HEYDƏR ƏLİYEV

Heydər Əliyevin Azərbaycan DTK-sında çalışdığı illər ərzində işləyib hazırladığı və həyata keçirdiyi çoxsaylı əməliyyatlardan ikisi - «Alagöz» və «Naturalist» üzərində ətraflı dayanmaq istərdik.

1955-ci ildə Azərbaycan çekistləri Qərb ölkələrindən birinin casusunu ifşa etmişdilər. Bu insanın həyat yolunu qiymətləndirən, onun xarici kəşfiyyatla əməkdaşlıq etməsini səmimi-qəlbdən boynuna almasını, sovet dövləti qarşısında günahını yumaq istəməsini nəzərə alan kapitan Heydər Əliyev belə qərara gəldi ki, «Sabir»i öz tərəflərinə çəkə bilər. Beləliklə, «Alagöz» əməliyyatının ideyası yarandı, onun fikrinə görə, «Sabir» xaricə «qaçıb» orada bir neçə xüsusi tapşırığı yerinə yetirməliydi.

1956-cı ilin avqustunda onu xaricə keçirdirlər. O tayda «Sabir» bütün sınaqlardan uğurla çıxdı və onu Sovet İttifaqı tərəfə, əsasən də Zaqafqaziyaya keçirmək üçün agentlər hazırlanan məktəbə göndərdilər. İki il sonra onu Yerevana ezam etdilər. Yerevanın parklarından birində «Sabir» xarici agentlə görüşüb o biri həmkarları ilə əlaqə saxlamaq üçün iki gizli «nöqtə» müəyyənləşdirməliydi. Plan düşünüldüyü kimi yerinə yetirildi və agent birdəfəlik xaricə yola salındı. «Alagöz» əməliyyatı uğurla başa çatdırıldı.

«Naturalist» adı altında qeydiyyatdan keçən məxfi əməliyyatı isə Azərbaycan DTK-sının sədr müavini polkovnik Heydər Əliyev 9 sentyabr 1965-ci ildə təsdiq etmişdi. «Naturalist» ləqəbi Qərbi Almaniyadan gələn bir turistə təbiətə göstərdiyi hədsiz marağa görə verilmişdi. Məlum olmuşdu ki, İkinci Dünya müharibəsi illərində o, Almaniyanın kəşfiyyat orqanlarında çalışmışdır. Sovet iqtisadiyyatının təhlili ilə məşğul olmuş, İngiltərəyə qarşı əks-kəşfiyyat əməliyyatlarında iştirak etmişdi. Əlbəttə, professional kəşfiyyatçı olan keçmiş mayorun, əzəli düşmənin sovetlərə hansı vasitələrlə xidmətə cəlb edilməsi barədə ətraflı söhbət bizim əhvalatın mövzusundan kənara çıxır. Bircə onu qeyd edək ki, «Naturalist» hələ Almaniyaya getməmişdən əvvəl bəzi maraqlı məlumatlar vermişdi: məsəl üçün Qərbi Almaniyanın yeni tank modelləri barədə, AFR-dəki İngiltərə hərbi hissələrinin strukturu haqda, faşist Almaniyasının kəşfiyyat idarələrindən müasir Almaniya kəşfiyyat idarələrinə işləməyə keçən kadrlara dair və s. Evə qayıdan «Naturalist» uzun müddət qiymətli informasiya ötürməkdə davam edirdi.

Bu yalnız iki hadisədir. Halbuki belə əməliyyatlar onlarla, yüzlərlə idi. Belə əməliyyatlarda professional çekist olan Heydər Əliyevin bir çox qiymətli keyfiyyətləri üzə çıxmışdı - dəqiq psixoloji təhlil və hesablamalar, insanı öz tərəfinə çəkmək bacarığı. Əlbəttə ki, onun özü də bu əməliyyatlar zamanı riskə getməli olurdu. Öz tərəfinə çəkdiyi agentin iflasa uğraması onun karyerasına mənfi təsir göstərə bilərdi. Lakin Heydər Əliyevin çekist karyerasında belə hadisələr olmamışdı. Bakıda və Moskvadakı həmkarları getdikcə onunla daha çox hesablaşırdılar.

1962-ci il fevralın 7-də Azərbaycan Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin İkinci şöbəsinin rəisi Heydər Əliyev Moskvadan rəsmi təlimat alır.

