Ceyms Barri

Ceyms Barri İsveç romançısı və dramaturqudur. O, Londonda jurnalistlik fəaliyyəti ilə məşğul olub. Yaradıcılığa "Ölmək daha yaxşıdır" (1887) əsəri ilə başlayıb, "Balaca rahib" (1891), "Marqaret Oqilvi" (1894), "Balaca ağ quş" (1902), "Piter Pen Kensinqton həyətlərində" (1903), "Piter Pen" (1904) kimi pyeslərini yazıb.

C.M.Barri 1929-cu ildə tamaşa və kitablarının bütün hüquqlarını uşaq xəstəxanasına bağışlayıb. Bununla o, yüzlərlə xəstə uşağın sağalmasına yardım göstərmiş olub.

Sizin də ucsuz-bucaqsız xəyallarınız var?

Sizdə xəyallarınızın reallaşdığı məkan haqqında fikirləşirsiniz?

Belə məkan ola bilərmi?

Bəlkə də, var, sadəcə, onun varlığına inanmaq lazımdır?

Piter Pen məhz buna inanan uşaqdır. Ceyms Barrinin "Piter Pen" əsəri quşlar və pərilərin yanında qalmaq üçün böyümək istəməyən bir uşaqdan bəhs edir. Yazıldığı vaxtdan bəri bu əsər bütün dövrlərdə uşaqlarının sevimli əsəri olaraq bizi xəyallarımızın ölkəsinə aparmağa davam etməkdədir.

Bu əsəri sizlərin bütünlüklə oxumaq istəyi ilə romanın mövzusundan bəhs edəcəyik.

Xəyallar ardında bir oğlan

Yeddigünlük Piter Penin valideynləri tezliklə onun böyüməsini arzu edirdilər. Onun üçün keçirəcəkləri ad gününün vaxtını isə iplə nişanlayırdılar. Piter Pen isə bizim tanıdığımız uşaqlara oxşamır. Onda uşaqlara xas olmayan, böyük bir insanın məlumatı, təcrübəsi və yetkinliyi var. Uşağın ən böyük arzusu isə yuxusunda gördüyü "Yuxu bağları"na gedə bilmək idi. Bu arzusu ona elə bir güc verir ki, qanadı olmamasına baxmayaraq, açıq pəncərədən göy üzünə doğru uçur. Gözünü açıb yumunca isə özünü "Yuxu bağçaları"nın çəmənlərinin üzərində görür. Piter bir tərəfdən uşaqlar kimi əylənməyi sevir, safdır, nadincdir, digər tərəfdən isə böyüklər kimi verdiyi qərarlara məsuliyyətli yanaşır, qürurludur, intiqamçı və savaşqandır. Bütün bunlarla yanaşı, həm də uçmağı bacarır. Artıq Piteri görmək istəyənlər məktublarını "Yuxu baxçaları-Piter Pen adası" ünvanına göndərməli idilər. Oğlanı burada görən pərilər və quşlar "aramızda bir insan oğlu var, diqqət" deyərək ondan uzaqlaşırdılar. Yalnız Salomon adlı qarğa ondan qaçmır və onlar dostlaşırlar. Digər quşlar Salomonun əmriylə, Piter Penə yemək gətirirlər, o da onlara yuva düzəltmələri üçün paltarından parçalar qoparıb verirdi. Artıq quşlarla dost idi. Quşlar da ona qayıq şəklində bir yuva düzəldirlər. Piter Pen qayığı ilə pərilərin yaşadığı yerə gedir. Əvvəlcə ona qarşı hiddətlə yaxınlaşan pərilər sonra körpəyə bənzədiyi üçün onu sevməyə başlayırlar. Tez-tez onunla rəqs edib əylənirlər. Bir axşam Piter qavalını o qədər gözəl çalır ki, Pərilər kraliçası onun iki arzusunu yerinə yetirməyə söz verir. Piterin ilk arzusu anasını görmək olur. Oğlan pərilərin köməyi ilə evlərinə uçur və yatmış anasının yuxuda belə onu xatırladığının şahidi olur. Geri, adasına qayıdan Piter tezliklə yenə anasını xatırlayır və təkrar ikinci yerinə yetən arzu ilə evlərinə uçur. Bu dəfə evlərinin pəncərəsi bağlı olduğundan içəri daxil ola bilmir. Özünü şüşəyə vuran Piter ağlamağa başlayır. Anasının evdə olduğunu, qucağında isə bir körpə tutduğunu görən Piter həmişəlik adasına qayıtmağa qərar verir. Arada bir insanların yaşadığı evlərə uçan Piter özü kimi böyümək istəməyən uşaqları adasına gətirirdi.

