HEYDƏR ƏLİYEV

Heydərlə Zərifənin tanışlığı Əziz Əliyevin yuxarılar tərəfindən qəzəbə tuş gəldiyi illərə təsadüf edir. «İqtidarın xoşlamadığı, gözdən salınan, qəzəbə gəlmiş siyasi xadimin qızı və təhlükəsizlik sisteminin böyük ümidlər doğuran əməkdaşı - bu cavan insanların ömürlük qovuşmaları üçün nələrdən keçdikləri onların şəxsi sirri olaraq qalacaq», - deyə Fatma Abdullazadə qeyd edir.

Yaxşı ki, Heydər Əliyev həmin sirri özüylə aparmadı. Bu məhəbbət etirafı kinolentə alınaraq xalqın yaddaşına köçdü.

- Mənim Zərifəyə qarşı hisslərim get-gedə artırdı. Onun tərəfindən də özümə qarşı məhəbbət gördüyüm üçün qərara gəldim ki, taleyimi onunla bağlayım.

Əlbəttə, iş yerində Heydər Əliyevin yuxarıların qəzəbinə tuş gəlmiş siyasətçinin qızıyla görüşdüyündən xəbərdar idilər. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi «hakimi-mütləq» M. c. Bağırovun təkidilə Əziz Əliyevi hökumətdən kənarlaşdırdılar. Ailə üzərində də qara buludlar gəzməyə başladı. Əziz müəllimin ömür-gün yoldaşı Leyli Hacı cabbar qızı respublika Kompartiyasının XIII qurultayına nümayəndə seçilmişdi. Səhər Leyli xanım geyinib-keçinib qurultaya yollandı və gözlənilmədən evə qayıtdı.

Evdəkilər heyrətləndilər:

- Nə oldu? Qurultay nə tez başa çatdı?

- Yox, qurultay davam edir, amma Bağırov məni qovdu, - Leyli xanım candərdi gülümsəməyə çalışdı. - Dedi ki, mandatını təhvil verib çıx.

Bu əhvalat ətrafında söz-söhbət fantastik bəzəmələrlə bütün Bakıya yayıldı. Tanış-biliş, dostlar, hətta qohumlar da Əziz Əliyev ailəsindən yan gəzirdilər. Evdə telefon zəngləri get-gedə seyrəlirdi.

Heydər Əliyev xatırlayırdı:

- Bir neçə gündən sonra Zərifə xanımla görüşdüm. O dedi ki, biz daha görüşə bilmərik. Soruşdum: «Niyə?» Dedi: «Bilirsən ki, atamı işdən çıxarıblar. Sən isə orqanda işləyirsən, mənə görə zərər çəkə bilərsən. Düşünürəm ki, əlaqəmiz kəsilməlidir». Mən etiraz elədim: bizim münasibətlərimiz kimin harada işlədiyindən asılı ola bilməz. Bu münasibətlər nə sənin atandan, nə mənim işimdən asılı deyil...

Aramızda səmimi ülfət yaranmışdı. O, məni çox sevirdi, mən də onu. Ona görə dedim: sən narahat olma. cavab verdi ki, özünə görə narahat deyil, onsuz da atası artıq işdən çıxarılıb. «Mən sənə görə nigaranam. Elə ola bilər ki, bu sənin işinə təsir göstərsin».

Heydər Əliyev bu vəziyyət haqqında Zərifədən daha çox xəbərdar idi. Onun atasını izləyirdilər. Telefonlarına gecə-gündüz qulaq asırdılar. Aydındır ki, Heydərin zəngləri, Zərifə ilə söhbətləri qeydə alınırdı. Odur ki, respublika təhlükəsizlik naziri Yemelyanovun hüzuruna çağırış Heydər üçün gözlənilməz olmadı.

- Biz bir qədər iş haqqında danışdıq. Sonra isə o məndən soruşdu: «Sən filan qızla görüşürsənmi?» -«Bəli», - dedim. -«Bəs bilmirsənmi, onun atası Əziz Əliyev tutduğu vəzifədən azad edilib?» -«Bilirəm». -«Yoldaş Bağırov onun haqqında çox pis fikirdədir». - «Mənim bu barədə məlumatım yoxdur».

