HEYDƏR ƏLİYEV

Bu gənc, enerjili çekist Azərbaycanda da diqqəti cəlb etdi və mərkəzdən göndərilən bu nüfuzlu xasiyyətnaməni nəzərə aldılar. Naxçıvana qayıdandan dərhal sonra Heydər Əliyev muxtar respublikanın Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin 5-ci şöbəsinin rəisi təyin edildi, bir ay sonra isə 26 avqust 1950-ci ildə onu Bakıya dəvət etdilər. Heydər Əliyev Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin 2-ci şöbəsində bölmə rəisinin müavini təyin olundu.

İkinci şöbə əks-kəşfiyyatla məşğul idi. Respublika DTK-sının sədr müavini və sədri təyin olunana qədər on beş il ərzində Heydər Əliyev məhz bu məsuliyyətli sahə ilə məşğul olmuşdu. Onun xidmət siyahısında biri-birinin ardınca lakonik qeydlər peyda olur: 2-ci şöbənin rəisi təyin olunub… «Döyüş xidmətlərinə görə» medalı ilə təltif olunub... «Fəxri təhlükəsizlik işçisi» nişanı ilə mükafatlandırılıb... Xüsusi tapşırığı ləyaqətlə yerinə yetirərkən qətiyyətlilik və təşəbbüskarlıq göstərdiyinə görə qiymətli hədiyyə ilə mükafatlandırılıb....SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik xidmətində uğurlu fəaliyyətinə görə «Qızıl ulduz» ordeni ilə təltif olunub...

1967-ci il oktyabrın 26-da SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Yuri Vladimiroviç Andropovun təqdimatıyla Azərbaycan Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Heydər Əlirza oğlu Əliyev «General-mayor» rütbəsi alır. Attestasiyada belə deyilirdi:

«Yoldaş Əliyev 1944-cü ildən təhlükəsizlik orqanlarında çalışır, 1945-ci ildən isə rəhbər vəzifələrdədir. Uzun müddət Azərbaycan DTK-sında 2-ci şöbənin rəisi vəzifəsində çalışıb. 1965-ci ildən Azərbaycan DTK-sının sədr müavini olub,1967-ci ilin iyunundan isə Azərbaycan Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri vəzifəsində çalışır.

Tələb olunan təşkilatçılıq bacarığına malikdir. Respublikadakı operativ şəraiti və milli xüsusiyyətləri gözəl bildiyi üçün, tabeçiliyindəki işçiləri qarşıda duran vəzifələri yerinə yetirmək üçün düzgün fəaliyyət yoluna istiqamətləndirir.

Respublikaya gələn xarici vətəndaşlar arasındakı agentlərin, kəşfiyyatçıların ifşa olunmasıyla bağlı respublika DTK-sında mütəmadi və aktiv tədbirlər görülür. Agentura aparatının təkmilləşdirilməsiylə bağlı da əhəmiyyətli işlər aparılır.

DTK-nın periferiyalı orqanlarının işinə də xüsusi diqqət yetirilir. Xidməti problemlərin həll olunmasında yoldaş Əliyev prinsipiallıq və inadkarlıq nümayiş etdirir. Daha mürəkkəb tədbirlərin keçirilməsində şəxsən özü iştirak edir.

Operativ tədbirlərin uğurla keçirilməsinə görə bir neçə dəfə mükafatlandırılıb, 1962-ci ildə isə «Qızıl Ulduz» ordeni ilə təltif edilib.

Şəxsi keyfiyyətləri: zəhmətkeş, iradəli və prinsipial rəhbər işçidir.

Komitənin şəxsi heyəti, partiya və sovet fəalları arasında böyük nüfuza malikdir, Azərbaycan KP MK-nın üzvü və Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı seçilib.

Bütün bunları nəzərə alaraq, yoldaş Heydər Əliyevə növbəti hərbi rütbə - «general-mayor» rütbəsi verilir».

Ertəsi gün, oktyabrın 27-də bu təqdimatı SSRİ Nazirlər Soveti nəzərdən keçirdi (985 nömrəli protokol) və 30 oktyabr 1967-ci ildə Yuri Vladimiroviç Andropov Heydər Əlirza oğlu Əliyevə «general-mayor» rütbəsinin verilməsiylə bağlı SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin 136 nömrəli sərəncamını imzaladı...