Uça biləcəyinə inanan Vendi

Filipplər ailəsində Jan, Mişel və Vendi adında üç uşaq vardı. Onların otaqları şəkilli kitablar və müxtəlif oyuncaqlarla dolu idi. Vendi anasına Piter Penın onun otağında qaval çaldığını bildirir. Anası qızının yanıldığını söyləyir. Ancaq uşaqların otağında tapdığı yarpaqlar nəyin nişanəsi idi? Vendi o yarpaqların Peterin üstündən düşdüyünü iddia edirdi. O gecə ana uşaqların otağında mürgüləməyə başladı. Bu zaman açılan pəncərədən üzərində rəngli yarpaqlar olan gözəl bir uşaq göründü. Evin iti Nana içəri girib, Piterə hücum etdi. Ancaq Piter çoxdan qaçmışdı. Daha sonra geri qayıdan Piter yarpaqları axtarmağa başlayır. Vendi bu vaxt oyanır və Piterlə tanış olur. Yarpaqları töküldüyü üçün ağlayan Piterin yarpaqlarını iynə və iplik gətirərək üstünə tikir. Piter buna çox sevinərək başına gələn bütün macəralarını ona danışır. Vendi bu macəraları dinləmək deyil, yaşamaq istəyirdi. Piterin köməyilə qardaşlarını da oyandırır və hamısı birlikdə uçaraq evdən çıxırlar.

Ev itinin hürməsindən şübhələnən ata-ana uşaqların otağına qaçırlar. Bu vaxt isə onlar açıq pəncərədən göy üzündə uçan 4 kölgəni görürlər.

Xəyallar ölkəsinin sakinləri

"Xəyallar ölkəsi"ndə pərilər, dəniz pəriləri, vəhşi heyvanlar, qırmızıdərililər, quldur və itmiş uşaqlar yaşayırdı. Bunların içərisində ən təhlükəliləri kapitanın adı "Çəngəl" olan quldur dəstəsi idi. Çəngəl uşaqların evini ələ keçirmək üçün müxtəlif planlar hazırlayırdı.

Piter və uşaqlar "Xəyallar ölkəsi"ndə yaşarkən bir gün itkin uşaqlardan biri, ox ataraq Vendini yaralayır. Əvvəlcə onun öldüyünü zənn edən uşaqlar çox kədərlənirlər. Sonra isə sadəcə yaralandığını bilib onu həyata qaytarmağa çalışırlar. Xəstə qıza bir ev də tikirlər. Vendi yaxşılaşıb ayağa qalxanda evi nəzərdən keçirib çox bəyənir. Həmin gündən sonra uşaqların istəyinə uyğun olaraq onların anası vəzifəsini yerinə yetirir.

Vendi ana

Axşam olan kimi hamı Vendinin danışdığı nağılları dinləyərək ağac altındakı evlərində yuxuya gedirdi. Piter də gecələr qılıncını çəkib, Vendinin evinin qarşısında keşik çəkir.

Bir otağı olan ev çox geniş idi. Belə bir evlə məşğul olmaq Vendini xeyli yorsa da, o, həyatından məmnun idi. Bəzən ana və atasından ötrü darıxsa da, ürəyi nə vaxt istəsə, geri dönə biləcəyinə əmin olduğu üçün özünə təskinlik verirdi. Piter isə tez-tez qırmızıdərililərlə və quldurlarla döyüşməyə məcbur olurdu. Buna görə də dəfələrlə evə yaralı qayıdırdı.

Döyüş

Bir yaz günü uşaqlar "Zəncilər Qayası"nın üzərində oynayarkən Qırmızıdərililərin şahzadəsinin Çəngəlin dəstəsi tərəfindən tutulduğunu görürlər. Piter və uşaqlar şahzadəni xilas etmək üçün quldurlarla döyüşə girirlər.

Vendi huşunu itirdiyi üçün, bütün bu olanları görə bilməmişdi. Özünə gələrkən isə, qayanın ətrafındakı su yüksəlməyə başlamışdı. Piter dərhal onun köməyinə qaçır və çox çətinliklə qızı xilas edir. O gündən sonra qırmızıdərililərlə uşaqların dostluğu başlayır.