Rəis karyerasına mane ola bilər deyə, gənc zabitə Zərifə Əliyeva ilə ünsiyyəti kəsməyi məsləhət gördü. Ayrılarkən hədələdi də: «Yoxsa orqanlarda işləyə bilməyəcəksən».

Dövlət təhlükəsizlik orqanlarından çıxarılmaq birdəfəlik «dəftərin bağlandı» demək idi. Əmək kitabçası və ya hərbi biletində belə qeyd olan adamı heç yerə qəbul etmirdilər. Heydər Əliyev nəinki vəzifəsini, hətta iş yerini də itirə bilərdi, - axı o həm də ailənin çörək gətirəniydi. Anası, kiçik bacı-qardaşları onun öhdəsində idi.

- Amma yenə də mən öz fikrimdə qaldım və Zərifə ilə münasibətimi üzmədim. O zamanlar Bakı indiki kimi işıqlı şəhər deyildi, biz yad gözlərdən kənarda xudmani guşələr tapırdıq», - bunu xatırlayarkən Heydər Əliyev xəfifcə gülümsünürdü, gənclik illərinə qayıtmağın onunçün necə xoş olduğu duyulurdu.

Daha çox Qubernator deyilən parkda görüşərdilər. XIX əsrdə salınmış bu köhnə parkda cavan cütlüklərin naməhrəm baxışlardan yayına biləcəkləri qaranlıq xiyabanlar çox idi.

- Bağın girəcəyində trolleybus dayanacağı vardı. Görüşlərimizi bu dayanacağa təyin edirdim. Mən cavandım, cəsur idim, heç nədən qorxmurdum, xidməti qaydalara görə tapança ilə gəzirdim. Zərifə cavan qız idi, həm də gözəl. Bilirsiniz, gözəl qızlar diqqəti cəlb edirlər, onlara ilişə də bilərlər... Mən trolleybus dayanacağına gəlib onu gözləyirdim. Sonra bağa yönəlirdik.

Lakin cavan çekistin fəndləri onu general Yemelyanovun məzəmmətindən sığortalaya bilmədi.

- Siz niyə bizim tələblərimizə əməl etmirsiniz? - deyə Əliyevin neçə illər sonra işləyəcəyi kabinetin yiyəsi soruşdu.

- Bilirsinizmi, - uzun sürən sükutdan sonra Əliyev dilləndi, - biri var iş, biri də var insan həyatı. Mən öz işimi sevirəm və siz məni bir işçi kimi qiymətləndirirsiz. Burada narahatçılığa əsas yoxdur. Amma həyatımın ikinci, bəlkə də, mənimçün daha vacib tərəfi - mənim ailəm, mənim hisslərim, mənim məhəbbətimdir. Mən o qızı sevirəm. O da məni sevir. Mən ondan necə ayrıla bilərəm? Bu, heç cür ağlıma sığmır. Ona səbəbini söyləməliyəm, ya da deməliyəm ki, onu sevmirəm. Yaxud səndə hansısa məni açmayan nöqsanlar var, ona görə də səninlə ayrılmalıyam. Mən orqanlarda qalmaq üçün sevdiyim insanla ayrılmalı olduğumu deyə bilmərəm.

Əliyevə elə gəlirdi ki, Yemelyanov onu başa düşmüşdü. Lakin Heydər yaşında övladları olan iş yoldaşı Yemelyanov və dövlət təhlükəsizliyi naziri Yemelyanov arasında fərq vardı. Nazirin səsi sərtləşdi: - Biz sənin işin haqqında məsələni həll etməli olacağıq. Çox güman ki, onu itirəcəksən...

Əlbəttə, elə də olacaqdı, Əziz Əliyev, ardınca da qohum-əqrəbası, övladlarının dostları uzaq soyuq diyarlara sürgün ediləcəkdi... Lakin 1953-cü il martın birinə keçən gecə dünyaya görünməyən qüvvələr tarixin növbəti səhifəsini çevirdilər. Moskvada, bağ evində Sovet İttifaqını və dünyanın yarısını idarə edən bir insan huşunu itirdi. Mühafizəçilər cürət edib ona yaxınlaşanda artıq nəfəsi kəsilmək üzrə idi. Martın beşində bütün dünyaya elan olundu ki, İosif Vissarionoviç Stalin vəfat edib. Dörd aydan sonra Beriyanı, ardınca da onun respublikalardakı əsabələrini tutub mühakimə etdilər.

