir. Onu da deyirlər ki, İsgəndər çılğındır və tez-tez xidməti vəzifə səlahiyyətlərini aşır. DİN-ə rəhbərlik edərkən, özünü mübariz göstərmək üçün bir sıra reklam xarakterli əməliyyatlar həyata keçirmişdir.

Prezident Elçibəyin açıq razılığı ilə onun daxili işlər naziri öz qayda-qanunlarını Naxçıvanda da bərqərar etmək istəyirdi. Muxtar respublikadakı hadisələrdən əvvəl, o, Bakıda mətbuat konfransı çağırıb hədə-qorxu gələrək demişdi ki, əgər lazım olsa, şəxsən Heydər Əliyevin də başına güllə çaxacaq. Bu sözlər dünya mətbuatına yayıldı. Əlbəttə ki, bundan xəbər tutan Əliyev şəxsən nazirə zəng vurdu:

"Mən ona dedim ki, sən bu sözləri mətbuat konfransında demisən. Əgər bacarırsansa, buyur gəl, dediyini elə. Aləmə car çəkmək nəyə lazım. O dedi ki, siz nə danışırsız, mən və uşaqlarım sizə qurban olsun. Siz güclü siyasətçi, böyük şəxsiyyətsiniz. Mən heç belə söz deyərəm? Mən cavab verdim ki, demisən və bunu çox adam eşidib. Bakıdan bura gələn mətbuat işçiləri də o konfransda olublar. Onlar da sənin belə dediyini təsdiq elədilər".

İndi, görünür, onlar sözlərinin dalınca işə keçmişdilər. Axşam saat 8-ə yaxın muxtar respublikanın DİN-in qarşısına xeyli sıravi vətəndaş və Xalq cəbhəsinin iş yerinə buraxmadığı nazirliyin əməkdaşları toplaşdılar. Nazirliyin pəncərələrindən onlara atəş açdılar, insanlar isə Ali Məclisin binasına üz tutdular. Heydər Əliyev oradaydı.

Sonralar Heydər Əliyev bu həyəcanlı günləri belə xatırlayırdı: "Mən yubanmadan Bakıya, daxili işlər nazirinə zəng vurdum. Onun Mərdan adlı köməkçisi bildirdi ki, gözləyin, indi sizi onunla birləşdirəcəm. Amma bir az keçməmiş o dedi ki, sizinlə danışdığım müddətdə nazir otaqdan harasa çıxıb.

Sonra Prezident Elçibəyə zəng vurdum. Yaranan vəziyyət barədə ona məlumat verdim. O isə öz növbəsində soruşdu: "Bəs mən neyləyə bilərəm?" cavab verdim ki, siz ölkə prezidentisiniz, eyni zamanda Xalq cəbhəsinin başçısısınız. Bu cinayəti də Xalq cəbhəsinin Naxçıvan şöbəsinin üzvləri və onların əlində olan silahlı dəstələr törədib. Hal-hazırda onlar Daxili İşlər Nazirliyinin binasını zəbt ediblər. Onlara binanı tərk etmək əmrini verin, belə olarsa, hər şey sakitliklə həll olunar, əks halda vəziyyət bir az da gərginləşəcək.

Əfsuslar olsun ki, bunun nəticəsi olmadı. Mən 2-ci dəfə zəng vurdum. Bu vaxt Qafar Məmmədli və Asif Kələntərli də yanımdaydılar. Elçibəyə dedim ki, vəziyyət gərginləşir, qan tökülə bilər. Təcili tədbirlər görmək lazımdır. Mənim yanımda olan şəxslər də onunla telefonda danışdılar. Amma Prezident onlara da konkret bir söz demədi. Bircə onu bildirdi ki, o, yoldaşlarla məsləhətləşəcək".

Həmin vaxt Ali Məclis binasının qarşısına daha çox insan kütləsi toplaşmaqdaydı. Kortəbii yaranan mitinqdə "Hamı Heydər Əliyevin müdafiəsinə" şüarları səslənirdi. Bu hadisələr zamanı Xalq cəbhəsinin bəzi üzvləri bədən xəsarəti aldılar. Oktyabrın 24-də təxminən saat 22-də Xalq cəbhəsinin üzvləri nazirliyin binasını tərk etdilər və Xalq cəbhəsinin qərargahında toplaşdılar.

Hakimiyyəti ələ keçirmək cəhdi bu dəfə baş tutmadı, amma vəziyyət təhlükəli olaraq qalırdı.