«Nəzərinizə çatdırırıq ki, 1961-ci il noyabr ayının sonlarında Amerika kəşfiyyatının xüsusi agenti Livana gələrək orada Daşnaksutyun Partiyasının rəhbərləriylə görüşlər keçirib. Görüşlərdə Daşnaksutyun partiyasının SSRİ-yə qarşı əməliyyatlarda fəal iştirak etməsi, SSRİ hökumətinin xaricdəki ermənilərin Sovet İttifaqı ərazisinə keçməsinə qadağa qoymasına qarşı tədbirlər görülməsi, həmçinin, 1961-ci ildə casusluq fəaliyyətlərinə görə həbs olunmuş daşnakların azad edilməsi üçün mühüm addımlar atılması müzakirə olunmuşdur.

Bundan əlavə, qərara alınıb ki, SSRİ-yə repatriasiya olunan ermənilərin arasına casusluq və pozuculuq fəaliyyəti aparmaq üçün müəyyən agentlər yeridilsin, casusluq məqsədiylə SSRİ-yə turist qrupları göndərilsin, ermənilərin SSRİ-yə repatriasiyasına yardım edən şəxslərə maneçilik törədənlərə qarşı terror tədbirləri həyata keçirilsin. Bu tədbirləri daşnaklar ermənilər yaşayan bütün sərhədyanı ölkələrdə, ələlxüsus da İranda həyata keçirmək niyyətindədirlər. Çünki İranın SSRİ ilə böyük sərhəd zolağı var və İranda çoxsaylı erməni icmaları yaşayır».

Təbii ki, polkovnik Əliyev öz işində bu informasiyaları da nəzərə alırdı. Çünki bu doğru-dürüst faktlardır.

Daha bir neçə fakta nəzər salaq. Böyük Vətən müharibəsi, İkinci Dünya müharibəsi milyonlarla insanın həyatını alt-üst etdi. cəbhə şəraitində insanların həyatı, taleyi müxtəlif cür cərəyan edirdi. Kimlərsə vuruşaraq qan tökə-tökə Berlinə, Praqaya kimi gedib çıxmışdı, kimlərsə mühasirəyə düşmüş, əsir götürülmüşdür. Alman faşistləri əsirlərdən və düşmən tərəfə keçənlərdən milli ordu hissələri formalaşdırırdılar: satqın general Vlasovun Rusiya azadlıq ordusu, Ukrayna üsyançılar ordusu, Türküstan diviziyası... Şübhəsiz ki, bu hərbi hissələrdə xidmət edənlərin çoxu vətən xainləri idilər. Lakin heç də hamısı belə deyildi. Bir çoxları əsirlikdən qaçıb İtaliya, Fransa, Çexiya, Yuqoslaviya, Norveç partizanlarına qoşulmuş, illər boyu onlarla çiyin-çiyinə vuruşmuşdular. Belə partizanlardan biri - məşhur Mehdi Hüseynzadənin taleyi ilə üç Bakı çekisti - A.Məmmədov, H.Əliyev və V. Banserov məşğul olurdu. Mehdi Hüseynzadə barədə ilk materiallar müharibədən dərhal sonra ortaya çıxdı. Artıq 1951-ci ilin oktyabrında Azərbaycanın Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsindən yuxarı instansiyalara belə bir məlumat daxil oldu:

«SSRİ-yə repatriasiya olunan keçmiş 162-ci alman-Türküstan diviziyasında xidmət etmiş xainlərin işi ilə məşğul olarkən Hüseynov Mehdi adlı bir nəfərin qəhrəmanlıq fəaliyyəti və faciəli ölümü Azərbaycan DTK-sının diqqətini cəlb etmişdir. Aparılan tədbirlər nəticəsində onun şəxsiyyəti dəqiqləşdirilmişdir: Hüseynzadə Mehdi Hənifə oğlu. 1918-ci ildə Bakıda doğulub. Azərbaycanlıdır. Şahidlər onun qəhrəmanlıqlarını təsdiq edən ifadələr vermişlər».