Azərbaycanda isə istintaqa M. c. Bağırov və dövlət təhlükəsizlik naziri Yemelyanov cəlb edildi.

Daha Heydərlə Zərifənin gizli görüşmələrinə ehtiyac qalmadı.

- Görüşlərimiz leqallaşdı, - Heydər Əliyev kəşfiyyatçıların peşə dilindən bu sözü gülə-gülə işlətdi. - İkimiz də xoşbəxt idik. İndi bütün bunları bilərək, deyin görüm, məhəbbətimin köklərinin nə qədər dərin olduğunu sübut etməyə dəyərmi?

Bizim sevgimiz, məhəbbətimiz çətin sınaqlardan keçdi. Bizi ayırmaq istəyirdilər, amma biz dönmədik. O da dönmədi, mən də… Mənim səmimi məhəbbətin gücünə inamım təsdiqləndi. Və bundan sonra biz otuz il xoşbəxt yaşadıq. Bizim iki gözəl övladımız var - qızımız Sevil və oğlumuz İlham... Lakin çox təəssüflər olsun ki, Zərifə xanım həyatdan tez getdi...

Soyuq, yağmurlu Moskvaya, 1985-ci ilin o faciəvi aprel gününə biz hələ qayıdacağıq; hələlik Bakıda, Heydərlə Zərifənin bayram süfrəsinə qonaqlar yığışıb çay içir, o zaman ən bahalı sayılan «Mişka na severe» konfetlərindən dadırdılar.

Bir dəfə Zərifə Püstə Əzizbəyova ilə rastlaşanda rəfiqəsinin anasının hal-əhvalını soruşdu.

«cavab verdim ki, şəkər xəstəliyi ucbatından anam sürətlə görmə qabiliyyətini itirir. cavabım heç bir təhrikə əsas vermirdi. İki-üç gün sonra qapı zəngi çalınanda, açıb gözlərimə inanmadım. Astanada Zərifə durmuşdu: «Işə gedirdim... ananın gözləri barədə dediklərin yadıma düşdü. Bağışla, vaxtım çox azdı, amma hər halda İzzət xanımın gözlərini yoxlamaq istəyirəm». Qəribədir, anam Zərifəni uzun illərdi ki, görmürdü, amma səsindən, ya da intuisiyadan onu tanıdı: «Ay qızım, nə əcəb səndən?..» Zərifə xanım ağbirçək ana üçün əlindən nə gəlirdisə əsirgəmədi - öz ürəyinin istəyincə elədi».

1977-ci ildə Zərifə Əliyeva Moskvada Gelmqolts adına göz xəstəlikləri Elmi-Tədqiqat İnstitutunda «Azərbaycan kimya sənayesinin bəzi müəssisə işçilərinin görmə orqanlarının vəziyyəti» mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etdi.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Heydər və Zərifə xanım Əliyevlərin oğlu İlham da həmin il Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutuna qəbul olunmuşdu. Moskva 1-ci Tibb İnstitutunda isə onun gələcək xanımı Mehriban Paşayeva təhsil alırdı. Zərifə xanım oftalmologiya barədə elə maraqla danışırdı ki, Mehriban da həmin peşəni seçməyə qərar verdi.

-Təəssüf ki, - deyə o xatırlayır, - mən Zərifə xanımla çox az ünsiyyətdə ola bildim. 1983-cü ildə biz tanış olduq, 1985-ci ildə isə o vəfat etdi. Bu istedadlı və cazibədar qadını mən indi də çox böyük ehtiramla xatırlayıram.

Zərifə xanım professional göz patologiyası problemi ilə dərindən məşğul olurdu. Sənayedə yeni istehsalat sahələri açılırdı, bəs bunlar işçilərin səhhətinə necə təsir edir?