Lakin biz xeyli irəli getdik. Yenidən müharibədən sonrakı Bakıya qayıdaq və Heydər Əliyevin öz yaşıdı, doktor Zərifə Əliyeva ilə tanışlığından danışaq.

III FƏSİL

HEYDƏR VƏ ZƏRİFƏ

Şərq poeziyası saf, fədakar, sədaqətli məhəbbət haqqında əfsanələri əsrlərdən əsrlərə, nəsillərdən nəsillərə çatdırmışdır. Tahir və Zöhrə... Xosrov və Şirin... Leyli və Məcnun... Onların bir-birinə sədaqətinin gücü qarşısında hər şey acizdir, fitnə-fəsad da, hədə-qorxu da, paxıllıq da, xainlik də.

Eşq olduğu yerdə məxfi olmaz,

Eşq içrə olan qərar bulmaz.

Eşq atəşinə budur əlamət

Kim, baş çəkə şöleyi-məlamət,

Hüsn afəti-eşq olub dəmadəm,

Gəldikcə iradət oldu möhkəm. ...

Rəf oldu hicabi-şahidi-raz,

Eşq oldu məlamət ilə dəmsaz... ...

Gərd ayineyi-nişatə düşdü,

Minbəd iş ehtayatə düşdü...

Dahi Nizami «Leyli və Məcnun» poemasında kövrək sevgi duyğularının cücərməsindən belə bəhs edir.

Heydər Əliyev həmin misraları gənclik illərindən əzbər bilir, könül verdiyi Zərifə xanıma dönə-dönə təkrarlayırdı.

Elmin, maarifin xüsusi vüsətlə yüksəldiyi bir zaman, XX əsrin ortalarında tale Heydər Əliyevi və Zərifə Əliyevanı - hələ ailə qurmamış eyni soyadlı iki sevgilini - məhəbbət sınaqlarına çox çəkdi. Əminik ki, bu süjet də Leyli və Məcnunun hissləri kimi, klassik məhəbbət dastanı kimi yazılmağa layiqdir. Haçansa bu barədə böyük səhnədən və ya ekrandan bəhs ediləcək.

Hərçənd, sağ olsun istedadlı rejissor Vaqif Mustafayev ki, «Böyük məhəbbət hekayəti» adlı sənədli film yaratmış, Heydər Əliyevin səmimi məhəbbət etirafını incə zövqlə lentə almışdır.

Film müəllifinin lütfkar icazəsilə biz Heydər Əliyevin Zərifə xanımla tanış olması, ülfət bağlaması, dəyişkən siyasi ab-havadan gələn maneələrlə rastlaşmasına baxmayaraq, ürək istəyilə ailə qurmaq haqqını qorumaları barədə lentə alınmış xatirələrinə istinad edəcəyik.

Heydər Əliyev - fotoşəkillərdən də göründüyü kimi - gəncliyində yaraşıqlı, boy-buxunlu, yetkin çağlarında, hətta yaşlı vaxtlarında da cəlbedici, zəhmli, əzəmətli ərənlərdən olub; Bakı gözəlləri də, Moskva, Leninqrad xanımları da ona diqqət yetirməmiş deyildilər. Amma onu yaxşı tanıyanların əksəriyyətinin təsdiq etdiyinə görə o, heç vaxt özü ilə ötəri oyun oynamağa yol verməzdi.

- Mən başa düşürəm niyə, - qocaman müəllim Lətif Hüseynzadə belə izah edir. - Heydər təbiətcə sevgisinə sadiq aşiqlərdən idi. O, öz ömür yoldaşını çox sevirdi. Yəqin, bu elə bir nadir haldır ki, yarıya bölünmüş almanın hər iki parası xöşbəxtlikdən bir-birinə qovuşmuşdu...

Böyük, səmimi hissləri nümayiş etdirmək məqbul sayılmır. Onlar çox vaxt yad gözlərdən gizlədilir. Lakin hələ qızlıq çağlarından bir-birinə isnişmiş, sonra ərə getmiş, ana olmuş rəfiqələr görüşüb, hal-əhval tutanda hər şeydən əvvəl bilirsiniz bir-birinə hansı sualı verirlər?