Bu sənəd yalnız dörd ildən sonra ictimaiyyətə açıqlandı. Azərbaycan KP MK mərkəzi instansiyalara Mehdi Hüseynzadəyə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilməsiylə bağlı müraciət etdi. Lakin jurnalist Ruqiyyə Əliyeva «Azərbaycanlılar Avropa müqavimət hərəkatında» kitabında qeyd edir ki, mərkəzdə Mehdi Hüseynzadə barədə materiallar kifayət qədər səhih hesab edilməmiş və 1956-cı ilin fevralında geri qaytarılaraq, yeni şahid ifadələriylə, yeni sənədlərlə zənginləşdirilməsi təklif edilmişdi.

Ağır və uzun araşdırmalar baş leytenant Mehdi Hüseynzadənin döyüş yolunu canlandırmağa imkan vermişdi. O, Stalinqrad ətrafından öz bacısı Hürriyyətə yazırdı: «Bilmirəm, sağ qalacam, yoxsa yox, amma söz verirəm ki, mənim ucbatımdan heç vaxt başıaşağı gəzməyəcəksiniz, mənə görə heç vaxt xəcalət çəkməyəcəksiniz. Əgər həlak olsam da, əsl qəhrəman kimi həlak olacağam».

Döyüşlərin birində ağır yaralanan Mehdi əsir alınır. Doğmalarına verilən xəbərdə isə onun itkin düşdüyü deyilir. Amma almanlar əsiri müalicə etdikdən sonra Türküstan diviziyasına göndərirlər. Mehdi məhz bu diviziyadan qaçaraq Yuqoslaviya partizanlarına qoşulur. Onun adı ilə bağlı çoxsaylı cəsarətli əməliyyatlar var. Silahdaşlarının «Mixaylo» adlandırdıqları sovet partizanının başına almanlar 300 min marka mükafat qoyubmuşlar. Döyüşlərin birində Mehdi həlak olur. Partizan dostları onun cənazəsini özlərinin nəzarət etdiyi ərazilərə aparır və avtomatlardan açılan yaylım atəşləri altında Sloveniyanın Çepovene kəndində dəfn edirlər.

1957-ci ilin yanvarında Azərbaycan Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi Azərbaycan KP MK-ya Mehdi Hüseynzadənin qəhrəmanlıq fəaliyyəti ilə bağlı ətraflı sənədlər təqdim etdi. MK isə öz növbəsində bu sənədləri yenidən Moskvaya yolladı. 11 aprel 1957-ci ildə SSRİ Ali Sovetinin rəyasət heyəti Mehdi Hənifə oğlu Hüseynzadəyə ölümündən sonra «Sovet İttifaqı Qəhrəmanı» adı verdi. Həmin gün qəhrəmanın döyüş dostları, qohumları və ümumən bütün Azərbaycan xalqı üçün böyük bir bayram idi. Bu bayramı isə respublikaya, xalqımıza çekistlər A.Məmmədov, H.Əliyev və V.Banserov bağışlamışdılar.

Yeri gəlmişkən, bu, Heydər Əliyev nəslindən olan çekistlərin məşğul olduqları işin yalnız bir nümunəsidir. Onlar bu və ya digər adamı qorumağa, yanlış addımdan çəkindirməyə, səhv fikirdən daşındırmağa çalışırdılar.

Söhbət o vaxt da, sonralar da çekistlərin profilaktik iş adlandırdıqları tədbirlərdən, yəni yolundan sapmış, çaşmış adamlara düzgün istiqamət, yol göstərməkdən, cinayət törətməyə imkan verməməkdən gedir. Respublika DTK sədri Əliyevin cinayət cəzasından xilas etdiyi cavan alimlər, sənət xadimləri sırasında Azərbaycanın gələcək prezidenti Əbülfəz Elçibəy də olmuşdur. Sovet dövründə o, radikal millətçiliyi ilə fərqlənirdi. İllər keçəndən sonra müstəqil respublikaya başçılıq edərkən, böyük siyasətin mürəkkəb və ziddiyyətli dolanbaclarında o, tarazlı yol tapa bilməyib iqtidar yükünə tab gətirmədi.