Bu barədə RTEA akademiki, göz xəstəlikləri ETİ-nin direktoru Mixail Krasnov demişdir:

- Elmimizin Zərifə Əziz qızını ən çox cəlb edən bu sahəsində vəziyyət hətta bir qədər paradoksal şəkil alırdı. İnsanı əmək yaratmışdır, lakin onun şüurlu ömrünün üçdə bir hissəsini keçirdiyi istehsalatda xüsusi yaşam şəraiti də əmələ gəlmişdi. Sanki bütün bunlar aksiomadır, o cümlədən göz və görmə məsələsində də. Tam dəyərli əmək üçün görmə qabiliyyəti nəinki vacibdir, hətta müasir cəmiyyətdə buna tələbat ildən-ilə artır. Bununla əlaqədar indiyə kimi bu mövzuda ümumiləşdirilmiş elmi əsərlər yoxdur. Zərifə Əziz qızının sosial duyumuna malik olmaq gərəkmiş ki, olduqca zəhmətli, mürəkkəb, nəcib, lakin daima şükranlıq gətirməyən qayənin xidmətinə öz istedadını həsr edəsən. Zərifə Əziz qızının səyləriylə ilk dəfə professional görmə patologiyası üzrə elmi-tədqiqat laboratoriyası yaradılmışdır.

Mütəxəssislərin rəylərindən işin professional cəhəti haqqında bir neçə səhifəlik qısa xülasələr toplamaq olar. Onların başlıca məğzi yalnız tibbi aspekt deyil, həm də Zərifə xanımın araşdırmalarının sosial önəmliliyi və bir də onun insani məziyyətləridir.

«Xoşbəxtəm ki, uzun illər boyu Zərifə xanımla işgüzar, ailəvi və dostluq şəraitində görüşmək mənə nəsib olmuşdur, - bunu Gelmqolts adına Göz Xəstəlikləri İnstitutunun direktoru K. V. Trutneva yazırdı. - Rəhmətlik ərim, professor İvan İvanoviç Şerbatov Əliyevlər ailəsilə məndən əvvəl tanış idi. Və ilk dəfə ondan Zərifə Əziz qızı, Heydər Əliyeviç və onların o vaxt hələ balaca olan uşaqları İlya və Seva (İlham və Sevil - müəlliflər) haqqında xoş sözlər eşitmişdim».

Professor O. Dobromıslovanın yadında çox kiçik, lakin səciyyəvi detallar qalmışdır... Dobromıslova öz ərilə (o da professor idi) Bakı yaxınlığındakı sanatoriyalardan birində dincələrkən onları Əliyevlər ailəsinə dəvət edirlər.

«Vədələşdirilmiş vaxtda biz onların evlərinə qədəm qoyduq və mən ilk dəfə Zərifə Əziz qızını gördüm. Bəstəboy, çevik hərəkətli xanım dərhal rəğbət doğurdu. Sadə ipək don incə vücudunu kip tutmuşdu, kiçicik ayaqlarına «bosonoşka» geymişdi. İri, qara, şərqlilərə məxsus işıqlı gözlərində ürəyi isidən mehribanlıq vardı».

Dostluq görüşü uzun sürdü, Dobromıslovanın əri Raxmaninovdan çaldı, boya-başa çatmış uşaqlardan söhbət açdılar.

«Şam süfrəsindən sonra biz getməyə hazırlaşanda axşamdan xeyli keçmişdi. Bu zaman Zərifə Əziz qızının əri işdən qayıtdı. Otağa cəld addımlarla girdi; ucaboy, qədd-qamətli idi. Sifətindən yorğun olduğu duyulurdu. Biz mürəxxəs olmağa tələsdik. Bu an Zərifə xanım mehriban təbəssümlə gəlib onu qarşıladı. Boyca ondan xeyli uca olan ərinə yanaşıb ayaq barmaqları üstə qalxdı və nəvazişlə yanağından öpüb nəsə pıçıldadı. Yəqin, qonaqların kimliyini bildirdi. Ev yiyəsi nəzakətlə bizi salamlayıb bir qədər də qalmağımızı, onunla oturub Azərbaycan çayı içməyimizi xahiş etdi. Bu məqamda bütün ailə tam tərkibdə masa başına yığışdı və ailəyə məharətlə dirijorluq edən bəstəboy xanımın rolu xüsusən aydın duyuldu».