- Zərifə, xöşbəxtsənmi?

Püstə xanım Əzizbəyova (evdə onu «Zinoçka» çağırardılar) Stefan Sveygin «Naməlum qadının məktubu» hekayəsini oxuduqdan sonra təəssüratlarını necə bölüşdüklərini, necə açıq və səmimi danışdıqlarını xatırlayırdı:

- Sən belə sevə bilərdinmi? - deyə Zinoçka rəfiqəsindən soruşur. -Bütün ömrünü sevgilinə həsr etməyi bacarardınmı?

- Əgər mən sevsəm, məhəbbətim necə olur-olsun - istər acı, istər şirin - onu bütün ömrüm boyu qoruyub yaşadacağam.

Heydər Əliyev də bu suala eynilə belə cavab verə bilərdi.

Yəqin ki, hər birimiz kor adam görmüşük. Budur, belə bir insan səkinin kənarını çəliklə döyəcləyə-döyəcləyə yol gedir, keçiddə ayaq saxlayır... Çox vaxt bir rəhmdil bəndə tapılır, əlili küçənin o tayına ötürüb öz işlərinin dalınca tələsir. Başqa birisi üçün isə belə təsadüfi rastlaşma ömürlük iz qoyan sarsıntıya çevrilir. Zərifə Əliyevanın həyatında da belə hal baş vermişdi.

Böyük Vətən müharibəsi illərində Bakıda onlarla hospital yerləşdirilmişdi. O şəfa ocaqlarından 500 min əlil, şikəst keçmişdir. Hospitallardan biri Dövlət Universitetinin keçmiş binasında yerləşirdi. Məktəbli qızlar, tələbələr yaralılara qulluq edir, onların yaralarını yuyub təmizləyir, hərəkətsiz qalanları qaşıqla yedizdirib, içirdirdilər. Zina (Püstə Əzizbəyova) şeir oxuyur, Zərifə akkordeonda çalırdı.

«Yadımdadır, pəncərənin yanında ağır sınıqları olan, dərisi yanıq, hərəkətsiz bir təyyarəçi arxası üstə yatırdı. Yeməkdən imtina edir, hətta gözlərini belə açmaq istəmir, palatada baş verənlərə tamamilə laqeyd qalırdı. Zərifə onun çarpayısı qarşısında xeyli dayanır, ailəsi haqqında sorğu-sual edir, cəbhədən yeni xəbərləri söyləyirdi.

Sən demə, onun evində az qala bizim yaşımızda qızları qalıb, o, ailəsinə yük olmaq istəmir, buna görə də onlara heç nə yazmırmış. Bir müddət ötəndən sonra o, evinə ünvanladığı ilk məktubu Zərifəyə diqtə elədi və biz o məktubu poçt qutusuna atdıq. Beləliklə, Zərifənin palatada bir «peşəsi» də artdı - yaralıların diqtəsilə məktub yazıb onların doğmalarına yollayırdı».

Yəqin, yüksək dərəcədə məsuliyyət hissi, köməyə möhtac olana əl tutmaq, can yandırmaq onda o zamanlardan formalaşmışdı.

Bir dəfə hospitalda növbətçilikdən sonra rəfiqələr evə tələsirdilər. Qızların qarşısına cavan, yaraşıqlı bir qadın çıxdı. O, qəddini qeyri-adi tərzdə dik tutaraq, başını qaldırıb yeriyirdi, divara yaxın olmağa çalışırdı.

«Zərifə həyəcanla əlimi sıxıb, şəhadət barmağını dodaqları üstə qoydu, aralanan zavallının ardınca baxa-baxa: «Gördün? - dedi, - kordur... Bilirsən, çoxdan fikirləşirəm ki, həkim olum. Axı bizimkilərin hamısı həkimdi: atam da, anam da, böyük bacım da, Tamerlan da. Mən də okulist olmaq, insanlara dünyanın ən böyük, əvəzsiz neməti, həyat nuru, görmək qabiliyyətini qaytarmaq istəyirəm».