Lakin bunlar sonralar baş verəcək. Hələlik əllinci illər sona yetir. Əliyev respublika DTK-nın İkinci bölməsinə (əks-kəşfiyyata) başçılıq edir. Aydındır ki, belə təyinatlar Moskvada həll olunur. Onun SSRİ DTK-nın İkinci Baş İdarəsi rəisinin müavini Filipp Bobkovla tanışlığı bu illərə təsadüf edir. Filipp Denisoviç Əliyevdən cəmi iki yaş cavandır. Yetkinlik çağında bu fərq əsla duyulmurdu. Sıravi zirehvuran əsgər olan atası kimi o da cəbhəyə könüllü yollanmış, onunla bərabər Sibir könüllüləri diviziyasında vuruşmuşdur. Atası Denis Bobkov oğlunun gözləri qarşısında, Pskov torpağında, Bolşiye Qrivni kəndinin yaxınlığında həlak olmuşdur. On doqquz yaşlı «starşina» Bobkov qələbəni Kurlyandiyada, sinəsində İII dərəcəli «Şöhrət» ordenilə qarşılamışdır. 1945-ci ildə o, Leninqraddakı «Smerş» əks-kəşfiyyat məktəbinə təyinat alır (həmin adı Stalin qoymuşdu: «Smert şpionam», yəni «casuslara ölüm» deməkdir). Təhlükəsizlik orqanlarında düz qırx beş il çalışmışdır!

Heydər Əliyevlə general Bobkov arasında ilk vaxtlardan xoş, səmimi münasibət yaranmışdı.

- İlk tanışlığımız tezliklə əsl yoldaşlığa çevrildi, - deyə Filipp Denisoviç xatırlayır. - Açığını deyim: aramızda heç bir açıq-saçıq münasibət olmayıb. Biz onunla son günlərinədək ağayana dostluq etmişik.

Əliyev xidməti işləri ilə əlaqədar tez-tez Moskvada olurdu. İttifaq əks-kəşfiyyat rəisinin müavini Bobkov respublikadan gələn həmkarıyla birlikdə əməliyyatları planlaşdırırdı.

- Hansı əməliyyatları, Filipp Denisoviç?

Müsahibimiz suala dərhal cavab vermir. Biz dolayı yolla ondan bir şey öyrənmək istəyirik:

- Bəlkə evdəki arxivinizdə nəsə qalıb?

Bu suala cavab qılınc çalğısı kimi qısaca səslənir:

- Bütün kağız-kuğuz DTK-da qalıb. Mən yalnız xatırladığımı söyləyə bilərəm.

Rusiyanın «Novosti» informasiya agentliyi idarə heyəti sədrinin müşaviri Bobkovun işlədiyi kabinetin pəncərəsi «Sadovoye koltso» prospektinə baxır. Otaqda elə bir uğultu - səs var ki, pəncərəni örtməli oluruq, yoxsa diktofona nəsə yazmaq mümkün deyildi.

- Əllinci illərin axırı - altmışıncı illərin əvvəllərində tamamilə yeni problemlərlə məşğul olmalıydıq. Sovet ali məktəblərində, o cümlədən Bakıda, dünyanın bir çox ölkələrindən gələn tələbələr oxumağa başlamışdı. Əlbəttə ki, Amerika kəşfiyyatı bu mühitdən faydalanmağa çalışırdı. Artıq ilk mərhələlərdə ali təhsil müəssisələrimizə göndərilən bir neçə nəfəri aşkarlamışdıq. Onlar şəraiti öyrənir, əslində kəşfiyyatı maraqlandıran informasiya toplayırdılar. Bundan başqa, onların vəzifələrinə iğtişaş, qalmaqal törətmək də daxil idi, bu da Sovet İttifaqında oxumağın guya təhlükəli olması barədə yanlış təsəvvür yaratmalıydı. Mövzu çox ciddi olduğundan Azərbaycana marağımız bu yöndə də gücləndi. Biz Əliyevlə dəfələrlə görüşür, işin necə daha yaxşı aparılmasını, ölkəmizdə təhsilin uğur qazanması üçün necə münasib ab-hava yaradılmasını götür-qoy edirdik. Bir sözlə, əks-kəşfiyyat bu işdə heç də az rol oynamırdı.

Yeri gəlmişkən, o zaman Lumumba adına Xalqlar Dostluğu Universiteti açılmışdı. Elə ilk çağlarda Moskvada səfirliklərdəki rezidentura ilə bilavasitə işləyən və tələbələr arasında təxribatlar hazırlayan üç agenti üzə çıxarmışdıq. Təbii ki, strateji obyektlərin qorunması, sənayedə, nəqliyyatda təhlükəsizlik, iqtisadi sirlərin mühafizəsi, fövqəladə halların qarşısını almaqla da məşğul olurduq.

