HEYDƏR ƏLİYEV

Kütləvi-informasiya vasitələri gündən-günə, müntəzəm olaraq partiya ilə xalq birliyindən, sarsılmaz xalqlar dostluğundan dəm vururdular. cəmiyyətdə isə get-gedə, altdan-altdan artan problemlər yığılırdı. Nələr baş verirdi cəmiyyətdə? Bir sıra şəhərlərdə - Muromda, Temirtauda, Novoçerkasda kütləvi etiraz püskürmələrinin səbəbləri nədir? Ölkədə hansı siyasi proseslər yetişməkdədir? Sovet hakimiyyətinin ideoloji düşmənləri həmin proseslərdə necə iştirak edirlər?

Bu suallara aydınlıq gətirmək yeni, beşinci adlanan ideoloji təxribata qarşı mübarizə məqsədilə yaradılmış idarənin - adına Beşinci İdarə də deyirdilər - öhdəsinə düşürdü. Babkovu «beşinci»yə göndərəndə ona xeyir-dua verən Yuri Vladimiroviç Andropov deyirdi ki, əsl ideoloji müharibə gedir, gündəmdə «kim kimi?» məsələsi durur.

- Biz sovet dövlətini möhkəmləndirmək əzmindəyik, ideoloji rəqiblərimiz isə onu dağıtmaq üçün var qüvvələrini sərf edirlər, - həmin gecə Andropov «Lubyanka» meydanındakı geniş kabinetində öz mülahizələrini belə açıqlayırdı.

Görüş saat 20:00-da başlamış, indi isə əqrəblər 23:00-ı haqlayırdı. Yuri Vladimiroviç bütün görkəmi ilə mükalimənin qeyri-rəsmi olduğunu göstərirdi: pencəksiz əyləşib hərdən fikrə gedərək çiyinbağlarını dartışdırırdı.

- Biz onların planlarını, iş metodlarını bilməli, ölkədə baş verən prosesləri görməli, insanların ovqatlarına bələd olmalıyıq. Bu çox vacibdir. Biz ən müxtəlif qaynaqlardan, istər leqal idarələr, sosioloji təsisatlar, ya mətbuat məlumatları olsun, istərsə də xüsusi xidmətlərimizin xəbərləri olsun, fərqi yoxdur, hamısından faydalanmalıyıq. Zahirdə olan hadisələrdən savayı, gizli hərəkətverici qüvvələr də var... Daxili, dərinlikdəki prosesləri aşkarlamağı və yaxşı anlamağı öyrənmək çox vacibdir...

15 il ötəcək və Sov. İKP MK-nın Baş katibi Andropov deyəcək: nəhayət, «Biz hansı cəmiyyətdə yaşayırıq?» sualına cavab verilməlidir. Həmin sual Mərkəzi Komitəyə ünvanlanmış məktubların birində də səsləndirilirdi: «İlk öncə aydınlaşdırmaq lazımdır ki, biz hansı ölkədə yaşayırıq...»

Heyrətamiz təsadüfdür.

Biz hansı ölkədə yaşayırıq

1965-ci ilin lap sonunda Xruşşovdan sonrakı, yeni tərkibli Mərkəzi Komitə «Pravda», «Komsomolskaya pravda» və «Literaturnaya qazeta» redaksiyalarına «müstəsna səciyyəli» məktubların icmallarını MK-ya göndərməyi tapşırdı.

1966-cı ilin yanvarında «Literaturnaya qazeta»nın baş redaktoru A. Çakovski və «Komsomolskaya pravda»nın baş redaktoru B. Pankin dövlətimizə və ictimai həyatımıza aid yanlış fikirlər deyilən» məktublardan parçaları Mərkəzi Komitəyə çatdırdılar. Yanvarın 11-də «Pravda» hesabat verdi. İlk səhifələrdə eyni dərkənarlar yazıldı: «Arayışda göstərilən faktlarla tanış olduq. Material sovet adamlarının siyasi sayıqlığını artırmaq haqqında Sov. İKP MK sənədinin hazırlanmasında istifadə olunmuşdur». Ardınca imzalar: MK təlimatçısı, bölmə müdiri, təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdir müavini...