Bir-iki gündən sonra Zərifə xanım ailəsiylə Bolqarıstana yollandı. Ardınca Dobromıslovların da məzuniyyəti sona yetdi. Yaşlı adamlar o zaman təyyarəyə, qatara bilet almağın necə çətin olduğunu xatırlayırlar. Sanatoriyalarda, istirahət evlərində biletlər siyahıyla satılır, sərbəst dincələnlər isə axşamdan kassalar qarşısında növbə tuturdular. Zərifə xanım Bolqarıstandan Bakıdakı tanışlarına zəng vurub tapşırır ki, moskvalı qonaqları üçün biletləri təxsis edib onları yola salsınlar...

Akademik N. Puçkovskaya da həyati bir detalı xatırlayır. Oftalmoloqların qurultayında iştirakçılardan birinin ayağı zədələnir. Təbii ki, onu ən yaxşı Bakı xəstəxanalarında yerləşdirir və ən nüfuzlu həkimləri məsləhət üçün dəvət edirlər. Amma bu azmış kimi, Zərifə xanım, öz doğma yurdundan çox-çox uzaqlarda yatağa düşmüş həmin insan üçün xəstəxanada maksimum rahatlıq yaratmaq məqsədi ilə öz evindən nə lazımdırsa gətirir.

Zərifə xanımı tanıyanların hamısı onu xoş sözlərlə yad edirlər. Aleksandr Sergeyeviç Dzasoxov söyləyir: «Mən onu Əliyevlər ailəsinin Bakıda- Zuğulbada qonağı olarkən görmüşdüm. Zərifə xanım nadir xeyirxahlığı ilə fərqlənirdi. O, tibb elmləri doktoru elmi adına tam uyğun gəlirdi. Onlar xoşbəxt ailə sahibi idilər. Əfsus ki, Heydər Əliyev 1985-ci ilin aprelində Moskvada ömür yoldaşını itirdi. Onun bu faciədən necə sarsıldığının şahidi olmuşam. Əminliklə deyə bilərəm ki, Zərifə xanım Əliyevlər ailəsinin yetişməsində, gözəl övladların - şərqşünas-alim Sevilin, Rusiyaya dostluq münasibəti bəsləyən, bu gün Heydər Əliyevin işini davam etdirərək müstəqil Azərbaycana başçılıq edən İlhamın tərbiyəsində mühüm rol oynamışdır».

Hətta daimi qonaqlar, ən yaxın qohumlar da hər hansı bir ailənin həyatını ancaq kənardan görürlər. Yalnız «son məhsul» olan uşaqlar əsasında ailənin əslində necə olduğu barədə fikir yürütmək olar. Əlbəttə, hərəsi öz sahəsində işə böyük vaxt sərf etdiklərinə görə Heydər də, Zərifə də uşaqların tərbiyəsinə istədikləri qədər vaxt ayıra bilmirdilər. Uşaqları ailədə hökm sürən qarşılıqlı məhəbbət, hörmət və azərbaycanlı ailələrə xas olan ailə başçısına böyük ehtiram ab-havası tərbiyə edirdi. Uzun illər sonra Sevil Əliyeva «Atanızın yanında özünüzü sərbəst apara bilirdinizmi?» sualına belə cavab vermişdi: «Hətta biz, ailə üzvləri də hesab edirdik ki, onun yanında özümüzü çox da sərbəst apara bilmərik. Məncə bu, bizim ona bəslədiyimiz böyük hörmət və ehtiramdan irəli gəlirdi».

Sevil xanım hesab edir ki, o, bütünlüklə atasına bənzəyir.

- Sizə kimsə kömək edir? - deyə 1995-ci ildə «Panorama» qəzetinin jurnalisti ondan soruşanda Sevil xanım ona qətiyyətlə belə cavab vermişdi:

- Uşaqlarla yalnız özüm məşğul oluram, çünki heç kim uşaq üçün anasını əvəz edə bilməz.

- Yəqin ki, bu xüsusiyyətinizi də rəhmətlik ananızdan götürmüsünüz. O da deyirlər çox gözəl evdar qadın olub.