İllər ötdü. Zərifə Əliyeva tibb aləminin məşhur həkim-oftalmoloquna çevrildi. Ən başlıcası xəstələr tərəfindən sevilən mütəxəssis oldu. Böyük konqreslərin birində o, akademik, tanınmış tarixçi, keçmiş rəfiqəsi Püstə Əzizbəyova ilə rastlaşdı.

- Zərifə, qırx dördüncü ildə gördüyümüz o kor qadın yadındadımı?

- Hər şey yadımdadır. Bütün apardığım cərrahiyyə əməliyyatları da... Qələbə günündə görüşməyimiz də...

O gün səhər tezdən bakılılar Dənizkənarı bulvara axışırdılar. Sanki bütün şəhər ora yığışmışdı. Sonralar akademik Əzizbəyova xatırlayırdı:

«... Elə bil bütün Bakı dəniz kənarına çıxmışdı. Bir-birini tanımayan adamlar qucaqlaşır, bayramlaşır, ağlaşır, doğmalarını, əzizlərini yad edirdilər. Biz, izdihamın içindən sivişə-sivişə Kukla Teatrından çəpəki səmtdə indi də ucalan xoşladığımız ağaca tərəf getdik. Və orada Zərifə qara geyimli, qara kəlağayılı bir ağbirçəyin qarşısında dayanıb duruxdu. Adətən tanımadığı adamlardan çəkinən Zərifə ərklə ona yanaşıb qucaqladı, mülayim səslə dedi: «Anacan, qara örpəyini başından aç, bu gün bayramdı». Qadın ağladı. Zərifə onu bağrına basıb: «Itirdiyin kimdir, ərindimi?» - soruşdu. «Yox, oğullarım ... Üç balam, üç ciyərparəm».

Onların yanında ucaboy bir cavan oğlan ayaq saxlayıb mehriban və sakit səslə « Ağlama, ay ana», - dedi.

Bakıda bu əhvalatı bir məhəbbət dastanı kimi danışırdılar, söyləyirdilər ki, Zərifə ilə Heydərin ilk görüşü məhz o zaman baş vermişdi. Son dərəcə gözəl təsirli süjetə inanmaq istəsək də, əfsus ki, həmin gün bizim cavan qəhrəmanlarımız görüşə bilməzdilər. Heydər Əliyev Zərifə ilə yalnız qırx yeddinci ildə, Kislovodskda tanış olmuşdu. O özü bunu belə xatırlayırdı:

- Böyük qardaşım Kislovodska dinc əlməyə gedəndə məni də dəvət etdi... Orada heç kimi tanımırdım, qardaşımınsa çoxlu tanış-bilişi vardı. Gözümə bir qız dəydi, sonra tanış olduq. Məlum oldu ki, böyük qardaşım onun ailəsini, atasını yaxşı tanıyırmış. Mənim tanışlığım qısa olsa da, bu qız nədənsə ürəyimi tərpətdi...

Bu tanışlıqdan az sonra baş leytenant Əliyevi perspektivli bir zabit kimi Leninqrada, SSRİ DTN-nin rəhbər kadrlarının hazırlanması üzrə məktəbinə göndərdilər. Böyük qardaşına yazdığı məktublarında o, sözarası «Kislovodsk tanışı»nın hal-əhvalı, işi-gücü ilə maraqlanırdı. Həsən Heydəri intizarda qoymurdu, çünki Zərifənin qardaşı Tamerlan vasitəsilə gənc doktor Əliyevanın ilk addımlarından yaxşı xəbərdar idi.

Kəşfiyyat kursunu fərqlənmə ilə bitirən Heydər Əliyev əvvəlcə Naxçıvana qayıdır, lakin çox keçmir ki, artıq bu barədə yazdığımız kimi o, Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinə təyinat alır. Nəzərə alaq ki, artıq onun 27 yaşı vardı. Doğmaları, yaxınları Heydəri dilə tuturdular: artıq ailə qurmaq vaxtıdır.