Göstəriş: «Arxivə». Möhür: «Məxfi. Xüsusi qovluq».

«PRAVDA»YA MƏKTUBLARDAN

Moskva. İmzasız

«V. İ. Leninin ölümündən sonra Kommunist Partiyası xeyli sağa uzaqlaşıb və bu bataqlıqdan çıxa bilmir. Bizdə haqq-ədalət yoxdur, tənqid yoxdur. Stalin idarəçiliyi eləcə də qalıb. İdarələrin başında fırıldaqçılar oturub. Bütün partiyaçılar imtiyazlardan faydalanır, xalq isə təhkimçi vəziyyətində əlləşməyə məcbur olan «İvan»ların durumundadır.

Həmkarlar İttifaqları öz əhəmiyyətini itirib, fəhlələri müdafiə etmirlər. Ali Sovet də önəmini itirib. SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti yalnız partiyanın göstərişi ilə təltif etmək hüququna malikdir. Bütün partiya kulta çevrilib. Partiya pensiya haqqında qanunda böyük ədalətsizlik hökm sürür. Niyə kimlərsə böyük təqaüd alır, o birilərinsə dolanışığı yoxdur? Lenin yoluna dönməyin vaxtı çatmayıbmı? Həmkarlar İttifaqları və SSRİ Ali Soveti öz yerlərini tutmalıdır.

Xalq nəzarəti öndə olmalıdır, onda fırıldaqçılar rəhbər vəzifələrə yol tapa bilməzlər».

Kaluqa. İmzasız

«Qəzet səhifələrində mədəniyyətdən, yüksək mətləblərdən yazmaq ayıbdır... İnsanlara azacıq rahat yaşayış şəraiti verin. «İnsan insanın dostudur» deyirlər, əslində isə bu «dostlar» bir-birini vurur, kəsir... Quldurları qoruyan belə qanunları çıxaranları sadəcə lənətləyirsən. Mən bu məktubu Kaluqadan yazıram, harda ki, dekabrın 10-dan 17-dək bir həftə ərzində neçə-neçə vəhşi basqınlar baş verib. Sovet gənclərinin pozğunluğu heç bir sərhəd tanımadan hər şeyi açıq-saçıq danmaq vəziyyətinə çatıb, adamları isə bu heyvanları tərbiyələndirməyə məcbur edirlər.

Bir baxın, Kosmos şəhərini nə kökə salıblar, bu hamı üçün rüsvayçılıqdır. Kim, adamların küçələrdə heç olmasa rahat, geri qanrılmadan gəzməyi üçün şərait yaradacaq?

Leninqrad. İmzasız

«Düşünürəm ki, əksəriyyətin fikrini ifadə edirəm. Xalq hakimlərinin seçkiləri ilə bağlı komediya kimə gərəkdir? Və bütün seçki sistemi bizdə başdan-başa yalan və aldatmadır. Kimin artıq seçilmiş adamları riyakarlıqla yenidən seçməkdən zəhləsi getmir? Ona görə də onlar sessiyalarda həmişə tutuquşu kimi oturmuş və otururlar, nəyi səsə qoyurlarsa, hər şeyə səs verirlər. İndi sağ olanların lal razılığı ilə Stalin dövründə məhv edilmiş minlərlə fəhlə sinfinin amalına sonsuz sədaqət bəsləyən işıqlı, pak adamların kökü kəsilib.

Əlli illik (sovet hakimiyyətinin 50-ci ildönümü - müəl.) ərəfəsində işlərimiz heç də parlaq deyil. Xalq bunu bilir, görür və nəyinsə dəyişəcəyinə inanmır».

Voronej. Zamkov P. İ.