- Mən evdar qadın ifadəsini heç sevmirəm. Bu ifadə nə mənə, nə də anama uyğun gəlir. Sadəcə, anam özünü bütünlüklə bizə və atama həsr etmişdi. Amma buna baxmayaraq, o, ciddi elmi və ictimai işlərlə də məşğul olmağa vaxt tapırdı.

- Bəs siz hansı xüsusiyyətlərinizə görə ananıza bənzəyirsiniz? - deyə reportyor tutduğunu buraxmır.

Və Heydər Əliyevin, Zərifə Əliyevanın qızına layiq cavab eşidir:

- Bir çox xüsusiyyətlərimə görə anama oxşayıram. İş ondadır ki, anamla atam da biri-birinə xasiyyətcə çox bənzəyirdilər. Həyatda belə təsadüflər nadir hallarda olur, onunçün də mən hesab edirəm ki, eyni zamanda həm atama, həm də anama bənzəyirəm. Belə valideynlərin övladı olduğuma görə fəxr edirəm.

Eyni sözləri İlham Əliyev barədə də söyləmək olar. Onun ən çox yaddaqalan uşaqlıq xatirəsi anasının isti əlindən tutub məktəbə getməyi olub. İlhamın hələ altı yaşı tamam olmamışdı, məktəbə getməyi çox istəyirdi, amma qorxurdu ki, birdən onu götürməzlər.

Hər gün Bakının gözəl bir guşəsində, köhnə həyətlərin ortasında yerləşən 6 nömrəli məktəbə getdiklərini anası həmişə xatırlayırdı. Və nənə olandan sonra söz vermişdi ki, nəvəsi Leylanı da eyni məktəbə məhz bu cür aparacaq...

- Anam vəfat edəndə, - deyə İlham Heydər oğlu xatırlayır, - mənim böyük qızımın hələ heç bir yaşı da tamam olmamışdı. Qızlarımın öz nənələrini görməmələrini böyük itki hesab edirəm. Anamın vəfatından sonra mənim, eyni zamanda bizim ailənin həyatı çox dəyişdi. Mən əvvəlki vaxtlardakı kimi daha səmimi-qəlbdən gülə bilmirəm. İllər keçsə də, həyatımda hansısa sevindirici hadisə baş verirsə, mən təəssüflənirəm ki, anam bunu görmədi, o indi sağ olsaydı, çox sevinərdi.

...Öz qayınanası İzzət xanıma o, doğma anası kimi baxırdı. 1956-cı ilin yazında Heydər Əliyevin anası ağır diaqnozla xəstəxanada yatanda ona ürəkdən acıyırdı. Qonşu palatada Səməd Vurğun yatırdı. İzzət xanımın yanında çox vaxt Rəfiqə qalırdı. Heydər, Zərifə və onun qardaşı Tamerlan anaya, demək olar ki, hər gün baş çəkirdilər.

Bir dəfə gəlib görürlər ki, İzzət xanımın yatdığı otağın, adətən yarıaçıq qalan, qapısı möhkəm örtülüb. Məlum olur ki, ötən gecə Səməd Vurğun vəfat etmiş və həkimlər İzzət xanımın bu ağır itkidən xəbər tutmasını istəməmişlər.

O zamanlar Şəfiqə Lənkəranda dərs deyirdi. Ona xəbər verirlər: «Anan səni görmək istəyir». Şəfiqə üçyaşlı qızcığazını götürüb avtobus dayanacağına tələsir... Uşağı özüylə xəstəxanaya aparmayıb dostlarının evində qoyur. Palatada artıq Heydər, cəlal, Aqil və Rəfiqə ananın başına yığışmışdılar.

İzzət xanım Şəfiqəyə üz tutur:

- Bəs balan hanı, ay Şəfiqə?

cavabı eşidib təşvişə düşür:

- Qayıt dalınca! Tez ol! Onlar zökəmlidir, uşaq yoluxa bilər... Get, ay Şəfiqə, balandan muğayat ol!

Onlar daha görüşmədilər…

«Son bir ayı hər gecə yuxuma girirdi, - deyə Şəfiqə o günləri belə xatırlayır, - gümrah, sağ-salamat... Anam mənim göz yaşlarımı silirdi...»

