«Quran və elm»

IX söhbət

Kainatın genişlənməsi

Kainatın genişlənməsi müasir elmin ən böyük kəşflərindən, tapıntılarından biridir. Kainatın genişlənməsi hadisəsi Albert Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsinə istinad edir. Belə ki, böyük fizik Edvin Nuble digər qalaktikaların, Günəş sistemimizin də daxil olduğu bizim qalaktikadan, həmçinin, eyni bir qalaktikada olan ulduzların bir-birindən uzaqlaşdıqlarını kəşf etmiş, belçikalı astronom Abbe Lematre də bu kəşfə əsasən kainatın genişlənməsi nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. Məhz bu nəzəriyyədən çıxış edərək, müasir təfsirçilər Qurani-Kərimdə buna işarə edildiyini qeyd etmişlər. Allah-təala Zariyat surəsinin 47-ci ayəsində buyurur: "Səmanı öz gücümüzlə (qüdrətimizlə) Biz yaratdıq və Biz onu genişləndirməkdəyik".

Ayədə "genişləndirmək" mənasında olan "musiun" sözü qrammatik baxımdan elə bir tərzdə işlənmişdir ki, o, bir tərəfdən kainatın genişliyinə, digər tərəfdən isə onun mütəmadi olaraq böyüyəcəyinə və genişlənəcəyinə işarə etməkdədir. Kainatın genişlənməsi məsələsinə gəlincə, müasir astronomlar iri teleskopların köməyi ilə bunu müşahidə edirlər. Onlar qalaktikaların müntəzəm bir hərəkətə malik olduqlarını müşahidə etmiş, öz növbəsində, bundan qalaktikaların və hər hansı bir qalaktika daxilində olan ulduz topalarının həm Günəş sistemimizdən, həm də bir-birlərindən uzaqlaşması nəticəsini çıxarmışlar. Bu əsasa görə, kainat hərəkətsiz deyil, sabun köpüyü, yaxud balonun genişlənməsi kimi bir genişlənmə vəziyyətindədir. Lakin bu prosesdə maddi cismlər öz həcmlərini mühafizə etməkdədir.

X söhbət

Nisbilik nəzəriyyəsi və Qurani-Kərim

Nisbilik nəzəriyyəsi, məlum olduğu kimi, XX əsrin böyük alimi Eynşteynin adı ilə bağlıdır. Eynşteynə görə, kainatda hər şey nisbidir. Zaman özü belə nisbidir. Biz saat və təqvimlə həyatımız arasında bir əlaqə quraraq, zamanı müəyyən bir məfhum halına gətirmişik. Əslində isə saatla və təqvimlə müəyyən edilən zaman kəsikləri (müddət, vaxt) Allah-təalanın yaradılmışlar üçün müəyyən etdiyi ilahi qanun və əmr deyildir. Bütün saatlar insan oğlu tərəfindən tabe olduğumuz Günəş sisteminə görə müəyyənləşdirilmişdir. Əslində, bir saatlıq zaman dediyimiz vaxt (müddət) göyün görünüşdəki gündəlik dönüşünün 14 dərəcəlik bir yayıdır. Gün (sutka) dediyimiz zaman fasiləsi Yerin öz oxu ətrafında bir dəfə dövr etməsinin ölçülməsidir. İl dediyimiz zaman, müddət Yerin Günəş ətrafında bir dəfə fırlanmasının ölçülməsidir. Lakin Merkuridə yaşayan birisi üçün zaman məfhumu tam başqa cür olardı. Çünki Merkurinin həm öz oxu ətrafında, həm də Günəş ətrafında bir dəfə dövr etməsi bizim günümüzlə (sutkamızla) ölçüldükdə 88 gündə bitir. Beləliklə, Merkuridə il və gün müddət, vaxt baxımından eynidir.

Zaman məfhumu dünyanın özündə belə nisbidir. Məsələn, hər hansı bir şəxs saatda 12 mil sürətlə üzən bir gəmidə göyərtə boyunca saatda 3 mil sürətlə irəli yürüsə, həmin şəxsin dənizə görə sürəti saatda 15 mildir. Əgər həmin şəxs bu sürətlə geriyə doğru yürüsə, onun dənizə görə sürəti saatda 9 mildir. Göründüyü kimi, bu duruma görə zaman nisbidir.

Qur'anda zamanın nisbiliyi haqqında üç açıq-aşkar ayə mövcuddur.

Həcc surəsi, ayə 47: "Səndən əzabın tez gəlməsini istərlər. Allah vədindən dönməz. Rəbbinin dərgahında olan bir gün sizin saydığınızın (hesabladığınız vaxtın) min ili kimidir".

