Arif olanın sevgili cananı Vətəndir…

Oktyabrın 25-də sözüylə əbədiyyət qazanan Hacı Mailin doğum günüdür

Ölüm haqdır, bir gün gələr, bir gün gedər deyiblər. Amma elə bu dünyanın özündəcə yaşamı ilə ölümsüzlük qazanan kəslər də var. Kimi səsiylə, kimi sözüylə… Bu da Yaradanın bir lütfüdür ki, bunu hər bəndəsinə nəsib etmir. Belə lütf sahiblərindən biri haqqında danışacağam. O lütf sahibi ki, hələ sağlığında ikən sözüylə özünə əbədiyyət qazanıb. Hal əhli kimi tanıdığımız Hacı Maildir o şəxs… Məncə, titullarını sadalamağa dəyməz, təqdimat üçün elə təkcə ismi yetər. Gəlin, sizlərlə birgə ustad qəzəlxanın ömür yoluna nəzər salaq…

Şeirdə, Mail, Füzulidir mənə ustad olan…

Oktyabrın 25-də Bakının qədim Nardaran kəndində atası İsmayıl kişinin tərbiyəsi ilə böyüyən Hacı Mailin elə ilk müəllimi də atası olub, desək yanılmarıq. Çünki klassik Şərq ədəbiyyatına, xüsusən, Məhəmməd Füzuli yaradıcılığına dərindən bələd olan İsmayıl kişi Qurani-Kərimi, Məhəmməd Peyğəmbərin (s) hədislərini və şəriət hökmlərini mükəmməl bilirdi. Öz evində tez-tez dini və ədəbi məclislər təşkil edər, o zamanın söz və irfan əhlini bu məclislərə dəvət edər və bu məclislərdə Nizami, Xaqani, Hafiz, Sədi, Füzuli, Nəsimi, Həqiqi, Seyid Əzim və digər böyük sənətkarların çətin anlaşılan qəzəlləri, qəsidələri şərh olunardı. Elə bu ürfan məclislərinin təsirindən idi ki, Mail sonralar Füzulini özünə ustad saydı:

- Şeirdə, Mail, Füzulidir

mənə ustad olan,

Bəs necə can verməyim,

söylə, belə ustad üçün.

Məktəbdə oxuyarkən Mail şair Məhəmmədəli Şəfai, Hacı Kazım, Ağahüseyn Əfzun, Seyidağa kimi şairlərlə yaxından tanış olur (sonralar onlarla dostluq edir). Məktəbdə ədəbiyyat dərnəkləri təşkil edir. Hacı Mail rəsmi təhsillə yanaşı, o vaxt Nardaranda və ətraf kəndlərdə tanınmış alim, şair və arif Hacı Şeyx Əli “Tuti”dən şəriət və irfan, Paşa Mirzəbağır oğlundan (Əzadar) əruz və qafiyə, Zirə kəndində şeyx Əhməddən hüsni-xətt (qeyd etmək lazımdır ki, Hacı Mailin nəstəliq xəttində gözəl xətti vardı), Binə kəndində Ağa Mövsüm Naseh təxəllüsdən (Nəcəf alimi) hikmət və fəlsəfə, əslən iranlı olan Məşədi Lətifdən fars dili və ədəbiyyatı dərsləri alır. 1954-cü ildə Mail orta məktəbi bitirir.

Ol şəxsə deyin: -Mailin ünvanı vətəndir...

1956-cı ildə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutuna daxil olur. İdmana böyük həvəsi olan Mail boks üzrə müxtəlif yarışlarda iştirak edir. Bir çox yarışların qalibi olur. 1960-cı ildə bu institutda təhsilini başa vurur. 1977-ci ilə kimi müxtəlif vəzifələrdə çalışır.

Hacı Mailin bir şair kimi püxtələşən və məşhurlaşan vaxtları 1955-1979-cu illərə təsadüf edir. Onun yazdığı qəzəllər dillərdə əzbər gəzir, hamı tərəfindən sevilir. Xanəndələr toylarda Mailin qəzəllərini oxuyurdular:

- Arif olanın sevgili

cananı Vətəndir,

Həm namusu, həm qeyrəti,

vicdanı Vətəndir.