«Niyə alimlər və yazıçılar Leninin yeni iqtisadi siyasət haqqında tarixi qərarının üstündən sükutla keçirlər? Axı, o qərar ölkədə inqilabdan sonra sənayenin, xüsusən kənd təsərrüfatının çiçəklənməsini təmin etmişdi. «Yeni İqtisadi Siyasət» vaxtında özəl bazarlarda bir yaşlı cöngənin dirisinin qiyməti cəmi 12-13 rubl idi, bizim zamanımızda isə bu qiymətə heç xoruz da ala bilməzsən. Mən anlamıram ki, niyə Stalinin kolxoz sistemi təriflənir. Axı, o özünü doğrultmadı. Köhnə səriştəli taxılçıların əlində müasir texnika olsaydı, biz kapitalist ölkələrini çoxdan ötüb keçmişdik...»

«KOMSOMOLSKAYA PRAVDA»YA MƏKTUBLARDAN

İmzasız. Ünvansız

«1965-ci il 20 iyun tarixli «Trud» qəzetində «Günəş kimə işıq saçır» məqaləsini oxudum. Onun yanında «Seçilmişlər üçün» başlıqlı bir yazı da var, orada deyilir: «Burjua Qərbində də dincəlirlər, orada da yay günəşi səxavətlə nur saçır. Amma kimlərə?»

Şəkildə sahibləri öz çimərliklərində özünü günə verən, kef eləyən şəxsi yaxtalar əks olunub. Bu varlıları milyonlarla həmvətənlisinin öz məzuniyyətini necə, harada keçirəcəyi narahat etmir. Fikirləşdim ki, Qərblə SSRİ arasında hansı fərq var? Nəticəyə gəldim ki, heç bir».

Leninqrad. İmzasız

«Onilliklər boyu ölkənin sadə camaatı amansızcasına istismar edilir. Özünüz fikirləşin, 50-150 rubl məbləğində maaş hansı həyatı təmin edə bilər? Son dərəcə yüksək qiymətlər müqabilində... Bəs kolxozçular: müti, hüquqsuz həyatlarında onlar necə «xoşbəxtdirlər»?.. Onlar hətta «Yuri günü»ndən də məhrumdurlar... O, kolxozdan çıxıb istehsalatda işləyə bilməz, onun pasportu yoxdur, ona heç bir arayış vermirlər və heç kim, heç yerdə onu qəbul etməz».

«LİTERATURNAYA QAZETA»YA MƏKTUBLARDAN

Novosibirsk vilayəti. V.Babin

«... Biz hamımız burada birlikdə düşünüb-daşınır, partiyamızın siyasətini kollektiv şəkildə müzakirə edirik... Rəhbərlərin əməkhaqqı fəhlələrinkindən artıq olarsa, demək bürokratiya, mənsəbpərəstlik qaçılmazdır. Mənəvi tənəzzül, pozğunlaşma, fahişəlik və istismar da. Bütün rəhbərlərin, aşağı-yuxarı, bütün vəzifəli şəxslərin əməkhaqqısı fəhlələrin maaşından artıq olmamalıdır...

... Stalinin vaxtında təkcə şəxsiyyətə pərəstişin bünövrəsi qoyulmadı. Stalin yeni bir sinif - sosialist burjuaziyasını da yaratdı, sosialist burjuaziyasının diktaturasını yaratdı. Xalqımız «yalançı bərabərlik» istəmirsə, burjuaziyanı da istəmir.

... Partiyamızda namuslu qüvvələr var və onlar mübarizə etmişlər. Bu mübarizə Stalinin ölümündən sonra qismən öz təsirini göstərmişdir. Lakin bu burjua qüvvələrinin məcburi güzəşti imiş. İndi aydın olur ki, Xruşşovun şəxsiyyətinə pərəstiş süni olaraq, özü də bütün MK-nın günahı ucbatından yaranmışdır. Aydındır ki, çatışmazlıqların günahı təkcə Xruşşovda yox, bütün MK üzvlərindədir. Bizim burjuaziya üçün öz siyasətini bir adamın nüfuzu vasitəsilə yeritmək əlverişlidir. Və burjuaziyanın kollektiv «mudrikliyi» bu bircə şəxsiyyətdən keçirilirdi. İndi təhlükə var ki, ölkəmiz daha harın burjuyluğa keçsin, yenidən repressiyalar dövrü gəlsin; Stalin - Beriya dövrü. Bəs niyə partiyamızdakı namuslu qüvvələr tam və qəti qələbəyə nail ola bilmədilər? Ona görə ki, Stalinin mühakiməsi zəif, burjuy harınların maaşlarının ixtisarı isə çox cüzi idi. Ona görə ki, bu məsələlər partiyadan, xalqdan xəlvət həll olunurdu, partiya və xalqa arxalanılmırdı.