Səcdə surəsi, ayə 5: "O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra (həmin işlər) sizin saydığınızın (dünya ilinin) min ilinə bərabər olan bir gündə Ona (Allah dərgahına) yüksələr".

Məaric surəsi, ayə 4: "Mələklər və ruh Ona (Allah dərgahına) miqdarı əlli min olan bir gündə çıxar".

Bir çox islam alimi bu ayələrin həqiqi mənası ilə yanaşı, onların həm də zamanın nisbiliyinə işarə etdiyini qeyd etmişdir.

Bəzi təfsirçilər merac hadisəsini izah edərək, burada zamanın nisbiliyinə işarə olduğunu bildirmiş, merac zamanı bəsti-zaman, yəni zaman içərisində zaman meydana gəldiyini bildirmişlər. Keçən əsrin məşhur Quran mütəxəssislərindən Əbdürrəzzaq Nofəl Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsini qəbul etməkdə və yuxarıda misal gətirdiyimiz ayələri bu nəzəriyyəyə görə açıqlamaqdadır. O göstərir ki, Napoleonun müharibələri I Dünya müharibəsindən, I Dünya müharibəsi II Dünya müharibəsindən əvvəl olmuşdur. Belə bir vəziyyət Yer kürəsində yaşayan insanlara görədir. Lakin dünyamızın xaricində zamanın nisbiliyinə görə, bu durum bunun tam əksinə də ola bilər.

Məaric surəsində bəyan edildiyi kimi, Allah dərgahında olan bir günün Yerdəki bir günlə müqayisədə 50 min ilə bərabər olduğunu nəzərə alsaq, məlum olur ki, ilahi aləmin (ilahi nurun) sürəti bəşər aləminin ən yüksək sürət olaraq qəbul etdiyi işıq sürətindən qat-qat artıqdır.

Müasir astronomiya elminə görə, bizim qalaktikamız ortası kənarlarından daha şişkin olan bir disk (çevrə) şəklindədir, orada milyonlarla ulduz vardır və Günəş də bu ulduzlardan biridir. Disk şəklində olan qalaktikamız öz oxu ətrafında Günəşlə birlikdə 25 milyon il ərzində bir dəfə dövr edir. Günəş isə bu hərəkət əsnasında saniyədə 25 kilometrlik bir yer dəyişir. Günəşlə qalaktika mərkəzi arasındakı məsafə, 1917-ci ildə aparılmış hesablamaya görə, 10 kiloparsek, yəni 300 trilyard kilometrdir.

Ay isə, məlum olduğu kimi, bizim Yer kürəsinin bir peykidir. Ay peyki olduğu Yer ətrafında 29 gündə bir dövr edir. Ayın orbitinin Yerin mərkəzindən uzaqlığı təqribən 384 min kilometrdir.

Ayın Yer ətrafındakı hərəkətinə, dövrünə əsasən, Qəməri təqvim deyilən Ay təqvimi yaradılmışdır ki, bu gün müsəlman ölkələrinin çoxu, xüsusilə ərəb ölkələri həmin təqvimdən istifadə edir. Ay təqvimi ilə il 355 gündür. Bizim istifadə etdiyimiz bugünkü təqvim isə Yerin Günəş ətrafında bir dəfə dövr etməsinə əsaslanır ki, bu da 365 gündə tamam olur. Buna Günəş təqvimi deyilir.

Yerin yuvarlaqlığı və gecə ilə gündüzün bir-birini təqib etməsi (bir-birinin ardınca gəlməsi). Quranın müxtəlif surələrində gecə və gündüzün bir-birini təqib etməsinə işarə vardır. Bu təbii hadisəyə Ə'raf surəsinin 54-cü, Yasin surəsinin 37-ci, Loğman surəsinin 29-cu, Zumər surəsinin 5-ci ayəsində işarə edilmişdir. İlk baxışda adi görünən bu fəza hadisəsinin səbəbi, görəsən, nədir? Amerika və əski sovet kosmonavtlarının Yerdən çox uzaq kosmik gəmilərdən apardıqları müşahidə və çəkdikləri fotoşəkillərdən aydın olur ki, Günəş Yer kürəsinin özünə baxan, özünə tərəf olan bir yarımkürəsini işıqlandırır, özünə tərəf baxmayan o biri yarımkürəsi isə qaranlıqda qalır. Yer kürəsi öz oxu ətrafında 24 saatda bir dövr etdiyi üçün bu zaman fırlanma əsnasında Günəşə tərəf baxan o biri yarımkürə də işıqlanmaqdadır.

Mərkəz.- 2010.- 19 oktyabr.- S. 16.