Hər kəs vətəni sevməsə,

insan deyil əsla,

İnsan olanın cismidə

həm canı Vətəndir.

Min dərdə düçar olsa

da, övladi-vətən gər,

Hər çarəsini qılmağa

Loğmanı Vətəndir.

Yarın qəmi-hicranına

dözməkdə nə vardır,

Ən müşkül olan dəhrdə,

hicrani-Vətəndir.

Ölsəm Vətən uğrunda buna

fəxr edərəm mən,

Könlüm, nə zaman istəsə,

qurbani-Vətəndir.

Hər kəs soruşa gər mənim

ünvanımı sizdən,

Ol şəxsə deyin: - Mailin

ünvanı vətəndir.

Qeyd edək ki, Azərbaycan xanəndələrinin Füzuli, Seyid Əzim və Vahiddən sonra qəzəllərinə ən çox müraciət etdikləri şair Hacı Mail olub. Elə indi də belədir.

Mailin döndü evipir oldu...

… Hacı Mail 1977-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutuna elmi işçi kimi işə qəbul olunur. Baxmayaraq ki, aldığı təhsil başqa sahəyə aid idi, lakin türk, fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməsi, (o zaman Bakıda ərəb və fars dillərini öyrənmək üçün xüsusi kurslar vardı, Hacı Mail bu kurslarda da təhsil almışdı) klassik Şərq ədəbiyyatına dərindən bələdliyi və ərəb əlifbası ilə gözəl bir xəttə malik olması onun bu instituta məmnuniyyətlə qəbul edilməsinə səbəb olur. Akademiya Hacı Mailin həyatında böyük dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Burada o, özünə gözəl alim dostlar qazanır. Mərhum akademik Ziya Bünyadov, akademik Həmid Araslı, professor cahangir Qəhrəmanov, akademik Bəkir Nəbiyev, akademik Hacı Vasim Məmmədəliyev və bir çox başqa böyük alim və səmimi insanlarla dostluq onun elmi fəaliyyətində də özünü göstərir. Ömrünün sonuna qədər - yəni, 20 ildən artıq bir dövr ərzində məhsuldar işlədiyi bu institutda Hacı Mail Məhəmməd Füzuli divanının elmi-tənqidi mətni üzərində tədqiqat işi ilə məşğul olub, Füzulinin müxtəlif ölkələrdə qorunub-saxlanılan 20-dən çox əlyazma nüsxəsinin üzərində araşdırmalar aparıb. Lakin uzun müddət əlyazma halında qalan bu kitab, nəhayət, 1996-cı ildə Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyi münasibəti ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin sərəncamı ilə çap olunur.

Bundan başqa, o, məşhur Qaraqoyunlu hökmdarlarından olan cahanşah Həqiqinin əsərlərini çapa hazırlayıb, Azərbaycanın tanınmış şairlərinin növhə və mərsiyələrindən ibarət “Dahilərin göz yaşı” adlı kitabı çap etdirib. Redaktorluğu altında buraxılan kitablar bunlardır: “Kişvərinin seçilmiş əsərləri”, Məhəmməd Füzulinin “Leyli və Məcnun” əsərinin elmi tənqidi mətni, “Hacı Şeyx Əli Tutinin şeirləri” və s. Baxmayaraq ki, müxtəlif qəzet və dərgilərdə şeirləri, qəzəlləri çap olunur, lakin ilk dəfə kitab halında 1986-cı “Yazıçı” nəşriyyatında buraxılan “Qəzəllər” toplusunda 60 qəzəli çap olunub, 1994-cü ildə isə “Azərbaycan” nəşriyyatında dahi şairimiz Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileyi münasibətilə “Qəzəllər” kitabı buraxılıb.