IV FƏSIL

«BU PEŞƏNİ GƏNcLİYİMDƏN SEÇMİŞƏM»

1980-ci il, 21 dekabr, Bakı

Həmin gün yolun o tayında yerləşən, bir qədər tutqun görünən pedaqoji institutun tələbələrinin kinoya baxmağa, rəqs etməyə qaçıb gəlməyi xoşladıqları Dzerjinski adına klubda (indiki Şəhriyar adına sarayda) rəqs-filan yox idi. Bakıda hamıya yaxşı tanış olan bu sütunlu, monumental binada respublikanın Fövqəladə Komissiyası - Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi orqanlarının 60 illiyi qeyd olunurdu. Qara «Volqa»lar ara vermədən binaya «yan alır», rəislər düşüb içəri keçirdilər. Məsələdən agah olanlar Moskvadan yoldaş Andropovdan təbrik məktubu gəldiyini, məruzə ilə Heydər Əliyevin özünün çıxış edəcəyini deyirdilər.

Belə də oldu. Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü, SSRİ DTK sədri, ordu generalı Y. V. Andropovun təbriki oxundu. Yuri Vladimiroviç «düşmən xüsusi xidmətlərinin və başqa düşmən ünsürlərin dağıdıcı fəaliyyəti müqabilində siyasi sayıqlığı səylə artırmağı» tövsiyə edirdi. Sonra Sov. İKP MK Siyasi bürosu üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev kürsüyə qalxdı.

Hardasa antik dövrün memarlığını xatırladan bu möhtəşəm sütunlu binada Heydər Əliyev çox olmuşdu. Dzerjinskinin profili cizgilənmiş qalın kağız dəvətnaməni ilk dəfə alarkən necə qürur hissi keçirdiyini də hər dəfə bu binaya gələndə xatırlayırdı. Gör neçə illər ötüb, hətta təşkilatın adında da nə qədər dəyişikliklər baş verib: Fövqəladə Komissiya, Xüsusi Baş Siyasi İdarə, Daxili İşlər Xalq Komissarlığı, Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyi, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi...

Kürsüyə qalxıb adətincə min iki yüz nəfərlik nəhəng salona bir an nəzər saldı.

- Əziz yoldaşlar! Bu ilin aprel ayında respublikamızın zəhmətkeşləri ölkənin bütün qardaş xalqları ilə birlikdə Azərbaycan SSRİ-nin və Azərbaycan Kommunist Partiyasının yaranmasının 60 illiyini qeyd etdilər. Bu yaxınlarda, dekabrın 20-də Ümumittifaq Fövqəladə Komissiyası - SSRİ DTK orqanlarının 63-cü ildönümü tamam oldu. Bu gün isə Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qələbəsinin ertəsi günü yaradılmış respublikamızın FK - DTK orqanlarının 60 illiyinə həsr olunmuş təntənəli iclasa yığışmışıq...

O, köhnə adətincə öz çıxışlarını az qala son dəqiqəyədək özü işləyib «rəndələyirdi». Bu dəfə də, köməkçilərinin hazırladıqları kiçik vərəqləri dönə-dönə nəzərdən keçirərək əlavələr edir, cümlələri dəqiqləşdirir, mütləq sərrast sözləri arayıb seçirdi.

1980-ci il və eyni zamanda, onuncu beşillik başa çatırdı. Ölkənin tarixində bu heç də ən yaxşı beşillik deyildi. Ölkə iqtisadiyyatı bərbad halda idi. Yalnız iqtisadiyyatımı?! İki gündən sonra, dekabrın 23-də Moskva ictimaiyyəti Aleksey Nikolayeviç Kosıgini, 16 il ölkənin Nazirlər Sovetinə başçılıq etmiş bir insanı, böyük ümidlər vəd edən islahatların müəllifini son mənzilə yola salırdı. Həmin ilin payızında Aleksey Nikolayeviçi istefaya göndərmişdilər; iki aydan sonra infarkt onun ömrünə nöqtə qoymuşdu.

Mərkəz.- 2010.- 20 oktyabr.- S. 10-11.