Bəri başdan demək istəyirəm: mən Əliyevi təcrübəli bir professional kimi gördüm. Heydər bizim dairəmizdə nüfuz sahibi idi - bu tək mənim yox, bir çox başqa həmkarlarımızın da rəyidir. Uzağa getmirəm, elə Oleq Mixayloviç Qribanovun adını çəkə bilərəm, ciddi əks-kəşfiyyatçı, sovet kəşfiyyatının başçısı, çox hörmətli çekist idi. O, Əliyevi bir professional olaraq - respublika əks-kəşfiyyat aparatının rəisi kimi yüksək qiymətləndirirdi. Əks-kəşfiyyat rəisinin birinci müavini Şerbak Fyodor Alekseyeviç olduqca peşəkar, böyük təcrübəyə, dərin professional biliyə malik əks-kəşfiyyatçı... - o da Əliyevə böyük hörmət bəsləyirdi. Başqalarını da deyə bilərəm, amma söylədiklərimdən də aydındır ki, Əliyev Təhlükəsizlik Komitəsində çox hörmətli adam idi. Bu hörmət, onun namizədliyi Respublika DTK sədrinin birinci müavini vəzifəsinə irəli sürülərkən dəstəklənəndə də özünü göstərdi.

1964-cü il dekabrın 25-də respublika DTK-sının sədri, general-mayor S.Sviqun Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin İkinci şöbəsinin rəisi podpolkovnik Heydər Əlirza oğlu Əliyev barədə yazılmış xasiyyətnaməyə imza atdı.

«Tam məxfi» qrifli sənəddə deyilirdi: «Yoldaş Əliyev təcrübəli çekist, rəhbər işçi və təşəbbüskar əməkdaşdır. Qarşıya qoyulan tapşırıqların yerinə yetirilməsi üçün tabeçiliyində olan işçiləri tam səfərbər etməyi bacarır. Heydər Əliyev yoldaşın rəhbərlik etdiyi operativ heyət bir sıra böyük uğurlara imza atmışdır. SSRİ-nin Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi ilə birgə kapitalist ölkələrindən gələn xarici vətəndaşlarla bağlı bir çox ciddi çekist əməliyyatlarında şəxsən iştirak etmişdir. Agentura ilə şəxsən işləyir. Tabeçiliyindəki işçilərlə münasibətlərini çox düzgün qurur. Topladığı təcrübəni onlarla bölüşür.

1963-cü ildə Heydər Əliyev xaricə qaçmaq istəyən bir dövlət cinayətkarının axtarılıb tapılması, ələ keçirilməsi əməliyyatlarını uğurla təşkil edib həyata keçirmişdir. 1962-64-cü illərdə onun rəhbərlik etdiyi heyətin profilaktik tədbirləri nəticəsində sovet vətəndaşları arasında yayılmağa başlamış bir çox arzuolunmaz tendensiyaların qarşısı alınmış, yolunu azmış sovet vətəndaşları düz yola qaytarılmışdır. Şəxsi keyfiyyətləri: prinsipialdır, özünə qarşı tələbkardır, obyektivdir, vaxta baxmadan gərgin işləyir. Komitənin əməkdaşları arasında böyük nüfuza malikdir.

Çekist işində təcrübəsi və təşkilatçılıq qabiliyyəti olan Heydər Əliyev Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədr müavini vəzifəsinə irəli çəkilməyə layiqdir».

- Bu, məsul vəzifədə də özünü ən yaxşı cəhətdən göstərdi, - deyə general Bobkov sözünə davam edir. - Münasibətlərimiz daha da möhkəmləndi, çünki Əliyev respublikada, məhz mənim mərkəzdə məşğul olduğum məsələlərə nəzarət edirdi. Bu, həm milli münasibətlər, həm dini, həm xarici turizm məsələləri idi. O, respublikalar arasında dediyim sahələrə başçılıq edən çox az rəhbərlərdən idi ki, millətlərarası problemlərə incə və həssaslıqla yanaşırdı. Mən bunu qiymətləndirirdim.