1990-cı ildə Hacı Mail öz evində əsası 1860-cı ildə Bakı şəhərində qoyulmuş, lakin sovet hökuməti tərəfindən 1924-cü ildə qapanan “Məcməüş-şüəra” ədəbi məclisini bərpa edir. Bu münasibətlə məclisin üzvü mərhum Namiq Şəfayi yazır:

... Yığılıb gəldi bütün şairlər,

Məsləhət eylədi, tədbir oldu.

Şüəra məclisi, bu ali bina,

Düzəlib, bir daha təmir oldu.

Şükrilillah ki, yetişdim kamə,

Mailin döndü evi pir oldu...

mən getdim, həmən möhnəti-hicran sizin olsun!...

Əruz vəznində, sonradan isə hecada və sərbəst vəzndə də yazan şairlər Hacı Mail tərəfindən bu məclisə dəvət olunurlar. Qeyd edək ki, “Məcməüş-şüəra”nın fəaliyyəti televiziyada işıqlandırılırdı.

Bir çox məşhur qəzəl yazan şairlər - Həkim Qəni, Rüstəm Samit, Cəfər Rəmzi, Mirzə Müştaq, Ağaəmi Buzovnalı, Elnarə Buzovnalı, Hacı Ələmdar Mahir, Hacı Qəzənfər Talib, Hacı Yaşar cahid və başqaları bu məclislərin daimi iştirakçıları idilər.

1994-cü ildə Hacı Mail “Füzuli ədəbi məclisi” adlı yeni bir şeir məclisi təşkil edir. Ömrünün sonuna kimi - yəni, 1999-cu ilə qədər bu məclisə rəhbərlik edir.

1995-ci ildə Hacı Mailin 60 illik yubileyi dövlət tərəfindən təntənəli surətdə qeyd edilir. Vəfatından sonra 2005-ci ildə 70 illik yubileyi Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən Heydər Əliyev adına sarayda rəsmi surətdə qeyd olunur. Həmin ildə “Lider” televiziya kanalı Hacı Mailin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş “Hacı Mail nağılı” filmini çəkir (Rejissor Ələkbər Muradov, ssenari müəllifi Zahir Adiloğlu). Tanınmış jurnalist Zahir Adiloğlu Hacı Mailin xatirəsinə həsr olunmuş “Sonsuz ömrə nöqtə qoyulmaz” adlı kitab çap etdirir. 2006-cı ildə “Divan”ı və “Qoşmalar” kitabı nəşr olunur. Hacı Mail 1962-ci ildə ailə qurmuş, Allah-təala ona 4 oğul və 6 nəvə bəxş etmişdi.

Hacı Mail 1999-cu ildə ağır xərçəng xəstəliyinə düçar olur. Uzun müddət Tehranda müalicə alır. Lakin təəssüflər olsun ki, bütün bu müalicələr və cərrahi müdaxilə heç bir nəticə vermir. Hacı Mail uzun sürən xəstəlikdən sonra 1999-cu ilin avqust ayının 22-də Nardarandakı evində vəfat edir. O, İmam Rzanın (ə) bacısı Rəhimə xanımın məqbərəsi yaxınlığında dəfn edilir. Ölümünə bir gün qalmış gənc yaşlarında yazdığı - “Arif olanın sevgili cananı vətəndir” rədifli qəzəlinə cavab olaraq yazır:

«Ey əhli-vətən, siz mənim

ünvanımı bildiz,

Bundan sora bu sevgili

ünvan sizin olsun.

Keyfiyyətin axırda

bilərsiz bu cəhanın,

Zövqü yox olan mülki-

Süleyman sizin olsun.

Yarın qəmi-hicranına çox

dözmüşəm, indi

Mən getdim, həmən möhnəti-

hicran sizin olsun!..»

Bunları yazdıqdan sonra görkəmli qəzəlxan dünyasını dəyişib...

Allah rəhmət eləsin!

Cəvahir SƏLİMQIZI

Mərkəz.- 2010.- 23 oktyabr.- S. 9.