… Hazırda partiyanın - MK-nın xalqın həyatını yaxşılaşdırmaq qayğısı bu istiqamətdə gedir: direktorların əməkhaqqı ayda 300 rubldan 600-ə qaldırılır, sıravi kolxozçularınkı isə 30 rubldan 40 rubla qədər.

... İndi xalqımızda kommunistlərə xas ruh yüksəkliyi yoxdur. Xalqımız əsl sosializm həsrətindədir. Bəli, XX qurultaydan sonra hələ yeni külək əsməyib. Hələ demokratiya yoxdur. Yüksək maaşlı iqtidar işçilərimiz əslində bütün xalqın yox, yüksək məvacibli qövmün, burjuaziyanın nümayəndələridir...

... Partiyanın indiki MK-sı görün nə qədər səhvlər buraxmışdır. Və onların hamısı elmi baxımdan əsaslandırılmışdır. Səhvlər çoxdur, amma bəla bunda deyil. Bəla ondadır ki, xalq görür ki, partiyanın MK-sında vicdan yoxdur. Naqis burjua siyasətini qorumaq, doğrultmaq naminə əllaməçilik etmək lazım deyil. Bütün siyasəti dəyişmək lazımdır. Bizim hamımız görürük ki, partiya MK-sı üçün heç bir müqəddəs, kommunist amalı yoxdur. Biz MK üzvlərini ən yaxşı kommunistlər, ən müqəddəs insanlar sanırdıq, sonra bildik ki, onlar ölkənin ən varlı insanlarıdır... Xalq hesab edir ki, kommunist son dərəcə təmiz və vicdanlı olmalı, zərrə qədər eqoizmi olmamalı, insanları sevməli, insanlara, yaxınlarına, doğma xalqına səadət bəxş etməlidir. Bəs birinci, rəhbər kommunist necə olmalıdır? Lenin, Dzerjinski kimi... Yalan və repressiya o vaxt aradan qalxar ki, sosialist burjuaziyası olmasın, zəngin və kasıb, yuxarılar və aşağılar olmasın».

... İllər keçəcək, Baş katib vəzifəsinə keçən Y. V. Andropov bu fikri eynilə təkrarlayacaq: «Əvvəla, aydınlaşdırmalıyıq ki, görək biz hansı ölkədə yaşayırıq...» Bunu müəyyən etməyə, vəziyyətə aydınlıq gətirməyə Andropov macal tapmadı... Onu əvəz edən Çernenkoya da bu yükü qaldırmaq müyəssər olmadı. Qorbaçovun «yenidənqurması» isə daha çox «yenidənqırma» adıyla tanındı və gördüyü işlər «qaşı düzəldəndə gözü çıxarmağa» oxşadı...

... Hər ayın 20-də Azərbaycanın DTK işçilərinə maaş verilirdi. Səbirsizliklə gözlədikləri bu günə zarafatcıl həmkarlar öz aralarında «Çekist günü» deyirdilər. Elə həmin gündəcə partkoma gedib üzvlük haqqını ödəyirdilər. Partiya Komitəsinin katibi polkovnik V. Bıstrov bir gün Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin yeni sədri Heydər Əliyevin yanına gedir.

Gəlişinin məqsədini bilən Əliyev ona üz tutub deyir:

- Yoldaş Bıstrov, kommunistlər üzvlük haqqı vermək üçün özləri yanınıza gəlməlidirlər. Qayıdın kabinetinizə, mən özüm yanınıza gəlib üzvlük haqqını verərəm.

General Heydər Əliyev Azərbaycan Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə düz iki il rəhbərlik etdi. Yuri Vladimiroviç Andropov onun fəaliyyətini SSRİ DTK-sının xüsusi əmrilə (№ 166. 27 noyabr 1966) yüksək qiymətləndirmişdi.