Bobkov və Əliyev birlikdə millətlərarası münasibətlər kompleksi üzrə böyük sosioloji tədqiqat həyata keçirmişdilər. O zaman Y.V.Andropovun dəstəyi ilə yaranan Sosial-Siyasi Tədqiqatlar İnstitutunda qapalı sosioloji araşdırmalar şöbəsi yaradıldı.

- Tədqiqatlar bircə nüsxədə çap olunurdumu?

- Əlbəttə, yox, - deyə Bobkov zarafatyana verdiyimiz sualı təbəssümlə qarşılayır - biz onları Mərkəzi Komitəyə göndərirdik, amma təəssüf ki, işləyib hazırladıqlarımız heç də həmişə dəstəklənmirdi.

Podpolkovnik, polkovnik və nəhayət, general rütbəsinə yüksələn Heydər Əliyevin məqalələri DTK-nın məxfi toplusunda dərc olunurdu. O, bütün ölkədəki həmkarları üçün maraqlı olan düşüncələrini onlarla bölüşür, Azərbaycan çekistlərinin keçirdiyi uğurlu əməliyyatları təhlil edir, «sərhədyanı ölkələrin kəşfiyyatları ilə mübarizə» işindəki təcrübəsindən söhbət açırdı. 1968-ci il mayın 6-da general-mayor Heydər Əliyev Kiyevdə İttifaq çekistləri qarşısında məruzə ilə çıxış edir. Onun məruzəsinin mövzusu «Azərbaycan Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin təcrübəsi əsasında sərhədyanı kapitalist ölkələrindən gələn sərhəd pozucuları və düşmən agenturası ilə mübarizə praktikası» idi.

Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyində yaradılmış Heydər Əliyev muzeyində respublika DTK-sının o vaxtkı sədrinin kabineti olduğu kimi bərpa edilib və qorunub saxlanılır. İnventar nömrələri üstündə olan həmin stol, stul, kreslo, təqvim, üstündə SSRI-nin gerbi olan telefon, divarda relyefli xəritə: Azərbaycan və əsas sərhədyanı ölkələr. Bəzən hətta uzun illər davam edən bir çox əməliyyatlar məhz bu xəritənin önündə düşünülmüşdü. «Tam məxfi» qrifi altında olan sənədlərin çoxu indiyədək açıqlanmır. Amma SSRI DTK-sının bəzi açıqlanmış sənədlərindən az da olsa nəsə öyrənmək mümkündür. Məsələn, 1965-ci il dekabrın 10-da SSRI DTK-sının sədr müavini general-polkovnik Zaxarov Azərbaycan çekistlərinin keçirdiyi bir çox əməliyyatları yüksək qiymətləndirmişdi: «Xarici kəşfiyyat agentinin ifşa olunmasında göstərilən təşəbbüs və inadkarlığa görə polkovnik Heydər Əlirza oğlu Əliyev və polkovnik Dmitri Andreyeviç Beliçenko SSRI DTK-sının Fəxri fərmanı ilə təltif olunmuşlar...». Həmin sənəddə başqa əməkdaşların qiymətli hədiyyələrə layiq görüldükləri də bildirilir.

Partiyanın Mərkəzi Komitəsinə SSRI DTK-sı tərəfindən göndərilən sənədlərin birində «millətçi ünsürlərin düşməncəsinə fəaliyyəti» təhlil edilirdi. 1966-cı il 17 yanvar tarixli 2/9 - 299 saylı belə bir sənədi DTK sədrinin müavini S.Bannikov imzalamışdı.

Hesabatda deyilir:

«Ölkənin ayrı-ayrı rayonlarında, xüsusən Ukraynada, Zaqafqaziya və Baltikyanı respublikalarda burjua millətçilərinin düşmənçilik fəaliyyətinin aktivləşməsi müşahidə olunur. Burjua millətçiləri kadrların seçilməsi və saxlanmasına, xüsusən ziyalılar və gənclər arasında siyasi cəhətdən korafəhm olan şəxslərin öz ideyalarının təsirinə salınmasına, partiyamızın milli siyasəti məsələsinin əksinə millətçilik ədəbiyyatının və uydurmaların yayılmasına xüsusi diqqət yetirirlər. Siyasi cəhətdən fərasətsiz olan şəxslərin antisovet millətçi ruhunda köklənməsinin qarşısının alınmasında, məsləkdaşların ideya-siyasi cəhətdən hazırlanmasında və möhkəmlənməsində, düşüncələrində millətçilik elementləri olan insanları öz tərəflərinə çəkməklə yeni kadrlar hazırlanmasında leqal imkanlardan, məsələn, gənc şair və yazıçılarla görüşlərdən, yaradıcılıq gecələrindən, milli yazıçıların, şairlərin yubileylərindən, bədii özfəaliyyət dərnəklərindən geniş istifadə etməyə başlamışlar».