«Mən özüm də ailə qurmaq haqqında düşünürdüm. Bu təbiidir. Adətən Azərbaycan adətlərinə görə ana, qohum-əqraba qızgördü keçirirdilər. Mənə evlənmək üçün təklif edilənlərin içində çox yaxşı, gözəl qızlar da vardı. Amma görünür, mənim Zərifəyə qarşı hisslərim o dərəcədə güclü idi ki, onunla yenidən görüşmək istədim».

Heydər günlərin bir günü ara-sıra zəngləşdiyi Tamerlanla rastlaşır. Xəzərin sahilində gəzinərkən Tamerlan dostunu evlərinə dəvət edir.

- Səni atamla tanış eləyərəm, o dəfələrlə sizin yerlərdə olub...

Həkim, tibb elmləri doktoru Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyevi hələ sağlığında «cəmiyyətin loğmanı» adlandırırdılar. 30-cu illərdə o, Azərbaycanın səhiyyə naziri olmuş, Böyük Vətən müharibəsi başlanan dövrdə İranda sovet missiyasına başçılıq etmiş (bu barədə bir qədər əvvəl söhbət açmışıq), Dağıstan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi vəzifəsində çalışmışdı. İki dəfə - 1942 və 1944-cü illərdə Lenin ordeni ilə təltif olunmuşdu. 1950-ci ildə isə Moskvada birillik kursları bitirdikdən sonra onu SSRI ÜK (b) P MK-nın inspektoru təyin etmişdilər. Partiya dairələrində bu vəzifə start meydançası hesab olunurdu. İnspektorları böyük təyinatlar gözləyirdi. Görəsən, yaşı əllini adlamış, Dağıstanın və Azərbaycanın partiya orqanlarında uzunmüddətli iş təcrübəsi olan bir kadrı irəlidə nə gözləyirdi? Variantlar çoxdur. Lakin onu gözlənilmədən Bakıya çağırdılar...

Tamerlan öz dostunu atasına təqdim etdiyi vaxt Əziz Məmmədkərim oğlu artıq elmə qayıtmışdı və Elmi-Tədqiqat Ortopediya və cərrahi Bərpa İnstitutunun direktoru idi. Ev yiyəsi qonağı bu ocağın adətincə səmimi və gülərüzlə qarşıladı. Çay təklif elədi və gülümsəyərək Zərifənin tezliklə gələcəyini bildirdi...

Əziz Əliyev respublikada ən parlaq ziyalılardandı. O, mədəniyyətə, musiqiyə dərindən bələd idi. Rəsmi vəzifəsindən asılı olmayaraq, Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev (Ümumittifaq miqyasında tanınmış müğənni Müslümün babası), Azərbaycan universitetinin rektoru Əbülfəz Qarayev, istəkli və əfsanəvi şair Səməd Vurğun, görkəmli alim, respublika Elmlər Akademiyasının ilk prezidenti Mirəsədulla Mirqasımov onunla ülfət bağlamış, xoş ünsiyyətdə olmuşlar. Xalq komissarı Əziz Əliyevi, başqalarından fərqli olaraq, tribunada az-az görərdilər.

O, «parlaq nitqlər deməyi» xoşlamırdı. Konkret işlərlə məşğul olurdu - yeni tibbi xidmətlər təşkil edir, tibbi təhsil ocaqları üçün ana dilində dərsliklər yazır, istedadlı gəncləri axtarıb tapır və İttifaqın aparıcı ali təhsil müəssisələrinə göndərirdi. 20-ci illərdə Rusiyadan Azərbaycana gəlmiş mütəxəssislərin təcrübəsinə əsaslanıb yeni tibbi xidmət müəssisələri təşkil edirdi.