«General - mayor Heydər Əlirza oğlu Əliyev təhlükəsizlik orqanlarında 25 il fəaliyyət göstərib. Bu müddət ərzində, o, sıravi operativ işçidən respublika DTK-sının sədrinə qədər böyük yol keçmişdir. Rəhbər vəzifələrdə olarkən yoldaş Əliyev bütün gücünü, enerjisini, bacarığını dövlətimizin təhlükəsizliyinin təmin olunmasına yönəldib, özünü çox yaxşı təşkilatçı kimi göstərib.

Hal-hazırda yoldaş Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilmişdir.

Ə M R E D İ R Ə M:

Təhlükəsizlik orqanlarında uzunmüddətli və səmərəli fəaliyyətinə görə, general-mayor Heydər Əliyevə təşəkkür elan edilsin və o, məxsusi qiymətli hədiyyə ilə mükafatlandırılsın.

ANDROPOV, SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri

V FƏSIL

RESPUBLİKA RƏHBƏRLİYİNDƏ

14 iyul 1969-cu il, Bakı

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 14 iyul 1969-cu il tarixli plenumunun 16 nömrəli protokolu: «Tam məxfi» qrifi ilə yeddi makina səhifəsindən ibarət sənəd. Gündəlikdə olan məsələ: «Təşkilati məsələ. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi haqqında».

Məlum məsələdir ki, belə təşkilati məsələlər Moskvanın göndərdiyi yüksək qonağın iştirakı olmadan keçirilə bilməzdi. Bakıya Sov. İKP MK-nın katibi İvan Vasilyeviç Kapitonov gəlmişdi. İlk olaraq söz ona verilir.

- Sizlərə məlumdur ki, - deyə Kapitonov zala müraciətlə sözə başlayır, - Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsində son on ildə yoldaş Vəli Yusifoviç Axundov işləyirdi. Vəli Yusifoviç respublikanın iqtisadi və mədəni inkişafı üçün əlindən gələni etmiş, partiya təşkilatı və ideologiya sahəsində böyük işlər görmüşdür. Əfsuslar olsun ki, son vaxtlarda yoldaş Axundovun səhhətində problemlər yaranıb və o, özü də başa düşür ki, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi kimi yüksək vəzifənin öhdəsindən gəlmək onun üçün çətindir. Bu səbəbdən də yoldaş Axundov Sov. İKP MK-ya ərizə ilə müraciət edərək, onu tutduğu vəzifədən elmi işə keçirməyimizi xahiş etmişdir.

Tibb elmləri doktoru və akademik Axundovun istəyinə böyük hörmətlə yanaşıldı. Plenumdan əvvəl, elə həmin gün o, Respublika Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti vəzifəsinə seçildi.

- Təbiidir ki, - deyə Kapitonov davam edir, - yoldaş Vəli Axundovu Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsindən və büro üzvlüyündən azad etməklə bərabər, onun varisini də müəyyən etmək lazımdır. Bu vəzifəyə təyin edilmək üçün çoxsaylı namizədlər nəzərdən keçirilmişdir. Bu da təbiidir, çünki respublikada çoxsaylı bacarıqlı kadrlar vardır.

Bu məsələ çox ciddi şəkildə və hərtərəfli öyrənildikdən sonra respublikamızın Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri yoldaş Heydər Əliyevin namizədliyi üzərində dayanmışıq.

Yəqin ki, zaldakıların heç biri üçün bu informasiya gözlənilməz olmamışdı. Vəli Axundov, həqiqətən də, üç aya yaxın idi iki, xəstəydi və Moskvada müalicə olunurdu. Brejnevlə görüşdə elmi işə keçirilməyini xahiş edərkən, o, hətta tibbi arayışını da göstərib demişdi ki, vəzifəmin öhdəsindən layiqincə gəlməyə səhhətim imkan vermədiyinə görə vicdan əzabı çəkirəm. Təbii ki, Axundov öz varislərinin adını da çəkmişdi. Amma bu dəfə seçimi o etmirdi.