Oktyabrın 25-də Heydər Əliyev radio vasitəsi ilə naxçıvanlılara müraciət etdi:

- Xalq cəbhəsinin liderləri bura silahlı qüvvələr göndərərək Naxçıvanda hərbi çevriliş etməyə cəhd göstərmişlər. Bizə həyəcanlı xəbərlər gəlir. İsgəndər Həmidov daha bir silahlı tədbir keçirməyi planlaşdırır. O, silahlı dəstəylə buraya gəlib, əməliyyat keçirmək istəyir. Müstəqil Azərbaycanda Xalq cəbhəsi silahlı qüvvələri xalqa qarşı istifadə edir. Bu vəziyyət kimin üçün əlverişlidir? Burada ən güclü mafiya öz şəxsi məqsədlərini güdən Xalq cəbhəsidir. Mən xalqım naminə həyatımdan keçməyə hazıram. Xalq cəbhəsində Heydər Əliyevi aradan götürmək istəyənlər çoxdur.

Mən istəyirəm ki, xalq buradakı vəziyyəti başa düşsün, bilsin. İndi Azərbaycanda bəzi qüvvələr Naxçıvan Muxtar Respublikasının konstitusion hüquqlarını pozub muxtariyyəti ləğv etmək istəyirlər. Bunu Bakıda yaşayan bir qrup nüfuzlu naxçıvanlılar da dəstəkləyir (Bakıdakı ən nüfuzlu naxçıvanlı o vaxt Prezident Elçibəy idi. Bunu Əliyevə qulaq asanlar gözəl başa düşürdülər).

- Amma Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası əbədidir, o həmişə dəyişilməz qalacaq", - deyə Heydər Əliyev sözünə davam edir.

Daha sonra o, vətəndaşlardan xahiş etdi ki, Naxçıvan Xalq cəbhəsinin sədri Asəf Quliyevin, Ordubad Xalq cəbhəsinin sədri Fərəc Quliyevin, qanunsuz təyin olunmuş daxili işlər naziri Siyavuş Mustafayevin, Ordubad Xalq cəbhəsinin irticaçı hərəkətlərinə qiymət versinlər.

- Bizim müstəqilliyimiz bütün Azərbaycan xalqının nailiyyətidir. Azərbaycanın bütövlüyünü təmin etmək lazımdır. Hamı birləşməlidir. Mən ölməyə razı olaram, amma Naxçıvanın Azərbaycandan ayrı düşməsinə razı ola bilmərəm.

Oktyabrın 25-də muxtar respublikanın Ali Məclisinin fövqəladə sessiyası işinə başladı. Deputatlar Xalq cəbhəsinin silahlı qüvvələrinin 3 gün ərzində tərk-silah olunması barədə qərar qəbul etdilər.

Elə həmin gün "Naxçıvan" qəzetində Murtuz Ələsgərovun kəskin bir məqaləsi dərc olundu. O, Azərbaycan daxili işlər nazirini tənqid etmişdi. Hüquqşünas alim qeyd edirdi ki, Naxçıvandakı hadisələr əsl terrorizmdir. Əks tərəfin cavabı özünü çox gözlətmədi.

Bu hadisə Bakıda iş gününün sonuna yaxın baş verdi. Ələsgərov ADU-nun hüquq fakültəsindəki işlərini yekunlaşdırıb köhnə "Moskviç"inə yaxınlaşdı. O, sonralar bu hadisələri xatırlayarkən qeyd edirdi ki, 2 nəfər naməlum oğlan kafedranın qarşısında vurnuxaraq onun nə vaxt işdən çıxacağı ilə maraqlanırmış.

- Mən onları görməmişdim. Evimə gəlib maşını saxladım, mağazadan çörək alıb yuxarı qalxmaq istəyirdim ki, üstümə düşdülər. Əvvəlcə elə bildim ki, yeniyetmələrdir, xuliqanlıq edirlər, ya da zarafatlaşırlar. Amma sonra gördüm ki, hücum edənlərin əlində bıçaq var. Onlardan biri mənim üzümdən bir neçə zərbə endirdi, digəri isə linglə ayağıma vurdu və mən yerə yıxıldım. Yaralarımdan qan axırdı. Qonşulardan biri milis çağırdı, biri ailəmə xəbər verdi. Həkim çağırıb məni xəstəxanaya apardılar.

Murtuz müəllim xəstəxanada 6 ay yatmalı oldu. Hücum barədə eşidən kimi Heydər Əliyev Naxçıvandan zəng vurdu:

- Murtuz müəllim, təəssüf edirəm ki, mənə görə təzyiqə məruz qaldınız.

- Heydər Əliyevi müdafiə edərkən xəsarət almaq şərəfdir, - deyə Murtuz Ələsgərov cavab verdi.

Mərkəz.- 2010.- 26 noyabr.- S.10-11.