Bu mütəxəssislərin arasında Fyodor Nikolayeviç İlyin də vardı. Bakıda onu «Qadın allahı» adlandırırdılar. Bu insanın həyatı ilə maraqlananlara 2005-ci ildə Bakıda dərc olunmuş cəbhəçi-yazıçı İvan Tretyakovun yazdığı «Qadın allahı» kitabını oxumağı tövsiyə edirik. Maraqlananlar kitabxanalarda İlyinin öz kitablarını da tapa bilərlər. Bu kitablar yalnız tibbə aid deyil. O,1904-1905-ci il Rus-yapon müharibəsi cəbhəsindən canlı detallarla dolu cəbhə oçerkləri yazmışdır. 1928-ci ildə isə Moskvada Teo Eli təxəllüsüylə yazdığı «Yeni həyat vadisi» adlı elmi-fantastik povest ayrıca kitab şəklində dərc olunmuşdur. Altmışıncı illərdə isə o vaxt «Literaturnıy Azerbaydjan» jurnalının baş redaktoru olan İvan Tretyakovun ön sözü ilə bu kitabı Bakıda da nəşr etmişlər. Lakin Fyodor Nikolayeviçin əsas işi doğuşa yardım, analara və uşaqlara kömək idi. 1920-ci ildə o, Azərbaycan Dövlət Universitetində tibb fakültəsinin Mamalıq və ginekologiya kafedrasına rəhbərlik etməyə başlamışdı. O vaxt bütün respublikada cəmisi iyirmi ginekoloq həkim vardı. Sonradan bu fakültənin bazasında formalaşan Nəriman Nərimanov adına Azərbaycan Tibb Universitetinin qırxa qədər buraxılışı oldu, minlərlə məzun həkim adı aldı və onların hamısında böyük rus alimi və humanisti Fyodor Nikolayeviç İlyinin ruhunun bir hissəsi yaşayır. Onu indiyə qədər Azərbaycanda xoş hisslərlə xatırlayırlar.

...1942-ci ilin sentyabrında Stalinin rəhbərlik etdiyi Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə Əziz Əliyev Dağıstana rəhbər təyin olundu. Stalinin imzaladığı sənəddə deyilirdi:

«Vilayət Partiya Komitəsinin rəhbəri N.I. Linkun vəzifəsindən azad edilsin və ÜK (b) P MK-nın sərəncamına ezam edilsin.

Yoldaş Əziz Əliyev Azərbaycan ÜK (b) P MK-nın katibi vəzifəsindən azad edilərək Dağıstan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi təyin edilsin».

Əziz Əliyev, eyni zamanda, Mahaçqala müdafiə komitəsinin sədri, 47-ci ordunun hərbi şurasının və Bakı hava hücumundan müdafiə qüvvələrinin hərbi şurasının üzvü təyin olunur.

1942-ci il sentyabrın 23-də Dağıstan Vilayət Partiya Komitəsinin plenumunda ÜK (b) P MK-nın kadr idarəsinin rəisi Kiselyov Əziz Əliyevi Dağıstan kommunistlərinə təqdim etdi. Həmin həyəcanlı günlərdə alman faşistləri Stalinqrada və Qafqaza soxulmağa can atırdılar. Moskvanın nümayəndəsi Kiselyov tribunadan coşurdu: «Necə olur ki, Dağıstanda yüzlərlə dezertir, onlarla quldur dəstəsi peyda olub dinc sakinləri, kolxozçuları, partiyanın məsul nümayəndələrini, sovet işçilərini soyur. Bu yaxınlarda Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Xasavyurd rayon partiya komitəsinin sədri yoldaş Lukin quldurlar tərəfindən qətlə yetirilib. Başqa rayonlarda da partiya, sovet işçilərinə qarşı terror aktları qeydə alınıb. Quldur dəstələri və dezertirlər kolxozlarımızı dağıdırlar».

Bəli, yeni birinci katibi böyük və ağır işlər gözləyirdi və o, bu işlərin öhdəsindən ləyaqətlə gəldi.

Əziz Əliyev üç ili müharibəyə təsadüf edən altı il ərzində Dağıstana rəhbərlik etmişdir. Bu gözəl diyarla vidalaşanda, onun böyük fəxrlə: «Bizim təşkilat yüksək nizam-intizam, yetkinlik, birlik nümayiş etdirərək Böyük Vətən müharibəsi illərində vilayətin bütün zəhmətkeşlərinin birliyinə nail olmuş, sovet hökuməti və ÜK (b) P MK tərəfindən dəfələrlə yüksək mükafatlarla təltif edilmişdir» - deməyə tam haqqı vardı.