Heydər Əliyev sonralar xatırlayırdı ki, hələ 1969-cu ilin əvvəllərində Moskvadan köhnə dostlarından biri ona zəng vurmuşdu. O, Əliyevə demişdi:

- Heydər, sən Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsinə yeganə real namizədsən.

Xəbər Əliyev üçün gözlənilməz olmuşdu.

- Ola bilməz, inanmıram ki, məni belə bir yüksək vəzifəyə təyin etsinlər. Əgər belədirsə, nəyə görə mənim xəbərim yoxdur?

- Vaxt gələr, bilərsən. İndi isə yeni vəzifənə hazırlaş.

Bu zəngdən üç ay sonra Heydər Əliyevi Moskvaya, Sov. İKP MK-nın Baş katibiylə görüşə çağırdılar. O, özü bu həyati əhəmiyyətli görüşü belə xatırlayır:

«Kremldə Brejnevin iş otağına dəvət olundum. Leonid İliç məni xoş təbəssümlə qarşıladı. Aramızda belə bir söhbət oldu:

- Yoldaş Əliyev, biz qərara gəlmişik ki, sizin namizədliyinizi Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsinə təqdim edək.

- Bunu özüm üçün böyük şərəf hesab edərəm, yoldaş Brejnev, amma mən bu vəzifəni istəmirəm.

- Necə yəni istəmirəm? - Brejnev artıq dostyana «sən» müraciətinə keçdi. - Biz sənə belə bir mühüm vəzifəni etibar edirik.

- Respublika Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi olmaq ağır işdir. Buna görə də istəmirəm.

Amma Leonid İliç mənim etirazlarıma məhəl qoymadı. Aydın oldu ki, o, özü-özlüyündə artıq qərar qəbul edib. Siyasi Büroda da mənim namizədliyim müzakirə edilərək yekdil qərara gəlinib ki, indiki halda respublikanın rəhbərliyinə yalnız Əliyev məqsədəuyğundur».

Bu sətirlər Kremldəki həmin söhbətdən uzun illər ötəndən sonra qələmə alınıb. O günləri xatırlayan Əliyev qeyd edirdi: «Mənim DTK-dakı fəaliyyətimin üstünlüyü şəxsi işimin təmizliyi, qazandığım etimad və azərbaycanlıların hörməti idi. Mən elə düşünürdüm...»

Moskva öz seçimini etdi. Bakı da bu seçimi razılıqla qəbul etmişdi. Lakin hansı qeyd-şərtlərlə? İşdən gedən birinci katibin - V. Y. Axundovun öz varisinə verdiyi qiymətə nəzər salmaq məncə maraqlı olar:

«Yoldaş Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi olmaq üçün bütün siyasi və işgüzar keyfiyyətlərə malikdir. O, kifayət qədər savadlı, erudisiyalıdır, qısa zaman ərzində böyük həcmli işlərə öyrəşmək üçün yetərincə hazırlıqlıdır. Bir kommunist kimi saf əqidəli, obyektivdir. Bütün bunlarsa onun kadrlara düzgün və obyektiv yanaşmasına imkan verəcək. İndiki vəziyyəti və keçmişimizi nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, kadr məsələləri Azərbaycanda ən əhəmiyyətli məsələdir. Biz Heydər Əliyevi təmiz, saf əqidəli kommunist kimi tanıyırıq» (Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyaların və Hərəkatların Mərkəzi Dövlət Arxivi F.1 Q 56. İş 4. s.5).

Heydər Əliyev isə birinci katib seçilən kimi ilk olaraq bunları dedi: «Mənə təzəcə tapşırılan bu vəzifənin bütün məsuliyyətini dərk edirəm. Qarşıma qoyulan öhdəliklərin çətinliyini, ağırlığını anlayıram və var qüvvəmlə çalışacağam ki, mənə göstərilən etimadı doğruldum. Bu işlərin öhdəsindən layiqincə gəlməkçün ilk olaraq Azərbaycan KP MK-nın bütün heyətinin, büro üzvlərinin, partiya, sovet və təsərrüfata rəhbərlik edən bütün işçilərin və xalqın köməyinə ümid bağlayıram. Mənə elə gəlir ki, bizim gələcək uğurlarımızın rəhni yalnız aktiv, birgə zəhmət ola bilər» (yenə orada F.1. Q.56. İş 4. s.16).