Bunun ardınca bir sıra misallar gətirilirdi - Ukrayna, Estoniya, Ermənistan, Azərbaycan və s. respublikalardan.

«1965-ci ildə, həmçinin Bakı şəhərində özünü «Azərbaycan milli dilinin müdafiə komitəsi» adlandıran antisovet millətçi qrup aşkar edilmişdi. Qrupa 70-ə qədər 20 yaşından 27 yaşınadək adam, o cümlədən 6 Sov. İKP üzvü və 20-dən artıq komsomolçu cəlb edilmişdi. Azərbaycan dilinin qorunması pərdəsi altında qrup rəhbərləri SSRI-dən çıxmaqla müstəqil dövlət yaradılması və respublika ərazisindən rusların, ermənilərin köçürdülməsi barədə fikir söyləyirdilər. Qrup iştirakçıları onların tələblərini dəstəkləmək çağırışı ilə Azərbaycan xalqına müraciət etmək üçün radiostansiyanı və televiziya mərkəzini ələ keçirməyi zəruri sayırdılar.

Onların həmçinin 1965-ci il noyabrın 7-də, yaxud 1966-cı il mayın 1-də müvafiq şüarlarla nümayişə çıxmaq və çıxışlarının pozulacağı halda mövcud quruluşa qarşı silahlı mübarizəyə başlamaq niyyətləri olmuşdur. Əlbəttə, şüurlu olaraq Sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizə yolunu tutmuş ən aktiv millətçilərin mütəşəkkil düşmənçilik fəaliyyəti DTK orqanları tərəfindən onları həbs etməklə dayandırılmışdır.

Bəsit siyasi baxışları burjua təbliğatının təsiri və antisovet ünsürlərin təhriki ilə formalaşmış bu şəxslərin böyük əksəriyyəti sovet dövlətinin milli siyasətinin mahiyyətini yetərincə anlamamaları ucbatından belə ziyanlı millətçi mövqe tutmuşlar. Odur ki, onlarla profilaktik tədbirlər aparılmışdır» (RQANN.F.5. Op.33.D 235. l. 62-65).

Babkov deyir:

- Əliyev Azərbaycan DTK sədri vəzifəsinə təsdiq olunanda o, Vitali Krasilnikovun özünə müavin təyin edilməsini xahiş etdi. O mənim tabeliyimdə işləyirdi. Etibarlı, çox yaxşı adam idi. Razı oldum, o zaman artıq beşinci idarənin rəisi olmuşdum, münasibətlərimiz yaxşı olaraq qalırdı. Heydər Əliyev Moskvada olanda həmişə mənə baş çəkərdi.

Çekistlər konstitusiyalı quruluşu qorumalı, silahlı mübarizə yolu tutub hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhd edənlərin qarşısını almalıdırlar. Lakin bir çox hallarda partiya komitələrinin, nəhəng ideoloji aparatın bacarmadığı işləri həyata keçirmək də çekistlərin öhdəsinə düşürdü. Bu barədə Heydər Əliyev də həyəcanla danışırdı:

«1967-68-ci illərdə xarici erməni millətçi təşkilatlarının, xüsusən «Daşnaksutyun»un respublikamıza qarşı fəaliyyətinin xeyli canlandığı müşahidə olunur. Bir sıra kapitalist ölkələrindən respublikanın sovet idarələrinin və qəzet redaksiyalarının ünvanlarına millətçi səciyyəli müxtəlif tələb və müraciətlər olan jurnal və qəzet məqalələri göndərilirdi. Xaricdəki daşnak dairələri respublika həyatından ayrı-ayrı faktları təhrif olunmuş formada təqdim edirlər» (H. Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın 1968-ci il 28 avqust tarixli plenumundakı çıxışından).

Mərkəz.- 2010.- 22 oktyabr.- S. 10-11.