150 min dağıstanlı könüllü olaraq Qızıl Ordu sıralarına yazılmışdı. Onlardan çoxu faşistlərlə ağır döyüşlərdə həlak olmuşdu. Könüllülərin arasında məşhur avar şairi Rəsul Həmzətovun iki qardaşı, yəni şair Həmzət Sadasın oğlanları da vardı.

Rəsul Həmzətov xatırlayır ki, şeirlərini dinlədikdən sonra Əziz Məmmədkərim oğlu qəfildən ona Moskvada, Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda oxumağı təklif etmişdi: «Sən mütləq təhsilini davam etdirməlisən». Rəsul Həmzətovun böyük istedadı məhz Moskvada cilalandı, daha da gur parladı.

Bəlkə də, Əziz müəllimin evində Həmzətov və onun yaşıdları haqqında eşitdiyi bu əhvalat illər ötəndən sonra respublika Kommunist Partiyası MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevi istedadlı uşaqları «əyalət»dən paytaxtın təhsil ocaqlarına göndərmək qənaətinə gətirmişdi; bəlkə də, özü bu fikrə gəlmişdi. Hər halda, onların bu istəkləri üst-üstə düşürdü. Bu gün bəzi ölkələrdə sovet və Rusiya diplomlarını etibarsız sayırlar. Lakin bu keçib gedəcək... Ən başlıcası qalacaq, böyük və dərin mənada anladığımız məktəb: yeri gəlmişkən, ömür yolu Bakıdan başlayan akademik Landau məktəbi, akademik İoffe, akademik Alferov məktəbi kimi düşündüyümüz danılmaz örnəklər əbədidir. Sovet İttifaqında ən yaxşı təhsil ocaqlarının qapıları Donbass qəsəbəsindən gəlmiş şaxtaçı balasının da, Azərbaycanın ucqar kəndindən və ya Özbəkistanın ucqar qışlağından gələn gəncin də üzünə açıq idi, özü də minnətsiz-filansız, pulsuz-parasız…

Əziz Əliyevin həyatı övladları üçün ən ibrətamiz örnək olub. Onlardan üçü - Ləzifə, Tamerlan və Zərifə - tibb elmləri doktoru kimi ali, elmi dərəcəyə yüksəliblər. Zərifə Əziz qızı İttifaqın ən nüfuzlu oftalmoloqlarından biri kimi Azərbaycan EA-nın üzvü seçilib.

Mübahisə etmirik. Bütün mübahisəli hallarda tutarlı dəlil emosional giley-güzar, ahu-zar yox, faktlardır. Beləliklə, Zərifə xanım atasının, ərinin nüfuzundan faydalanıb, ya yox?

Belə bir səhnəni təsəvvür edin. Polşanın daxili işlər nazirinin iki müavini ailələri ilə Bakıya istirahətə gəlirlər. Onları SSRI DTK sədrinin müavini Filipp Denisoviç Bobkov müşayiət edir. Protokol üzrə yüksək rütbəli qonaqları respublika KP MK-nın birinci katibi Əliyev qəbul etməlidir. Lakin o, xarici ezamiyyətdədir. Qonaqlara şəhəri Zərifə xanım göstərir. Proqrama görə rayon partiya komitələrindən birinə baş çəkməliydilər. O, qonaqları təmtəraqlı görüşə ötürüb özü maşında qalır.

- Sizi burada gözləyəcəyəm. Mən nə partiya işçisi, nə də MK əməkdaşıyam, - deyir.

Bu, insan etikasının ibrətamiz nümunəsidir. Zərifə xanım üçün hər hansı ünsiyyət zamanı ən əsas şərt həkim etikası idi. O bu barədə çox düşünər və əksər hallarda da müəllimlərinə, xüsusilə F. N. İlyinə istinad edərdi. Həkim etikasına həsr etdiyi kitabının bir fəsli də belə adlanır: «Fədakarlar günəş kimi lazımdır». Fatma Abdullazadə yazır: «Çexovun kəlamına müraciət etməsi onun bütövlükdə rus mədəniyyətinə münasibətini müəyyənləşdirir. O, bütün ömrü boyu Çexov və Raxmaninov yaradıcılığına bəslədiyi hədsiz sevgini saxlamışdı».

Mərkəz.- 2010.- 19 oktyabr.- S. 10-11.