Xain Çəngəl

Bir axşam Vendi uşaqlara nağıl danışanda misal olaraq öz ailələrindən bəhs edir. Bu vaxt Piter başa düşür ki, Vendi və qardaşları ata-anaları üçün darıxıblar. Buna görə qırmızıdərililərə əmr edir ki, onları evlərinə aparsınlar. Digər uşaqlar Vendidən ayrılmaq istəmirdilər. Vendi onların da gələ biləcəyini söyləyir. Piterin gəlməsini isə hamısından çox istəyirdi. Ancaq Piter uşaqların istəsələr, gedə biləcəklərini, özünün isə burada qalmaq istədiyini bildirir. Uşaqlar səfərə hazırlaşanda quldurlar qəfildən onlara hücum edir. Qırmızıdərililəri tutan quldurlar sonra hiylə ilə uşaqları ələ keçirir. Xəbərsiz Piter aşağıda qalmışdı. Quldur Çəngəl, aşağı enir və onun yatdığını görür. Piterin dərmanına zəhər qatan Çəngəl onun öləcəyindən arxayın olub əsirlərin yanına qayıdır. Səhərisi gün Piter dərmanı içmək istəyəndə Zəng adlı pəri olanları ona danışır. Piter pəriyə inanmayıb, dərmanı içmək istəyəndə Zəng dərmanı özü içir və ölür. Piter dərhal "pərilərə inanan dünya uşaqları səslənin" deyə qışqırır. Dörd bir tərəfdən səslər eşidilməyə başlayınca, Zəng yenidən dirilib, ayağa qalxır. Sonra, Piter uşaqları qurtarmaq üçün yola düşür.

Piterin igidliyi

Qar bütün izləri örtmüşdü. Buna görə oğlan timsahı tapdı və onu izləməyə başladı. Çünki bilirdi ki, timsah da Çəngəlin düşmənidir, onun yerini bilir.

Quldurların qərargahı Şenkayada bir növbətçi belə yox idi. Onlara hücum edəcək kimsə qalmadığı üçün çox rahat və qorxusuz idilər. Çəngəl əsir uşaqları qarşısına düzdürərək onları ələ salırdı. Quldur Vendini də çağırtdı və bir ana olaraq uşaqlara son sözünü söyləməsini əmr etdi. Vendi söylədi: "Sevimli övladlarım, sizə son sözlərim gerçək analarınızın sözləri kimi olacaq. Əgər onlar burada olsaydılar, uşaqlarımız mərdliklə ölməyi bacarsınlar deyərdilər”.

Bu sözlər uşaqları alçatmaqla öldürmək istəyən Çəngəli əsəbləşdirir və o əmr edir ki, Vendini gəminin dirəyinə bağlasınlar. Bu vaxt timsahın səsini eşidən Çəngəl dərhal gizlənir.

Piter uşaqları və Vendini azad edir. Sonra isə uşaqlarla quldurlar arasında şiddətli bir döyüş baş verir. Kapitan Çəngəl Piterlə döyüşdə uduzduğundan özünü dənizə atır ki, xilas olsun. Dənizdə isə timsah onu udur. Uşaqlar qələbələrini bayram edirlər.

Evə dönüş...Pitersiz!

Bu vaxt isə Vendigilin valideynləri uşaqlarından ayrı olduğu üçün çox kədərlənirdilər. Lakin bir gün gələcəklərindən əmin olduqları üçün həmişə pəncərəni açıq saxlayırdılar. Piter də bunu bildiyi üçün Vendi və qardaşlarına hazır olmalarını tapşırır. Sonra da "Zəng, uçuruq", - deyə qışqırır və hamısı uçurlar. Evə çatanda anaları piano çalırdı. Vendi anası həyəcanlanmasın deyə əvvəlcə qardaşlarını yataqlarına yatırdır. Bir az sonra ana uşaqların otağına daxil olanda onları yatmış görür. Ata və ana uşaqları ilə qucaqlaşır. Piter isə pəncərədən bu mənzərəni seyr edir. Ata və ana öz ovladlarına bildirirlər ki, onlar digər uşaqları, hətta Piter Peni də övladlığa götürməyə hazırdırlar.

Razılaşmayan Piter onları öz evlərində qoyub adasına qayıdır. Amma Vendi ilə razılaşırlar ki, hər il görüşsünlər. İki il sonra Piter həmin evə gəlsə də, sonrakı illərdə bu baş vermir.

On beş il sonra

Aradan on beş il keçir, uşaqlar artıq böyüyüb, Vendi ərə gedib, üstəlik bir qızı da var. Qızı Piter Penın hekayələrini çox sevirdi, hamısını da əzbərdən bilirdi. Bir axşam Piter onlara gəlir və Vendini bahar təmizliyi üçün aparmaq istədiyini bildirir. Lakin istəyi baş tutmur. Çünki həm Vendi uça bilmir, həm də uşağını təkbaşına qoymaq istəmirdi. Piter bundan kədərlənib ağlayır. Vendi isə onu ovutmağa çalışır. Bu vaxt qızı oyanır. Vendi bir həftəliyinə qızına icazə verir ki, Piterlə getsin...

Sonda...

Hə, dostlar, yəqin ki, bu əsəri oxuyacaqsınız. Danışmadığım nə qədər macəralar var, bu romanda. Fikirləşəcəksiniz ki, Piter kimi olmaq nə qədər gözəldir. Haqlısınız, çünki böyümək o qədər də gözəl deyil. Siz bunu yaşınızın üstünə yaş gəldikcə daha yaxşı başa düşəcəksiniz.

Sabutay Nağı

Mərkəz.-2011.- 11 fevral.-S.10.