Əliyevin birinci katib seçilməsi həm respublikada, həm də onun hüdudlarından kənarda, SSRİ-də və xaricdə böyük əks-səda doğurdu. Praqa hadisələrindən bir il ötürdü, sovet tankları «Praqa baharı»nın qısa tarixinə nöqtə qoymuşdu. Kreml ideoloqları bütün xətlər üzrə qaykaları möhkəmlətməklə məşğul idi. Və DTK sədrinin yüksək partiya ierarxiyasının başına gətirlməsi hamı üçün - partiya və liberal kadrlar üçün bir siqnal idi.

O vaxtdan bəri Heydər Əliyev dəfələrlə zarafatca qeyd etmişdi ki, onun şəxsi təqvimində də Bastiliyanın alınması günü var. Əlbəttə ki, 1789-cu il Paris hadisələriylə analogiya şərtidir. Bizim hekayətimizin qəhrəmanı hakimiyyət qalalarını hücumla almayıb. Yeni vəzifə (və yeni, daha masştablı məsuliyyət) onun etdiklərinin və edə biləcəklərinin etirafı kimi həmişə özü onun ayağına gəlib. Hamı əmin olub ki, təbiətən istedadlı olan bu adam daha böyük miqyaslı işlər görməyə qadirdir. Leonid İliçlə görüşü və respublikanın rəhbəri seçilməsiylə bağlı xatirələrini Heydər Əliyev belə bitirir: «Taleyimdəki bu dəyişiklik mənə öz xalqıma, millətimə daha çox, daha yaxşı xidmət göstərməyim üçün şərait yaratdı».

Əliyevin Leonid İliçin yanından çıxdıqdan sonra görüşdüyü ilk adam Filipp Denisoviç Bobkov oldu. Üstündən neçə onillər ötsə də, o görüş bütün detallarına qədər indiyədək general Bobkovun xatirindədir.

«Qəfildən xəbərdarlıqsız-filansız Əliyev mənim yanıma gəldi. İlk baxışdan görünürdü ki, yaman həyəcanlıdır.

- Filipp Denisoviç, sizinlə məsləhətləşmək istəyirəm. Olarmı ki, tapşırasınız, heç kim bizə mane olmasın.

- Əlbəttə, - mən razılaşıb telefonları söndürdüm.

Heydər Brejnevin yanından indicə gəldiyini bildirdi: «Məni respublikanın rəhbəri seçmək istəyirlər. Gəldim ki, səninlə danışım, məsləhətləşim. Orqanlardan çıxıb getmək istəmirəm, hərçənd ki, artıq razılıq vermişəm».

Elə bu vaxt daxili telefonla SSRİ DTK-sının sədr müavini Semyon Kuzmiç Sviqun mənə zəng vurdu.

- Mənə bax, Filipp Denisoviç, Heydər Əliyevi görməmisən?

- Nə olub ki?

- Qapıdan mənə dedilər ki, komitənin binasına daxil olub. Amma heç yerdə tapa bilmirəm.

Heydər əlini yellətdi ki, mənim burda olduğumu demə.

- Görsəm, deyərəm ki, sizin yanınıza getsin.

Sonra biz ikilikdə söhbətimizi davam etdirdik.

- Əlbəttə ki, mən, - deyə Əliyev daxili narahatlığını bölüşməyə başladı, -Brejnevin təklifindən imtina edə bilməzdim. Bu, böyük etimaddır. O, ilk olaraq hansı mühüm sahələrlə məşğul olmağı, respublikanın geriliyini aradan qaldırmaq üçün cəmiyyətimizi yeyib-dağıdan korrupsiya ilə mütləq ciddi mübarizə aparmağın gərəkli olduğunu bildirdi».

Mərkəz.- 2010.- 23 oktyabr.- S.10-11.